1. Etymologia pojęcia pedagogika

Pochodzi od greckiego słowa PAIDAGOGOS - był to niewolnik, w starożytnej Grecji, którego zadaniem było prowadzenie chłopców wolnych obywateli greckich do palestry (miejsce ćwiczeń fizycznych). Wych.fizycz. daje poczatek opiece pedagogicznej i wychowania Greków. Paidagogos zmienia sie w wychowawcę nauczyciela (kształci umysłowo, fizycznie, prowadzi moralnie i duchowo). Całość tych zabiegów nazywano PAIDAGOGIJA, czyli czynności i umiejętności wychowawcze. Paidagogos musial posiadać wiedzę podstawową tzw. pedagogika techne, stad pochodzi słowo pedagogika (wiedza teoretyczna i nauka o wychowaniu).

2. Przedmiot badań pedagogiki - kilka ujęć.

- Sprawy wychowawcze rozpatrywane z punktu widzenia celów, ideałów i metod działania (j. Pieter)

- Całość zjawisk wychowawczych: ich przebieg, cele, proces, skuteczność metod działania, instytucje wychowawcze (B.Suchodolski)

- Całość spraw związanych z kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych (t. Wujek)

- Historycznie zmienne cele, treści, sposoby nauczania i wychowania (j.Bohudzki)

- Proces zamierzonego wychowania człowieka i jego elementy: cele, treści, formy, metody, środki (Szczodrak)

- Sztuka i technika wychowawcza (praktyczna pedagogia) (S. Kunowski).

3. Grupy zadań pedagogiki (są 3)

1) zadania typu poznawczego (teoretyczno-naukowa)

- gromadzenie wiedzy o zjawiskach przeszłych, teraźniejszych pedagogiki

- wykazywanie zwiazków, zależności między zjawiskami pedagogicznymi a ich uwarunkowaniami pozapedagogicznymi.

- scalanie wyników poznawczych, ustalanie głównych praw i prawidłowości w zjawiskach wychowawczych

- wyjaśnianie zjawisk wychowawczych i zwiazków jakie zachodzą między nimi.

2) zadania typu normatywno-prawktycznego

- wyjaśnianie regół działalności wychowawczej oraz zasad rozwoju aktywności człowieka w całym życiu

- projektwanie i ustalanie celów (ideałów) wartości wychowawczych, dostosowanie do nich treści i skutecznych metod działania.

- projektowanie zadań praktycznych do realizacji

3) zadania typu informacyjno-praktycznego

- wyposażenie nauczających w wiedzę pedagogiczną z zakresu tzw. nauk współpracujących z pedagogiką

- wyposażenie w wiedzę o skuteczności różnego rodzaju zabiegów wychowawczych (zasad, metod)

4. Subdyscypliny nauk pedagogicznych

Edukacja - wszystkie oddziaływania wychowawcze, które służą zmienianiu się, rozwijaniu zdolności życiowych człowieka. Mogą tu być oddziaływania: indywidualne i instytucjonalne; świadome-nieświadome; zaplanowane-przygodne; systematyczne-niesystematyczne. Te zmiany mogą zachodzić w konkretnym kierunku, wg określonego celu. Zdolnościami życiowymi mogą być np: zdolności intelektualne, fizyczne, motywacyjne.

Wychowanie - wszystkie oddziaływania wychowawcze, celowe i świadome działanie pedagogiczne dążące do osiągnięcia stałych zmian rozwojowych w osobowości wychowanka.

Kształcenie - działania dzięki którym umożliwiamy jednostce uczącej się poznanie świata, przygotowaniu się do jego zmieniania oraz ukształtowanie własnej osobowości.

Uczenie się - proces nabywania zmian w zachowaniu (wiadomości, umiejętności, postawy, nawyki) w toku poznawania rzeczywistości (bezpośredniego i pośredniego poznawania).

Nauczanie - proces kierowania uczeniem się uczniów w toku planowej pracy nauczyciela z uczniami.

System oświatowo-wychowawczy - ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji kształcenia i wychowania.

5. Pedagogika jako nauka

To specjalna nauka o wychowaniu, która współcześnie tworzy podstawę planowania i racjonalizacji wychowawczego działania. Zajmuje się identyfikowaniem, nazywaniem i definiowaniem wszystkich faktów skłądających się na praktykę edukacji.

6. Struktura systemu pojęć pedagogicznych (4 pojęcia)

Pojęcia pedagogiczne mieszczą się na 4 poziomach:

- poziom 4 to pojęcia jednorodne odnoszące się do najbardziej szczegółowych faktów edukacyjnych i syntetyzujące się w pojęcia mniej jednorodne, które są na poziomie 3. Poziom 1 to edukacja. Poziom 2 to kształcenie (nauczanie i uczenie się) i wychowanie. Trzeci poziom to system oświatowo-wychowawczy (środowisko wychowawcze, poziom wychowania, akt wychowawczy, okresy rozwojowe wychowanka, cele, metody, formy wychowania, treści cele nauczania, programy, czynności i zasady uczenia się, trudności i niepowodzenia, zainteresowania).

