Katarzyna Ciecieręga

„Łatwe zadanie - zaczynamy czytanie.

- profilaktyka dysleksji rozwojowej ”

Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu

występujące u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. W tym syndromie trudności w nauce można wyróżnić następujące postaci:

„dysleksja”- trudności w czytaniu

„dysortografia”-trudności z opanowaniem poprawnej pisowni

„dysgrafia”-niski poziom graficzny pisma

„dyskalkulia”-specyficzne trudności w uczeniu się matematyki.

Wspomniane trudności spowodowane są zaburzeniami rozwoju funkcji poznawczych, motorycznych i ich współdziałania (integracji percepcyjno-motorycznej), uwarunkowanymi nieprawidłową strukturą i funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego.Zaburzenia te dotyczą:

• funkcji językowych,

• spostrzegania (wzrokowego, słuchowego, dotykowo-kinestetycznego),

• uwagi,

• pamięci,

• motoryki,

• lateralizacji.

Wśród przyczyn zaburzeń dyslektycznych wymieniane są czynniki:

1. GENETYCZNY: patologiczne geny przekazywane z pokolenia na pokolenie;

2. ORGANICZNY: mikrouszkodzenia struktur mózgowych (okolic odpowiedzialnych za czytanie );

3. HORMONALNY: nadprodukcja testosteronu w okresie prenatalnym;

4. ROZWOJOWY: wolniejsze dojrzewanie struktur nerwowych;

5. PSYCHOLOGICZNY: głęboki uraz psychiczny prowadzący do trwałych zaburzeń emocjonalnych, blokujących funkcje poznawcze.

Jak rozpoznać występowanie dysleksji? Które dzieci na pewno nie są uczniami z dysleksją? Zdaniem specjalistów:

• Dzieci do 10 roku życia - do końca klasy III dzieci uczą się - opanowują i doskonalą umiejętności czytania i pisania, nie możemy więc ewentualnych trudności określić jako dysleksję, lecz jedynie jako istnienie pewnego ryzyka dysleksji, która przy odpowiedniej metodzie nauczania może nie rozwinąć się.

• Dzieci słabowidzące, niewidome, słabosłyszące i niesłyszące - ich trudności w nauce są spowodowane dysfunkcją wzroku lub słuchu, nie zaś dysleksją.

• Dzieci chore neurologicznie - u dzieci cierpiących na padaczkę, porażenie mózgowe itp. przyczyną trudności jest rozległe uszkodzenie OUN, nie mikrouszkodzenie, jak w przypadku dysleksji rozwojowej.

• Dzieci upośledzone umysłowo - przyczyną trudności w nauce szkolnej są obniżone możliwości intelektualne, zaś dzieci z dysleksją często charakteryzuje ponadprzeciętna sprawność intelektualna.

• Dzieci pochodzące z zaniedbanych środowisk rodzinnych - przyczyną trudności w nauce czytania i pisania zwykle jest całkowity brak zainteresowania rodziców postępami w nabywaniu tych umiejętności.

A co z dziećmi w wieku przedszkolnym? Czy należy niepokoić się, jeżeli dziecko ma trudności z opanowaniem treści programowych w „zerówce”? Na co zwrócić uwagę?

Trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, jednak znacznie wcześniej można zauważyć objawy, ktore cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji. M.Bogdanowicz wymienia następujące symptomy ryzyka dysleksji występujące u dzieci w wieku przedszkolnym:

motoryka duża- niska sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała(dziecko słabo biega,ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, z trudem uczy się jeździć na rowerze, hulajnodze,jest niezdarne w ruchach,źle funkcjonuje w zabawach ruchowych);

motoryka mała- trudność i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych,trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków podczas rysowania i pisania (niewłaściwy uchwyt przyboru, niewłaściwy kierunek kreślenia linii pionowych i poziomych);

