„Przejawy agresji w przedszkolu”

Wstęp

Proces naszej socjalizacji uczy tego, jak formy agresji wolno nam realizować
w życiu, a które musimy jak najszybciej w sobie poskromić, ponieważ nie odpowiadają obrazowi człowieka we współczesnym społeczeństwie.

Przyczyny powstawania agresji

Agresja rodzi się najczęściej wtedy, gdy potrzeby nie są zaspokojone, oczekiwania nie zostały spełnione, a cele nie osiągnięte.

Podstawowe potrzeby dzieci:

• bycie wartościowym człowiekiem

• potrafienie czegoś

• bycie społecznie akceptowanym

• poczucie przynależności do grupy

• wrodzone źródło agresji - ruchliwość i aktywność dzieci

• uwarunkowania społeczne

• frustracje, lęk

• niewielkie uczestnictwo lub obserwowanie agresji

• przeciążenie dziecka obowiązkami domowymi

• brak czasu i miejsca na wyżycie się w swobodnej zabawie

• brak więzi uczuciowej z rodzicami (dzieci „niechciane”, dzieci z rodzin patologicznych, zapracowanych), brak akceptacji ze strony matki

• programy telewizyjne nasycone agresją

• narkomania i alkoholizm

• uczucie zagrożenia

• sprzeczne zachowania wychowawców, rodziców lub opiekunów

• agresywne wzorce w rodzinie

• wzmacnianie agresywnych form zachowania

• zbyt sztywne lub niejednoznaczne reguły (zbyt słabe lub zbyt ostre)

• tolerowanie agresywnych zachowań przez bliskich

• nierozwiązane konflikty

Zasady przeciwko agresji

• podstawową zasadą jest nie wzmacnianie jej ale wyraźne pozytywne wzmacnianie innych sposobów reagowania dziecka na trudności.

• wycofanie dziecka zachowującego się agresywnie z sytuacji pożądanej, pozbawienie jej przyjemności

• agresja powinna pozostać bez sukcesu i prowadzić do przykrości, niepowodzeń strat

• nieagresywne zachowanie nauczyciela jako wzór

• kara cielesna całkowicie wykluczona - staje się modelem agresji

• oddziaływania wychowawcze uczące konstruktywnych zachowań w sytuacji frustracji

• rozwijanie samokontroli dziecka poprzez stawianie przed nim odpowiedzialnych zadań

• wprowadzanie technik psychoterapeutycznych uczących odreagowania oraz podnoszących tolerancje na frustracje

• wprowadzanie treningu asertywności podczas którego dziecko uczy się wyrażania swoich emocji także negatywnych bez szkodzenia osobie ku której są kierowane

Łacińskie znaczenie słowa „agresja” nie jest ani dobre, ani złe, bo oznacza tyle, co zbliżanie się, podchodzenie, rozpoczynanie czegoś. Obecnie jednak pojęcie to odnosi się do tych zamierzonych sposobów zachowania, które wyrządzają krzywdę żywej istocie lub też uszkadzają czy niszczą jakiś przedmiot.

Agresja i radzenie sobie z nią należy do codziennej pracy wychowawców
i rodziców. Każdego dnia są oni na nowo zmuszani do odróżniania przejawów zdrowej, społecznie znośnej agresji, traktowanej w kategoriach „normalnych zachowań” oraz agresji przybierającej formy patologiczne. Agresywne zachowanie często występuje wtedy, kiedy ich w ogóle nie oczekujemy, jesteśmy nimi zaskoczeni i czujemy, że nie potrafimy sprostać tej sytuacji.

