KONTROLA SPOSTRZEGANIA

Poczucie kontroli - przekonanie, że możemy wywierać wpływ na nasze środowisko w sposób, który decyduje o tym, czy doświadczamy pozytywnych czy negatywnych wyników.

Jeżeli człowiek przekonuje się, że osiąganie wzmocnień zależy od jego własnego postępowania, zaczyna przypisywać sobie kontrolę nad wzmocnieniami. Mamy wówczas do czynienia z tzw. poczuciem kontroli wewnętrznej. W przypadku doświadczeń negatywnych, to znaczy spostrzegania zależności wzmocnień od świata zewnętrznego, człowiek utwierdza się w poczuciu kontroli zewnętrznej.

WYUCZONA BEZRADNOŚĆ

Stan pesymizmu, który wynika z wyjaśniania negatywnego wydarzenia jako spowodowanego przez stabilne, wewnętrzne i globalne czynniki. Skutki: depresja, zniechęcenie do wysiłku, utrudnia uczenie się nowego materiału.

Atrybucja stabilna

Przeświadczenie, że przyczyna zdarzenia jest spowodowana przez czynniki, które nie zmieniają się wraz z upływem czasu (np. inteligencja), przeciwnie do czynników niestabilnych, które się zmieniają w czasie (np. wysiłek włożony w wykonanie zadania).

Atrybucja wewnętrzna

Przeświadczenie, że przyczyna zdarzenia jest spowodowana twoimi właściwościami (np. zdolności), przeciwnymi do czynników, które są względem ciebie zewnętrzne (np. trudność zadania)

Atrybucja globalna

Przeświadczenie, że przyczyna zdarzenia zależy od czynników, które występują w wielu różnych sytuacjach (np. inteligencja), przeciwstawne do przeświadczenia, że przyczyna jest specyficzna i dotyczy tylko ograniczonej liczby sytuacji (np. zdolności muzyczne).

WYUCZONA BEZRADNOŚĆ TO (PODSUMOWANIE):

• pesymistyczny, nieprowadzący do przystosowania sposób wyjaśniania negatywnych zdarzeń jako: stabilne, wewnętrzne i globalne

• złe funkcjonowanie zadaniowe po przejściu treningu bezradności zdefiniowano jako zespół wyuczonej bezradności; polega on na deficycie: motywacyjnym, poznawczym, emocjonalnym.

• w czasie konfliktu z sytuacja niekontrolowaną, człowiek uczy się, ze nie ma związku między zachowaniem, a jego następstwami, jest to poczucie braku związku między tym, co się robi, a tym, co się osiąga (również w odniesieniu do nowych sytuacji).

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PERCEPCJĘ KONTROLI

Czynniki zmniejszające poczucie kontroli:

• teoria reaktancji - jednostka zostaje pozbawiona pewnych możliwości bądź możliwości te są zagrożone

• przekazywanie komuś komunikatu, że powinien postąpić w taki, a nie inny sposób

• tzw. zobowiązanie się do zrobienia czegoś, pierwotnie zupełnie dobrowolnie, w przyszłości mogące nas ograniczać

• gdy ludzie mają umiarkowaną liczbę alternatyw, ale te alternatywy niewiele się różnią od siebie pod względem atrakcyjności

• doświadczenia innych ludzi mogą wpływać na poczucie kontroli; jeśli ktoś podobny do nas nie daje sobie rady z pewnym zadaniem to my w sytuacji problemu podobnego, również możemy utracić kontrolę

Czynniki podwyższające poczucie kontroli:

• dobry humor (pozytywny stan emocjonalny) sprawia, że wyolbrzymiamy nasze możliwości kontrolowania biegu wydarzeń

• egotyzm atrybucyjny - skłonność do spostrzegania siebie i własnych działań, jako źródła zdarzeń przyjemnych a zarazem do zaprzeczania, ze jest się źródłem zdarzeń negatywnych

• myślenie życzeniowe przy planowaniu działań - myśląc o przyszłości wyolbrzymiamy możliwości kontroli nad własnym losem

• przyjęcie orientacji na działanie, towarzyszy mu uczucie „omnipotencji”

• autoafirmacja - po doznaniu niepowodzenia, ludzie często angażują się w jakieś zupełnie inne działania, stawiające ich w bardzo korzystnym świetle

• styl autokoncentracji - przesunięcie uwagi ze świata zewnętrznego na samego siebie, może to pomagać ludziom w przezwyciężeniu następstw porażek

• tendencja do przypisywania porażek zewnętrznym okolicznościom a sukcesów samemu sobie

• „gdybanie w górę” - gdy zdarzą się jakieś wydarzenia niepomyślne, to tłumaczymy je sobie, tworząc w wyobraźni lepszy scenariusz niż ten, który miał miejsce

• racjonalizacja - dostarczenie z pozoru racjonalnych uzasadnień dla własnego, niezbyt pozytywnego zachowania

• kiedy ktoś inny odnosi sukces w dziedzinie, która jest ważna dla naszej samooceny, unikamy powiązań z tą osobą (dysonans poznawczy)

Zalecana literatura:

Aronson, E., Wilson, T. D., Akert, R. M. (1997). Psychologia społeczna. Serce i umysł. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

Kofta, M. (1991). Człowiek jako przyczyna zdarzeń. W: M. Kofta, T. Szutrowa (red.) Złudzenia, które pozwalają żyć. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Zimbardo, Ph., Ruch, F. L. (1996). Psychologia i życie (rozdział 9, s. 373-384). Warszawa: Wydawnictwo naukowe: PWN.

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

Mgr Renata Korzeń