koordynacja wzrokowo-ruchowa- dziecko ma trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi i opanowaniem prawidłowych nawyków podczas rysowania, zaburzenia przejawiają się również trudnościami z rzucaniem i chwytaniem piłki;

funkcje wzrokowe-dziecko ma trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także ich łączeniem w całość, np.podczas budowania z klocków lego, układania mozaiki, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki; trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter) lub identycznych, ale inaczej położonych w przestrzeni;

funkcje językowe-zaburzenia objawiają się w postaci nieprawidłowej artykulacji wielu głosek, błędów gramatycznych,: dziecko ma trudności z poprawnym stosowaniem wyrażeń przyimkowych określających stosunki przestrzenne (nad-pod, za-przed, wewnątrz- na zewnątrz); trudności z różnicowaniem głosek podobnych (np. dźwięcznych i bezdźwięcznych),

trudności z dokonywaniem operacji na materiale dźwiękowym (zaburzenia analizy i syntezy sylabowej i głoskowej), rozpoznawaniem i tworzeniem rymów. Dziecko z trudem uczy się wierszyków, piosenek, nazw, szczególnie ułożonych w sekwencje (np. pory dnia, nazwy posiłków, dni tygodnia itp.);

lateralizacja- opóźnienie rozwoju lateralizacji - obserwujemy brak ustalenia ręki dominującej i utrzymywanie się oburęczności;

orientacja w schemacie ciała i przestrzeni - dziecko ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała, gdy określa terminami: prawe-lewe. Nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie.;

czytanie- dziecko czyta bardzo wolno, głównie literuje i nie zawsze dokonuje poprawnej syntezy; przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego zdania.

pisanie- przy pierwszych próbach pisania dziecko często pisze litery i cyfry zwierciadlanie, odwzorowuje wyrazy zapisując je od strony prawej do lewej.

Nauczycielki zaniepokojone występowaniem podobnych objawów u swoich wychowanków mogą je przebadać Skalą Ryzyka Dysleksji M. Bogdanowicz ( opis w książce M. Bogdanowicz Ryzyko dysleksji ).

Dzieci o szczególnie nasilonych trudnościach powinny być kierowane na specjalistyczne badania do poradni pedagogiczno - psychologicznej. Z całą grupą warto zaś prowadzić zajęcia stymulujące, podczas których dzieci będą ćwiczyły funkcje konieczne przy nauce czytania i pisania:

• percepcję wzrokową,

• percepcję słuchową,

- orientację w schemacie ciała i przestrzeni,

- sprawność manualną,

- koordynację wzrokowo - ruchową,

- koncentrację uwagi,

- integrację wzrokowo - słuchowo - ruchową.

Ponadto powinny być prowadzone ćwiczenia sprawności motorycznej, pamięci, myślenia oraz funkcji językowych.

ZAŁOŻENIA I CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU

W praktyce pedagogicznej często spotykamy dzieci, których rozwój psychomotoryczny przebiega nieharmonijnie, mające trudności z opanowaniem treści programowych. Pojawia się zatem potrzeba prowadzenia dodatkowych ćwiczeń stymulujących, które są formą atrakcyjnej zabawy i jednocześnie angażują osłabione bądź zaburzone funkcje.

W Miejskim Przedszkolu nr 17 w grupie „0” realizowany jest profilaktyczny program „Łatwe zadanie - zaczynamy czytanie. Profilaktyka dysleksji rozwojowej”.

Program jest przeznaczony do pracy z całą grupą przedszkolną, opracowany został w oparciu o podstawy programowe wychowania przedszkolnego.Jego zastosowanie sprzyja osiągnięciu gotowości szkolnej przez dzieci 6-letnie, jak również wszechstronnie wspomaga rozwój dzieci z grupy ryzyka dysleksji.

Program zakłada różnorodność oddziaływań dydaktycznych, dając dzieciom możliwość asymilacji nowych treści różnymi kanałami poznawczymi: wzrokowym, słuchowym, kinestetycznym, proponuje polisensoryczne poznawanie świata.