Agresja jest nieodłączną częścią naszego życia. Każde niemowlę przynosi na świat waleczną gotowość przezwyciężania sprzeciwu, w przypadku pragnienia kontaktów głośnego zwracania na siebie uwagi oraz pozyskiwania sobie sympatii

Dzieci bezustannie zbierają doświadczenia związane z agresją. Każdy dzień pełen jest poglądowych materiałów w różnorodnej i bogatej formie. Dzieci widzą agresywne zachowania u innych osób, zarówno w realnym życiu jak i w filmie, albo są ofiarami agresji dorosłych, często najbliższych. Jeśli chcemy odnosić sukcesy w wychowaniu z agresją, trzeba dokładnie przyglądać się jej, rozróżniać i dostrzegać zależności. Agresja przeszkadza nie tylko w przedszkolu, ale również denerwuje rodziców w domu. Dlatego ważne jest dobrze przebiegająca współpraca z rodzicami.

Liczne rozmowy z rodzicami wyraźnie pokazują, że ten problem wychowawczy chętnie przekazywany jest dalej na barki przedszkola, specjalistów.

Agresywne zachowania są częścią codzienności w przedszkolu, w trakcie zabawy, śpiewu, śmiechu, ponieważ agresja jest wpisana w ludzkie zachowanie. Przedszkole ma być miejscem dającym poczucie bezpieczeństwa, ma uzupełniać rodzinę, jako miejsce zdobywania ważnych doświadczeń, ale nie jest to miejsce gwarantujące brak konfliktów. trzy, cztery razy w ciągu godziny dochodzi w przedszkolu do agresywnych konfrontacji, które są najczęściej zaskakująco krótkie, np. bicie, kopanie, gryzienie czy drapanie.

Agresywne starcia mogą mieć różny charakter. Możemy podzielić ja na grupy:

• agresja fizyczna: dochodzi do bójki.. Różnice zdań stają się powodem walki. Jest to fizyczny atak lub obrona, często o zabawkę albo o pomysł na zabawę.

• agresja werbalna: konfrontacja słowna, której skutek i społeczny brak akceptacji często są nie doceniane, ale która może równie dotkliwie ranić.

• agresja pośrednia lub cicha: ktoś prowokacyjnie wyłącza się komunikacji, poprzez świadome ignorowanie i przesadnie wyrażony brak zainteresowania sygnalizuje swoją antypatię oraz wzbrania się przed społecznym kontaktem.

• agresja relacji: poprzez negatywne wypowiedzi bezpośrednio lub też pośrednio
  o ofierze nadszarpnięte zostają stosunki dziecka z jego rówieśnikami, lub jego odczuwanie społecznej przynależności.

Agresja relacji jest dość nowym zjawiskiem; ściślej mówiąc nie sama forma agresji, która wykorzystywana jest już bardzo długo w historii ludzkości do wykluczania pewnych osób
z grupy, przedstawiania siebie w lepszym świetle oraz narzucania komuś swojej woli np. Karolina, przed rozpoczęciem nowej zabawy do trójki innych dzieci, w towarzystwie Pauliny, mówi: „Ale Paulina się z nami nie bawi, ona jest jeszcze za mała, prawda?” - Paulina odchodzi na bok i płacze.

W przedszkolu ważną rolę spełnia agresja w formie zabawy, ale prowadzona ściśle
z określonymi regułami. Nie należy się jej obawiać, lecz bacznie obserwować to, co dzieje się podczas zabawy. Musi ona spełniać określone warunki, jeśli ma dojść do skutku i udać się:

• wszystkie włączone w nią dzieci muszą chcieć walczyć ze sobą

• elementy zachowania w ataku i w walce nie występują osobno (znaki wzajemnego uspokajania - wszystko w porządku, tylko się bawimy - wyraźny charakter zabawy)

• wymaga „odprężonej przestrzeni” - zanim nastąpi zmęczenie lub oznaki przeciążenia biorących udział w zabawie.

Cechy spokojnej zabawy „ walkę”

• wspólne ustalenie reguł zabawy,

• uśmiechy na twarzach uczestników

• czuły kontakt między bawiącymi się

• przerwy, w czasie których jest czas na odpoczynek lub omówienie dalszego przebiegu zabawy

• hamowane wykorzystanie siły fizycznej - unikanie wyrządzania sobie nawzajem krzywdy

• werbalne sygnały: „Nie tak mocno, poczekaj chwilę”

• ryzykowne działania - tylko omówione bez realizacji

• dopasowanie sił do przeciwnika

• brak zwycięzców i pokonanych - zmiana ról

Agresja w formie zabawy jest wrażliwa na zakłócenia.