7. Działy współczesnej pedagogiki. (4)

1) Pedagogika praktyczna - bada, obserwuje doświadczenia wychowawcze rodziców, nauczycieli, wychowawcóww stosunku do dzieci, młodzieży, dorosłych. Opracowuje doświadczenia dydaktyczne i metodyczne. (dydaktyka, metodyka nauczania).

O metodach, działaniach, środkach wychowawczych i środkach nauczania.

2) Pedagogika opisowa lub eksperymentalna - dział naukowy opisujący doświadczenie i badający eksperymentalnie prawa rządzące przebiegiem zjawisk socjologicznych, psychologicznych, biologicznych związanych z wychowaniem. (psychologia rozwojowa, psychologia wychowawcza).

3) Pedagogika normatywna - na podstawie filozofii człowieka, wartości, teorii kultury bada naturę człowieka, wytwory jego kulturyi poprzez to ustala wartości, ideały, normy, cele którymi powinno kierować się wychowanie. (teoria wartościwychowawczych, teoria kultury)

4) Pedagogika teoretyczna (ogólna) - najwyższy dział obejmujący całość badanego przedmiotu. Poprzez dostarczony materiał z innych działów dąży do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań.

Działy mają budowę pionową.

8. Miejsce pedagogiki w systemie nauk.

Z jednej strony to nauka empiryczna, mówi o faktach z rozwoju człowieka. Z drugiej strony to nauka normatywna, która ocenia fakty opisane pod względem ich prawidłowości, taka ocena prowadzi do praktycznego działania by pokierować wychowankiem tak by doszedł do właściwego celu.

To nauka teoretyczna i praktyczna. Teoria pomaga tworzyć modele wychowania które udoskonalaja praktykę.

Miejsce pedagogiki jest w centrum nauk przyrodniczych i humanistycznych. To nauka humanistyczna z podbudową przyrodniczą.

9. Moduł strukturalny procesu wychowania (8 aspektów)

Moduł ma postać schematu w stosunku do różnych aspektów zmian.

Ma formę pytań:

1) Kto? - aspekt osobowy. Dotyczy tego KTO uczestniczy w procesie wychowania, jaką rolę tu pełni, jaką zajmuje pozycję w relacji wychowawczej.

2) Co? - aspekt przedmiotowy. Pytamy CO jest przedmiotem uczestnictwa wychowawcy i wychowanka w procesie i o co zabiegają w procesie.

3) Po co? - aspekt teologiczno-etyczny. Po co uczestnicy wchodzą w interakcje wychowawcze, jakie mają tu intencje.

4) W imię czego? - aspekt aksjologiczny. W imię jakich wartości realizujemy cele wychowawcze.

5) W jakim kształcie organizacyjnym? - aspekt prakseologiczno-organizac. Jaką postać przybiorą sytuacje wychowawcze.

6) Jakimi sposobami? - aspekt prakseologiczno-pedagogiczny. Jakich metod, technik, strategii, wartości, celów użyć w wychowaniu.

7) Dzięki czemu, przez co, poprzez jakie mechanizmy? - aspekt psycho-społeczny. Co wyznacza przebieg procesu wychowawczego i każdej jednostki.

8) Jak długo - aspekt teologiczno-finalny. Jak długo wychowawca, wychowanek powinni trwać w interakcji wychowawczej by można było stwierdzić, że cele zostały osiągnięte.

10. Charakterystyczne treści dla wybranych dziedzin wychowania.

Pedagogika ogólna - bada warunki środowiskowe i społeczne w których zachodzą procesy opiekuńczo-wychowawcze oraz problemy związane z udoskonaleniem procesów wychowania.

Pedagogika specjalna - zajmuje się procesami wychowywania jednostek, które ze względu na schorzenia, zaburzenia bio-psychiczne nie mogłyby bez pomocy rozwijać się ani przystosować się do życia w społeczeństwie.

Teoria wychowania - zajmuje się kształtowaniem postaw , charakteru, osobowości, stwarzaniem warunków do wychowania. Pomaga w rozwiązywaniu problemów rodziców, nauczycieli.