Nadrzędnym założeniem programu jest stwierdzenie Paula Dennisona „Ruch jest drzwiami do świata uczenia się”, dlatego też eksponując metodę Kinezjologii Edukacyjnej, program zakłada naukę poprzez ruch. Zdaniem P. Dennisona nauka nie odbywa się wyłącznie w głowie, lecz właśnie nasze ciało jest instrumentem uczenia się. Stosując ćwiczenia ruchowe nie chodzi wyłącznie o podnoszenie sprawności ciała, lecz o usprawnienie systemu ciało - intelekt, o integrację pracy mózgu, dzięki której nauka staje się łatwiejsza.

CELE OGÓLNE PROGRAMU:

• stymulowanie rozwoju funkcji poznawczych

• ułatwienie osiągnięcia gotowości szkolnej

• wczesne zapobieganie trudnościom w nauce

• podniesienie jakości nauczania oraz uatrakcyjnienie procesu dydaktycznego poprzez wykorzystanie różnych metod.

CELE WYCHOWAWCZE

Zadaniem programu jest organizowanie dzieciom różnorodnych zabaw umożliwiających:

• odczuwanie radości z małych i większych sukcesów,

• poznawanie swoich możliwości,

• rozwijanie poczucia własnej wartości ( „wiem, potrafię to zrobić”),

• pokonywanie trudności,

• kształtowanie wytrwałości,

• przełamywanie nieśmiałości,

• współdziałanie z rówieśnikami,

• odczucie więzi z grupą, przynależności do zespołu przedszkolnego.

Oczekiwane osiągnięcia dzieci:

• samodzielność w samoobsłudze

• skoordynowana praca dużych grup mięśniowych

• znajomość schematu ciała

• dobra orientacja w przestrzeni

• rozwój sprawności manualnych

• rozwój percepcji słuchowej, wzrokowej

• usprawnienie koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej

• rozwój mowy pod względem: artykulacjnym,gramatycznym,

składniowym, słownikowym

- usprawnienie pamięci, uwagi, koncentracji.

ZAKRES TEMATYCZNY PROGRAMU

Program składa się z pięciu bloków tematycznych:

1.„TO JESTEM JA”- FUNKCJE RUCHOWE

• blok zawiera zabawy i ćwiczenia stymulujące rozwój dużej motoryki, orientacji w schemacie własnego ciała oraz orientacji w przestrzeni.

2.„Z RĘKI DO RĘKI”- FUNKCJE RUCHOWE

• blok drugi obejmuje zabawy i ćwiczenia małej motoryki, rozwijające sprawność manualną, właściwy uchwyt przyborów, regulujące napięcie mięśniowe,utrwalające prawidłowy kierunek kreślenia linii, usprawniające koordynację wzrokowo- ruchową.

3.„MOJE USZY-SŁUCHAJCIE”-FUNKCJE SŁUCHOWE

• blok zawiera zabawy i ćwiczenia stymulujące rozwój percepcji słuchowej,pamięci, analizy i syntezy słuchowej oraz koordynacji słuchowo-ruchowej.

4.„ĆWICZĄ MOJE OCZY”-FUNKCJE WZROKOWE

- blok czwarty obejmuje ćwiczenia i zabawy rozwijające percepcję i pamięć wzrokową, analizę i syntezę oraz ćwiczenia koordynacji wzrokowo- ruchowej.

5.„MÓWIĘ. PYTAM? WOŁAM!”- FUNKCJE JĘZYKOWE

• blok obejmuje ćwiczenia rozwijające poprawność artykulacyjną, wzbogacajace słownictwo, doskonalące formę gramatyczną wypowiedzi oraz stymulujące rozwój logicznego myślenia.

