Wallenrodyzm - postawa człowieka, który aby osiągnąć wyższy cel, sięga po środki nieetyczne - zdradę i podstęp. Przeżywa konflikt - musi wybierać między nakazami honoru, chrześcijańską moralnością a obowiązkiem walki. Poświęca życie, własne szczęście dla dobra narodu. Bohater osiąga cel, jednak ponosi klęskę jako człowiek. Kreator bohatera użył „kostiumu historycznego" - Konrad Wallenrod ukazuje tragizm Polaków - czy zgadzać na wierność zaborcom, czy dokonać spisku; rewolucji. Pieśń wajdeloty Halbana wyraża chęć walki - „Z tej pieśni wstanie mściciel naszych kości".
Poemat „Konrad Wallenrod" rozpoczyna napad Krzyżaków na Litwę i porwanie pięciolet-niego chłopca. Zakon nadał mu imię Walter von Stadion Alf. Wychowywany był w duchu rycerskim przez mistrza krzyżackiego Winrycha. Litewski wajdelota Halban uświadomił chłopcu jego pochodzenie; obudził miłość do ojczyzny i pragnienie zemsty. Po potyczce Krzyżaków z Litwinami, Alf wraz z Halbanem przeszli na stronę rodaków, dostali się na dwór Kiejstuta. Walter zakochał się z wzajemnością w jego córce Aldonie, lecz „szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie". Powrócił z Halbanem do Krzyżaków. Jako giermek hrabiego Konrada Wallenroda wyruszył do Palestyny. Hrabia zginął w niejasnych okolicznościach. Alf schronił się w Hiszpanii. Zdobył tam żołnierską sławę (jako Wallenrod) w bitwach z Maura-mi. Został wybrany przez Zakon na mistrza. Zamierzeniem Konrada było wewnętrzne zniszczenie państwa krzyżackiego. Wyznaczał surowe kary za łamanie ślubów, nakazywał modlitwę, pokuty. W dniu św. Jerzego, podczas uczty, Halban przypomniał mu jego misję. Poprowadził atak na Litwinów, kierując Krzyżaków tak, by ponieśli klęskę. Konrad prosił Aldonę by uciekła z nim na Litwę. Został zdemaskowany jako zabójca prawdziwego Konrada. Boha-ter dokonał samobójstwa, z rozpaczy umierała jego żona.
Winkelriedyzm - bohater dynamiczny - słaby, znudzony, ból istnienia; wędrowiec, szuka celu życia, poznaje świat; spiskowiec. Sens istnienia widzi w samotnym poświęceniu dla oj-czyzny, wyzwoleniu narodów spod władzy absolutnej. Kordian formułuje hasło: „Polska Win-kelriedem narodów". (Winkelried - szwajcarski bohater z XIV w.) W odróżnieniu od Wallenroda, nie potrafi złamać etyki rycerskiej. Jest chwiejny, przerażony myślą zabójstwa, naiwny - wierzy, że wraz ze śmiercią cara Polska odzyska wolność.
walllenrodyzm - postawa bohatera, który pod pozorami wiernej służby knuje okrutną zemstę na znienawidzonym wrogu, chociaż ta zdradliwa metoda walki wywołuje u niego głęboki konflikt wewnętrzny. Bohater tego typu poświęca szczęście osobiste dla dobra ojczyzny, jest żarliwym patriotą, ale jednocześnie bohaterem prawdziwie tragicznym.
Cechy powieści poetyckiej: (na podst. Giaura)
Fabuła - luźna, epizodyczna, pełna niedomówień i zagadkowości;
Narrator - subiektywny, jawnie komentujący postawę bohatera, zwraca się wprost do czytelnika, jest często maską ukrywającą osobę twórcy;
Czas - zakłócenie chronologii wydarzeń
Forma - otwarta (pelna niedomówień, niejasności)
Język - górnolotny, patetyczny, wyrazy orientalne
Bohater - ma tajemniczą biografię; skłócony ze światem, przeżywający przemianę duchową;
mesjanizm - nazwa pochodzi od Mesjasza (zbawcy, odkupiciela); tak jak Chrystus był Mesjaszem dla całej ludzkości tak Polska ma spełnić podobną rolę wobec narodów europejskich, pozostających w niewoli. W myśl tej teorii Polska jest Chrystusem narodów, gdy więc miara cierpienia się wypełni Polska, tak jak Chrystus zmartwychstanie, odzyska wolność i przyniesie ją innym ujarzmionym narodom. Zanim to jednak nastąpi ukazana jest symboliczna scena ukrzyżowania Polski, w którym niepoślednią rolę odgrywają państwa europejskie. Rolę Heroda w tym akcie ukrzyżowania Polski pełni car Mikołaj I. Piłatem umywającym ręce jest Francja, która mimo zabiegów dyplomatycznych ks. A. Czartoryskiego nie udzieliła Polsce pomocy. Rolę żołdaków pojących żółcią pełnią Prusy i Austria, a żołdak Moskal wytacza krew niewinnego narodu, zostaje też nazwany "najgłupszym, najsroższym z siepaczy". W końcowej części widzenia poeta powraca do wizji wskrzesiciela narodu, nazywa go namiestnikiem wolności na ziemi, powtórnie nazywa go tajemniczym imieniem:
"Z matki obcej, krew jego dawne bohatery,
A imię jego czterdziežci i cztery".
Obrazy w "Widzeniu": (w nawiasach obrazy analogiczne biblijne)
- kibitki wywożące polską patriotyczną młodzież na północ, na Syberię oraz zapowiedź wskrzeszenia narodu (rzeź niewiniątek);
- męka i śmierć narodu polskiego po klęsce Powstania Listopadowego (śmierć Chrystusa na Krzyżu);
- zmartwychstanie narodu polskiego (zmartwychwstanie Chrystusa);
- Mikołaj I (Herod);
- rozbiory, cierpienie narodu polskiego (sąd nad Chrystusem, droga krzyżowa);
- Francja, która nie pomogła Polsce w czasie powstania (Piłat, który umył ręce).