Kiedy trzeba interweniować? - przerodzenie odegranej agresji w prawdziwą:

• skoro tylko jedno z uczestniczących w niej dzieci chce zakończyć walkę

• skoro tylko zaobserwować można jedynie elementy walki a brak np. uśmiechu

• jeżeli jedna z walczących osób nie zwraca uwagi na sygnały przerwania walki, jakie daje jej partner

• jeżeli nie ma stosowanej atmosfery dla agresji w formie zabawy

• jeżeli początkowa „ofiara” musi bronić się nie tylko przed swoim wybranym „sprawcą”, lecz przed trudną do skontrolowania liczbą samodzielnie ustanawiających się „przeciwników”.

• łzy w oczach „ofiary”

Dzieci są niekiedy bezwzględne w swoim podejściu do ofiar i sprawców. Trzeba temu natychmiast położyć kres oraz wskazać obu stronom wyjście z tej samej sytuacji, aby mogły one powrócić do grupy. Ważnym jest, aby zrobić to na bieżąco - w danej chwili - nie odkładać na inny termin, nawet kosztem innych zajęć.

Wszyscy muszą z góry wiedzieć, jakie działania uważane są za niewłaściwe oraz co się stanie, gdy postąpimy wbrew ustalonym regułom.

Jeśli jest to jasne, często wystarczy groźne spojrzenie, albo też jednoznaczny sygnał ostrzegawczy. Jedną z takich konsekwencji może być na przykład to, że dziecko zostanie wykluczone na pewien czas z gry, jeżeli przeszkadzało we wspólnej zabawie przez kilka minut nie wolno mu uczestniczyć w zabawie, najwyżej może się jej przyglądać. Co robić, gdy dzieci szaleją z wściekłości? Jak można im pomóc - kiedy już konflikt się zaognił?

Istnieje sztywna reguła:

• przerwać walkę - stop, nie tak!

• rozdzielić dzieci

• zwrócić się najpierw do dzieci (nazywając je po imieniu) - zastanowienie się, rozpoznanie błahego powodu agresji, wczucie się w rolę ofiary, dostrzeżenie swojej własnej funkcji, a potem wspomnieć o złości, strachu lub rozczarowaniu.

Czasami spotykamy się w życiu z pojęciem: autoagresji. Są to agresywne działania, skierowane przeciwko sobie, należy w łagodnej formie do zaburzeń w zachowaniu i do tej pory nie zostało jeszcze niezbyt dokładnie zbadane. Jeżeli kilkakrotnie zauważymy takie zachowanie u któregoś z dzieci, wtedy należy zwrócić się z tym do rodziców, ponieważ dziecko potrzebuje profesjonalnej pomocy terapeutycznej. Jeżeli będziemy obserwowali
u dzieci w przedszkolu - w dowolnym miejscu na świecie - wtedy stwierdzimy, że cielesne starcia są dla nich schematem aktywności u chłopców bardziej niż u dziewczynek oraz, że wiele konfliktów - szczególnie w tym przedziale wiekowym - w ten właśnie sposób zostaje niezmiernie szybko i skutecznie rozwiązanych. Agresje natomiast trzeba spostrzegać
w zróżnicowany sposób.

Bibliografia:

Materiały metodyczne n/t „Gry i zabawy przeciwko agresji” prowadzone przez p. I. Ochocką
i p. K. Wróbel.

Poradnik dla rodziców i wychowawców „Agresja w przedszkolu” Gabriele Hawy - Schnabel

„Kiedy dzieci są agresywne?” Arnd Stein

mgr Stanisława Nowakowska

Przedszkole Publiczne nr 11

Police

---