PLAN OGÓLNY PROGRAMU

M I E S I Ą C E	BLOKI TEMATYCZNE
WRZESIEŃ	FUNKCJE RUCHOWE - duża motoryka
PAŹDZIERNIK	FUNKCJE RUCHOWE - mała motoryka
LISTOPAD	FUNKCJE PRZESTRZENNE
GRUDZIEŃ	SCHEMAT CIAŁA
STYCZEŃ	FUNKCJE WZROKOWE
DZIAŁANIA EWALUACYJNE
LUTY	FUNKCJE SŁUCHOWE
MARZEC	MOWA I MYŚLENIE
KWIECIEŃ	INTEGRACJA SENSORYCZNA
MAJ	INTEGRACJA SENSORYCZNA
CZERWIEC	INTEGRACJA SENSORYCZNA
DZIAŁANIA EWALUACYJNE

ORGANIZACJA ZAJĘĆ I WSKAZANIA METODYCZNE

Proponowane zabawy i ćwiczenia powinny znaleźć się w rozkładzie tygodniowym obok realizowanych zajęć programowych, jako czynnik stymulujący i urozmaicający codzienną pracę dziecka.Częstotliwość prowadzenia ćwiczeń uwarunkowana jest specyfiką grupy i jej potrzebami, zależy od indywidualnych cech wychowanków.

Systematyczne monitorowanie ich rozwoju pozwoli w porę dostrzec trudności i zastosować odpowiednią stymulację osłabionych bądź zaburzonych funkcji poznawczych.

Program „Łatwe zadanie zaczynamy czytanie.Profilaktyka dysleksji rozwojowej” proponuje wykorzystanie następujących metod:

• KINEZJOLOGIA EDUKACYJNA - P.Dennison

• SYSTEM PERCEPCYJNO - MOTORYCZNY - N. C.Kephart

• RUCHU ROZWIJAJĄCEGO - W. Sherborne

• METODA DOBREGO STARTU - M.Bogdanowicz

• PSYCHOSTYMULACYJNA METODA KSZTAŁTOWANIA I ROZWOJU MOWY ORAZ MYŚLENIA - M.Młynarska, T.Smereka

• PROGRAM ROZWIJAJĄCY PERCEPCJĘ WZROKOWĄ -

M. Frostig

• ĆWICZENIA GRAFOMOTORYCZNE PRZYGOTOWUJĄCE DO NAUKI PISANIA (wg Tymichovej) - M. Bogdanowicz

Przykładowe formy pracy:

• ćwiczenia ( gimnastyczne, sprawnościowe: w czytaniu, pisaniu, graficzne, logopedyczne: usprawniające narządy mowy, oddechowo - fonacyjne, słuchowe, kinestezji, sprawności językowej )

• działania plastyczne ( rysowanie, malowanie, wydzieranie, stemplowanie, ulepianki, majsterkowanie )

• działania teatralne ( teatr żywoplanowy, lalek, cieni )

• umuzykalnienie ( śpiew, pląsy, ćwiczenia rytmiczne, logorytmiczne)

• działania dramowe ( proste doświadczenia, wprawki dramatyczne, ćwiczenia dramowe, gry sprzyjające integracji grupy ).

PRZYKŁADOWY SCENARIUSZ ZAJĘĆ

Grupa: 6 - latki

Temat: „ To jestem ja”. Kształtowanie w umyśle dziecka świadomości schematu własnego ciała.

