IV. Parcjalne zaburzenia rozwoju

Parcjalne zaburzenia motoryki - charakteryzują się brakiem precyzji ruchów, wzmożonym napięciem mięśniowym i współruchami.

a) Niezręczność ruchowa całego ciała (zaburzenia motoryki dużej) - objawy:

- opóźnienia w rozwoju ruchowym w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym oraz mała aktywność ruchowa;

- ogólna niezręczność ruchowa i mała wyćwiczalność w zakresie dużych ruchów związana z zakłóceniami napięcia mięśniowego (napięcie nadmierne lub zbyt małe);

- brak koordynacji ruchów przy współdziałaniu różnych grup mięśniowych, dający wrażenie ogólnej niezręczności;

- osiąganie z opóźnieniem, w porównaniu z rówieśnikami, różnych umiejętności ruchowych w czynnościach codziennych, zabawowych i sportowych (np. jazda na rowerku, rolkach);

- ogólne spowolnienie ruchowe;

- unikanie zabaw ruchowych;

- zakłócenia koordynacji wzrokowo - ruchowej w zabawach i zadaniach, w których ruch odbywa się pod kontrolą wzroku (np. rzut piłką do celu) oraz w naśladowaniu demonstrowanego ruchu;

- współruchy (synkinezje) - bywaj ą nasilone i obejmują duże grupy mięśniowe;

- trudności w nabywaniu automatyzmów - wolne tempo nabywania wprawy w czynnościach ruchowych.

b) Niezręczność manualna (zaburzenia motoryki małej) - objawy:

- opóźnienie w rozwoju praksji (umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku);

- mała wyćwiczalność w zakresie ruchów drobnych (brak precyzji ruchów, związana z nadmiernym lub za małym napięciem mięśni oraz brakiem koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia);

- zaburzenia koordynacji wzrokowo - ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku (niski poziom graficzny rysunku, niski poziom wykonania zadań plastycznych);

- zaburzenia szybkości ruchów rąk - zwolnienie ich tempa w celu uzyskania dokładności, pogarszanie się precyzji przy przyspieszeniu;

- niechętne podejmowanie czynności manualnych.

Zaburzenia te mogą występować łącznie lub są zaburzeniami izolowanymi.

Zaburzenia mowy

Jąkanie:

- Jąkanie rozwojowe (rozwojowa niepłynność mówienia) - pojawia się w okresie przedszkolnym; wynika z dużej pobudliwości dziecka, szybkiego bogacenia słownika i rozwoju myślenia, przy małej sprawności artykulacyjnej.

- Jąkanie właściwe (patologiczne) - polega na nieprawidłowej koordynacji układów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, któremu towarzyszy wzmożone napięcie mięśni artykulacyjnych, powodujące skurcze toniczne (objawiające się „przeciąganiem" głoski) lub kloniczne (objawiające się powtarzaniem sylab w nagłosie). Oba typy mogą wystąpić jednocześnie. Przyczyny mogą być różne. Patomechanizm nie jest w pełni poznany.

Dyslalia - wady wymowy:

- jednoraka -nieprawidłowe wymawianie jednej głoski (np. reranie, seplenienie, szeplenienie);

- wieloraka - kilka głosek wymawianych jest nieprawidłowo;

- prosta - głoska zastępująca nie różni się znacząco (komunikat jest zrozumiały);

- złożona - głoska zastępująca różni się znacząco (komunikat nie jest w pełni zrozumiały).

Afazja - zespół zaburzeń ruchowych lub czuciowych mowy polegający na upośledzeniu lub zniesieniu zdolności rozumienia mowy albo zdolności wyrażania myśli słowami, przy czym zachowana jest sprawność ruchowa aparatu wykonawczego mowy, tzn. mięśni artykulacyjnych, narządów zmysłów i nie występują objawy upośledzenia umysłowego.

Afazja jest wynikiem uszkodzenia określonych okolic dominującej półkuli mózgu (półkuli zawierających ośrodki mowy). Afazja:

- ruchowa - upośledzenie lub zniesienie zdolności wyrażania myśli słowami.

- czuciowa (zmysłowa) - upośledzenie lub zniesienie zdolności rozumienia mowy i znaczenia słów przy braku zaburzeń słuchu.

Zaburzenia percepcji wzrokowej - zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej; dysfunkcja korowego ośrodka wzrokowego; zaburzenia funkcjonowania analizatora wzrokowego.

Objawy zaburzeń spostrzegania wzrokowego u dzieci w wieku przedszkolnym:

- trudności z wyodrębnianiem części w złożonej całości oraz scalania poszczególnych części całość;

- trudności w dostrzeganiu różnic pomiędzy przedmiotami, obrazami i układami przestrzennymi podobnymi, lecz nie identycznymi oraz podobieństw w układach pozornie całkowicie różnych;

- trudności w odwzorowywaniu graficznym i przestrzennym złożonych struktur przede wszystkim o charakterze abstrakcyjnym (kształty geometryczne, znaki graficzne);

- trudności rozumienia, wnioskowania na materiale obrazkowym. Objawy zaburzeń spostrzegania wzrokowego u dzieci w wieku wczesnym szkolnym - specyficzne trudności w nauce czytania (ponieważ proces ten wymaga precyzyjnego rozpoznawania liter):

- mylenie liter podobnych do siebie pod względem kształtu i wielkości (np. L-Ł, C-G, b-d, p-g, m-n, o-a, 1-t-ł);

- trudności w zapamiętywaniu obrazu graficznego rzadziej występujących dużych liter (np. Ł, F, H);

- trudności w odróżnianiu układów liter (np. sok-kos, od-do);

- dziecko czytając zniekształca wyrazy, opuszcza lub powtarza przeczytane elementy, gubi się w tekście;

- długo utrzymuje się technika literowania i sylabizowania, tempo czytania jest wolne i nierytmiczne, co powoduje słabe rozumienie czytanego tekstu i szybkie męczenie się.