11. Rodzaje relacji wychowawczych.

Styl autorytarny - charakter konserwatywny oparty na autorytecie przemocy i pedantyzmu. Wymaganie bezwzględnego posłuszeństwa, podporządkowania się nakazom i poleceniom. Decyzję podejmują rodzice bez konsultacji z innymi członkami rodziny. Dziecko ma swoje prawa i obowiązki, wie co moźe a czego nie powinien czynić. Kary są stosowane konsekwentnie i nie ma od nich odwołania. Dzieci przejmują zachowanie rodziców i są despotyczne wobec młodszych i słabszych. Dzieci buntują się, stają się agresywne, przyjmują normy zachowania bez zrozumienia co utrudnia ich proces uspołecznienia.

Styl demokratyczny - najkorzystniejszy w rozwoju dziecka. Dziecko dopuszcza się do współudziału w życiu rodziny, w dyskusji, planowaniu, rozwiązywaniu problemów. Inni liczą się z jego zdaniem. Więzi emocjonalne są silne, jest tu zaufanie, empatia, sympatia, akceptacja, które stymulują rozwój moralno-społeczno-uczuciowy dziecka.

Tu istnieje tez forrmalny styl demokratyczny, gdzie dziecko wprawdzie dopuszczono do glosu ale nie bierze sie jego uwag poważnie w rozpatrywaniu problemów. Rodzi się zakłamanie, nieszczerość. Wtedy dziecko buntuje się na pozory swobody, staje się agresywne, oporne i nsatępuje zerwanie więzi z rodzicami.

Styl liberalny - wychowanie niekonsekwentne. Rodzice ingerują w życie dziecka od czasu do czasu, robiąc to świadomie. Rodzice uważają, że dziecku należy dać całkowitą swobodę, nie można hamować jego spontaniczności i aktywności i wystarczy mu tylko stworzyć warunki do zabawy i nauki. Otoczyć dziecko należy miłościa i czułościa jednak zainteresować się jego sprawami tylko wówczas gdy o to poprosi. W drastycznych sytuacjach rodzice wkraczają w życie dziecka, lecz restrykcje są wtedy słabe, rodzice tłumaczą zachowanie dziecka przed otoczeniem tym że ono nie rozumie swego postępowania. Wpajanie norm i zasad moralnych następuje późno, proces socjalizacji jest opóźniony.Przywykłe do zaspokajania zachcianek i niezabraniania niczego dzieci z trudem wyzbywają się egocentryzmu, z trudem przystosowują się do równieśników.

12. Rodzaje sytuacji wychowawczych.

1) interakcja pełna bezpośrednia: wychowawca-wychowanek

2) interakcja pełna pośrednia: wychowawca-grupa-wychowanek; wychowawca-zadanie-wychowanek; wychowawca-zadanie-grupa-wychowanek;

3) interakcja niepełna zawsze pośrednia: wychowawca-grupa, (wychowanek jako element grupy) wychowanek-grupa; grupa-zadanie-wychowanek; zadanie-grupa; zadanie wychowanek.

13. Dynamizmy procesu wychowania. Bios, Etos, Agos, Los

Siły jednocześnie działające na siebie w rozwoju człowieka. Od nich zależy pełny rozwój społeczeństwa.

Bios-pęd życiowy do naturalnego rozwoju człowieka odbywającego się niezależnie od jego woli. Wynika z uwarunkowań genetycznych, z siły popędów, instynktów, namiętności, ze stanu zdrowia psychicznego i fizycznego.

Etos - społeczne zwyczaje, obyczaje, poziom moralności społeczeństwa. Pomoc i opieka wychowawcy, zmienne w zależności od miejsca i czsu. Poprzez stwarzanie sytuacji wychowawczych etos dziala na bios (rodzina, szkola, koledzy). Pod jego wpływem kształtuje się odpowiedzialność, solidarność grupowa. Pod jego wpływem jednostka przejmuje wartości, postawy moralne, religijne społeczeństwa. Etos uspołecznia jednostkę. Ale jest też tu zagrożenie takie jak kultura masowa. Aby zapobiec by Bios nie został zagrożony przez Etos potrzebny jest Agos.

Agos - działanie moralne i umysłowe autorytetuwychowawców. Zadaniem ich jest personalizacja osoby wychowanka, prowadzenie go do ideału i wszechstronnego rozwoju.

Los - najbardziej nieprzewidywalny dynamizm. Przypadek, przeznaczenie, siła najbardziej tajemnicza i nieobliczalna. To on narzuca nam rodziców i koleje naszego życia.

14. Kierunki rozwoju wychowawczego człowieka.

Progres - rozwój wzwyż do ideału. Wychowanek stopniowo rozwija się do stanu doskonałego i lepszego od poprzedniego. To doskonalenie się człowieka aż do osiągnięcia pełni człowieczeństwa. Proces ciągły.