P L A N Z A J Ę Ć

C E L E

1. Powitanie grupy zabawą: „Witam wszystkie dzieci, a szczególnie te, które mają: niebieskie oczy, brązowe oczy, ......................, dobry humor! Rozmowa z dziećmi na temat wyglądu zewnętrznego - każdy z nas inaczej wygląda, ale jesteśmy zbudowani tak samo. „Rozpoznawanie części ciała -pokazywanie na sobie części ciała wymienionych przez nauczyciela, nazywanie części ciała wskazanych przez nauczyciela; ustalenie, które są parzyste, obserwowanie symetrii ( nauczyciel zasłania połowę twarzy, ciała ). „Witaj głowo” - dzieci wymyślają, jak można „witać” różne części ciała z zastosowaniem ruchow naprzemiennych, np. prawa ręka z lewym kolanem, lewa ręka z prawą piętą itd. „ Jak przyjemnie maszerować”- przy dźwiękach piosenki dzieci energicznie maszerują, potem szybko podskakują w ruchach naprzemiennych. „Wyczuwanie serca”- zmęczone dzieci odpoczywają, chętne piją wodę(Dennison) z zamkniętymi oczami słuchają bicia swego serca- ustalają lewą stronę swego ciała i naklejają serduszko z folii samoprzylepnej po właściwej stronie. „Dziwne zagadki” - prawda czy fałsz? Reakcja dzieci na zdania prawdziwe lub fałszywe: - człowiek ma dwoje uszu, ma dwie lewe ręce, górną i dolną część tułowia itd „Kto to taki” - dzieci losują ilustracje przedstawiające ludzi w różnym wieku. Gestem, mimiką, ruchem mają je tak przedstawić, aby pozostałe osoby mogły je rozpoznać (niemowlę, uczeń z tornistrem, dziewczynką z piłką, staruszek z laską, modelka itd). „To ja !”- obserwowanie swojej twarzy w lusterku, zwrocenie uwagi na kolor oczu włosów itd. Wykonywanie poleceń typu:wskaż prawe oko, lewe ucho itd. Plastyczna dzialalność dzieci - rysowanie suchą pastelą na dużych arkuszach swojej postaci.Wypowiedzi dzieci nt. prac.

Powitanie, zaciekawienie tematyką zajęć Pobudzanie aktywności werbalnej, dostrzeganie różnic i podobieństw Nazywanie i lokalizowanie części ciała Dostrzeganie symetrii, nazywanie stron ciała Wyzwalanie radości twórczego działania Ruchy naprzemienne, aktywizacja półkul mózgowych, przyspieszenie akcji serca Relaks, odprężenie Oznaczenie lewej strony ciała Szybka reakcja na sygnał, utrwalanie nazw części ciała Ciało jako środek ekspresji, ćwiczenie koordynacji, orientacji w przestrzeni Odkrywanie siebie, dostrzeganie cech charakterystycznych, utrwalanie znajomości stron ciała Wyzwalanie twórczej inwencji, nazywanie stron ciała na rysunku.

BIBLIOGRAFIA

1. Bogdanowicz M. , Metoda Dobrego Startu.Warszawa 1989,WSiP.

2. Bogdanowicz M. , O dysleksji. Lublin 1994, „Linea”.

3. Bogdanowicz M. , Ryzyko dysleksji.Problem i diagnozowanie.Warszawa 2002.

4.Cieszyńska J., Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji.Kraków 2001.

5. Hannaford C. ,Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł.Podstawy Kinezjologii Edukacyjnej.Warszawa 1998.

6. Jastrząb J., Usprawnianie funkcji percepcyjno - motorycznych u dzieci dyslektycznych.Toruń 1984.

7. Kephart N. C. , Dziecko opóźnione w nauce szkolnej. Warszawa 1970, PWN.

8. Kinezjologia Edukacyjna.Wsparcie dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Nauka i praktyka radosnego uczenia się. Warszawski Oddział nr 1 Polskiego Towarzystwa Dysleksji, Warszawa 2002.

9. Sawa B. , Jeżeli dziecko źle czyta i pisze.Warszawa 1987, WSiP.

10. Wąsowska Kuś H. , Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu. Warszawa 1978, WSiP.

11. Zakrzewska B. , Czytanie to radość.Warszawa 1998.

Opracowanie: mgr Katarzyna Ciecieręga

Nauczycielka i logopeda

Miejskie Przedszkole nr 17

Katowice

M.Bogdanowicz Ryzyko dysleksji.Problem i diagnozowanie.Gdańsk 2004.

1

9

---