Objawy zaburzeń spostrzegania wzrokowego u dzieci w wieku szkolnym -rozszerzają się na trudności w pisaniu, np. nieprawidłowe przepisywanie tekstu (pisanie ze wzoru).

Specyficznym rodzajem zaburzeń percepcji wzrokowej są zaburzenia percepcji wzrokowo - przestrzennej, czyli zaburzenia oceny aspektu kierunkowego figur, ich ułożenia w przestrzeni, objawiająca się m.in. przez:

- popełnianie błędów przy reprodukowaniu figur (przerysowywanie, przepisywanie);

- trudności w spostrzeganiu stosunków przestrzennych i poprawnym używaniu ich określeń;

- litery i cyfry podobne kształtem, ale inaczej położone w przestrzeni (np. d-b, n-u, 6-9) mogą być mylone lub są pisane w sposób zwierciadlany;

- rysunki są chaotyczne, źle rozplanowane, zawierają elementy obrócone w przestrzeni (rotowane).

Lateralizacja - stronność; asymetria funkcjonalna; funkcjonalna dominacja jednej strony ciała, związana z dominowaniem jednej z półkul mózgowych; przewaga jednej strony ciała, głównie podczas czynności ruchowych, wiąże się ona ze specjalizacją funkcji (ręka wiodąca i współpracująca).

Ze względu na krzyżowanie się dróg nerwowych, funkcjonalnej dominacji prawej strony ciała odpowiada dominacja lewej półkuli mózgowej i odwrotnie.

Przewaga jednej strony ciała przy jednoczesnej koordynacji ruchowej obu stron pozwala człowiekowi osiągnąć wysoki poziom sprawności i ekonomii motory cznej.

Sprzyja to wytworzeniu się tzw. układu ręka-oko-ucho-noga, z czego najważniejszy jest układ oko-ręką, będący podstawą koordynacji wzrokowo-ruchowej, a więc wykonywanie czynności manipulacyjnych i graficznych.

Lateralizacja jest cechą typowo ludzką. Dominuje lateralizacja prawostronna, być: może dlatego, że w lewej półkuli zlokalizowane są funkcje mowy i praksji, a więc czynności spotykane tylko u człowieka.

Rozwój lateralizacji:

- do 3 m.ż. - asymetria ułożenia ciała i ruchów w tym czasie nie wynika jeszcze z dominacji jednej z półkul, ma charakter podkorowy;

- 3-6 m.ż. - symetria zwierciadlana ruchów (dziecko wyciąga do przedmiotu obie ręce);

- od 6 m.ż. - wykształca się chwyt jednoręczny, można zauważyć pierwsze przejawy preferowania jednej z rak;

- na przełomie l i 2 roku - okresowy zanik przejawów lateralizacji - ponieważ czynność chodzenia, będąca czynnością symetryczną, angażuje w jednakowym stopniu obie nogi, a w tym także obie półkule mózgowe;

- od 2 r.ż. gdy chód jest już zautomatyzowany, lateralizacja zaczyna ponownie się rozwijać. Praworęczność zwykle ustala się wcześniej, około 2-3 r.ż., leworęczność w wieku 3-4 lat. Ostateczna dominacja jednej ze stron ustala się do 6 r.ż.

Lateralizacja prawidłowa - jednorodna, prawo- lub lewostronna (lewo-lub prawopółkulowa).

Zaburzenia lateralizacji:

- opóźnienie stabilizacji stronności (długo utrzymująca się oburęczność);

- lateralizacja nieustalona (do 6 r.ż. to norma, ale może być oburęczność trwała);

- lateralizacja niejednorodna - skrzyżowana.

Zaburzenia percepcji słuchowej - zaburzenia analizy i syntezy słuchowej; dysfunkcja korowego ośrodka słuchowego; zaburzenia funkcjonowania analizatora słuchowego - zaburzenia spostrzegania, zapamiętywania i rozpoznawania dźwięków, w tym dźwięków mowy.

Objawy zaburzeń percepcji słuchowej w wieku przedszkolnym - trudności w:

- wyodrębnianiu dźwięków ze struktur złożonych (głosek i sylab ze słów, słów ze zdań, co może się przejawiać niezrozumieniem poleceń, wyjaśnień lub treści opowiadań);

- różnicowaniu dźwięków mowy (utrzymywanie się agaramatyzmów i błędów w czytaniu);

- scalaniu dźwięków w złożone struktury, co wyraźnie występuje w czytaniu (przedłużone głoskowanie i sylabizowanie);

- zapamiętywaniu słów, form językowych, wierszyków, słów piosenek;

- koncentracji uwagi na bodźcach słuchowych. Ponadto:

- wadliwa wymowa - głównie przestawianie kolejności dźwięków w wyrazach;

- mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu;

- ubogi słownik;

- tendencja do skracania wypowiedzi;

- koncentrując się na technicznych aspektach czytania, dziecko ma problem ze zrozumieniem treści czytanego tekstu.

---