Regres - rozwój w dół, proces wykolejenia aż do alienacji osonika, jego bestialstwa i wynaturzenia. Rozkład poziomu rozwojowego, który był normalnie osiągnięty (zdrowe psychicznie i fizycznie jednostki zatrzymują się w rozwoju, cofają się intelektualnie, moralnie, społecznie, ulegają uwstecznieniu.

Degresja - zahamowanie rozwoju i obniżenie się jego poziomu. Zachodzi to wtedy gdy początkowo rozwój dziecka wygląda jak normalny (choć opóźnia się) aż zatrzymuje się na pewnym poziomie, który jest dla dziecka granicą nieprzekraczalną. Następuje zastój procesu wychowania spowodowany niedorozwojem, upośledzeniem.

15. Wymiary podmiotowości człowieka w ujęciu Karola Wojtyły.

Dwa wymiary:

I-szy zewnętrzny to czyny i działania opiera się na gruncie metafizyki. Tu podmiotowość to SUPPOSTIUM. Supppostium to doświadczenie człowieka jako tego który istnieje i działa.

II-gi wewnętrzny to przeżywanie własnej podmiotowości opiera się na metodzie fenomenologicznej, to jedyne i niepowtarzalne JA.

Działanie składa się z tego co się w człowieku dzieje i z tego co człowiek czyni. Człowiek jest sprawcą, kształtuje rzeczywistość ale też i samego siebie. Dlatego sprawczość staje się samostanowieniem: samopanuje i samoposiada. Z tym łączy się transcendencja czyli przekraczanie siebie (duchowa natura człowieka - miłość, wierzenia, myślenie, twórczość). Człowiek też siebie samospełnia.

Podmiotowość na gruncie metafizyki to głównie SUPPPOSTIUM działania i istnienia i zawiera sie w: sprawczości, samostanowieniu, samopanowaniu, samoposiadaniu, transcendencji i samospełnieniu.

16. Istota podmiotowości w świetle literatury.

Autorka książki „Dlaczego dzieci nie lubią szkoły“ Kargulowa, wyjaśnia nam skąd bierze się niechęć. Lubić szkołę to jest: widzieć sens w uczeniu się, umieć odnosić sukcesy i porażki, mieć poczucie samorealizacji a to można zdobyć jedynie przez podmiotowe traktowanie. Inaczej dzieci czują się niezrozumiałe, nieśmiałe przez co boją się szkoły i nauczyciela.

Konarzewski mówi o podmiotowości nauczyciela, by wspólnie z uczniami podejmował decyzje, by ich wspierał, by uczył bez stresu, był sprawiedliwy. By pracował z poświęceniem, samokształcił się, doskonalił zawodowo, działał społecznie. By tworzył klimat humanistycznej edukacji.

Tomaszewski pisze, ze podmiotowość to posiadanie własnej tożsamości, indywidualności jaka wyróżnia nas od innych i zależy tylko od nas samych.

Kujawski pisze - to przekonanie uczącego się dziecka, że edukuje się z własnej woli, ze sam wybiera cel, środki jego realizacji i że decyduje sam lub współdecyduje o akceptacji lub odrzuceniu rezultatów swojej działalności edukacyjnej.

17. Walory podmiotowego traktowania ucznia w procesie edukacji.

Uczniowie traktowani podmiotowo są:

- bardziej racjonalni w działaniu;

- chętniej szukają informacji ułątwiającej im wykonanie zadania;

- samokontrolują się

- chętniej korzystają z własnych doświadczeń jako źródła wartości edukacyjnych

- mają silne poczucie odpowiedzialności za własne decyzje i działania

- łatwiej znoszą porażki i niepowodzenia.

18. Podmiotowość nauczyciela w procesie edukacji.

Wyraża się ona w samowiedzy pedagogicznej, w świadomym działaniu. Najważniejszym czynnikiem w podmiotowym traktowaniu jest jest uznanie prawa każdego ucznia do własnej podmiotowości. Nauczyciel powinien uwzględniać poczucie wartości osobistych i godności uczniów a przede wszystkim ich potrzeby: bezpieczeństwa, szacunku, aktywności poznawczej, ruchowej, uznania. Gdy te potrzeby są zaspokajane uczeń wtedy identyfikuje się ze szkolą. Powinien nauczac nie stresować, wymagać nie narzucać, Utrzymywać dyscyplinę bez przymusu, być sprawiedliwym, pomagać słabszym, nie zaniedbywać zdolnych. Pracować z poświęceniem, dokształcać się, doskonalić zawodowo, troszczyć się o losy uczniów, działać na rzecz środowiska. Życzliwoś wobez uczniów by pozyskać ich sumpatię i zaufanie. Wspólnie z uczniami podejmować decyzje. Pozwolić uczniom samodzielnie wykonywać działania edukacyjne. Postawa optymistyczna, wiara w dziecko i jego możliwości.

---