MATERIALIZM FILOZOFICZNY- HISTORYCZNY ROZWÓJ, RODZAJE, PRZEDSTAWICIELE.

Materializm został zapoczątkowany w czasach starożytnych. Przybierał on różne formy. Do najważniejszych odmian materializmu zaliczamy:
- materializm żywiołowy, naiwny (VII / V w. p.n.e.)
- materializm mechanistyczny (XVII-XVII w.)
- materializm wulgarny (koniec XVIII w.)
- materializm dialektyczny (od połowy XIX w.)

Materializm żywiołowy - z czego i jak powstał świat, wskazywanie na jeden pierwiastek, żywioł. Przedstawiciele: Tales - wszystko powstało z wody, Anaksymenes - wszystko powstało z bezkresu. Ponieważ mamy dużo różnych rzeczy i zjawisk, zatem musiało być dużo tworzywa, z którego wszystko się rozwinęło, powstało, Heraklit- pierwszym jak gdyby tworzywem był ogień.

Materializm mechaniczny- zapoczątkowany przez Demokryta, który podjął problem budowy materii. Sądził, że materia zbudowana jest z atomów tj. małych, dalej niepodzielnych cząsteczek, elementów. Twierdził także, ze różne rzeczy biorą się stąd, że atomy w wyniku przemieszczania się tworzą różne kombinacje. Łączenie się i rozłączanie atomów odbywa się w sposób mechaniczny. Zwolennikami tego materializmu byli również Hobbes, La Mettrie, Holbach, Helvetius.

Materializm wulgarny - przedstawiciele: Karol Vogt, Ludwig Buchner, Jakob Moleschott. Myśliciele ci w sposób uproszczony, wulgarny ujmowali problem istoty procesów świadomościowych. Uważali, że wszystko w świecie jest materialne, włącznie ze świadomością. Świadomość ludzka jest wydzieliną mózgu.

Materializm dialektyczny - jedynym bytem istniejącym jest materia. Cała materialna rzeczywistość jest w ciągłym ruchu, zmianie, czyli uznaje się słuszną dialektyczną teorię rzeczywistości. Twórcami tego materializmu się Karol Marks i Fryderyk Engels, którzy wskazywali, że:
- ruch to wszelka zmiana
- poszczególne formy, postacie materii i związane z nimi formy ruchu mogą powstać jedne z drugich
- poszczególne postacie materii podlegają odrębnym prawom, stąd nie można wyjaśnić ich specyfiki za pomocą praw odnoszących się tylko do prostych postaci materii.

MATERIALISTYCZNE POJMOWANIE ŚWIADOMOŚCI.

Wszelki materializm uznaje obiektywnie istnienie rzeczywistości, czyli materialnego bytu w całym bogactwie jego różnorodnych przejawów. Takie stanowisko reprezentuje filozofia marksistowska. Zastane przez człowieka materialne otoczenie, stanowi naturalny, samoistny teren całej działalności ludzkiej. Na egzystencję świata materialnego, nie ma wpływu żadna świadomość ludzka. Poznanie nasze jest o tyle prawdziwe, o ile znajduje potwierdzenie w obiektywnej rzeczywistości, o ile jest jej odzwierciedleniem. Cała działalność poznawcza nie narusza w niczym autonomii świata materialnego. Celem poznania jako świadomej aktywności ludzkiej jest dotarcie do bytu.

MARKSIZM

Marksizm - w wąskim tego słowa znaczeniu światopogląd wywodzący się z pism Karola Marksa, czasami błędnie utożsamiany z całym materializmem dialektycznym.

Inspiracje

Myśl Marksa rozwijała się pod wpływem dwóch sprzecznych tendencji:

- determinizmu - koncepcja filozoficzna, według której wszystkie zdarzenia mają zawsze swoją przyczynę, a zatem znając stan wszechświata w danym momencie można teoretycznie przewidzieć wszystkie przyszłe wydarzenia i nie ma tu miejsca na przypadkowość czy działanie wolnej woli;

- aktywizmu - w filozofii teoria zakładająca brak istnienia trwałych bytów lub nawet zaprzeczająca realności istnienia jakichkolwiek bytów. Teorie aktywistyczne zakładają, że wszystko się tylko cały czas czymś może stać i nie ma niczego niezmiennego.

Z jednej strony Marks wierzył, że historią i rozwojem społeczeństw rządzą prawa deterministyczne, a studiowanie historii pozwoli poznać je i przewidywać przyszłe zmiany, z drugiej zaś uważał, że mimo wszystko można tę historię zmieniać - filozofowie dotąd tylko objaśniali świat, chodzi jednak o to, by go zmieniać.

Źródła marksizmu

Teoria Marksa, nazwana przezeń "materializmem historycznym", a przez Engelsa "socjalizmem naukowym" lub "materializmem dialektycznym", opiera się na heglowskiej tezie, że historia przejawia się w dialektyce - ścieraniu się przeciwstawnych sił. Hegel był filozofem idealistycznym i uważał, że świat materialny jest światem pozorów, natomiast rzeczywistość jest idealna. Marks zaadaptował na potrzeby swojego systemu pojęcie dialektyki, odrzucił jednak idealizm Hegla. Kontynuował tu materialistyczne idee Ludwika Feuerbacha. Podobnie jak Hegel i inni filozofowie, Marks odróżniał pozory od rzeczywistości, jednak jego zdaniem tylko uwarunkowane historycznie i społecznie ideologie uniemożliwiają ludziom jasny ogląd warunków materialnych w jakich żyją.

Ważny wpływ na poglądy Marksa wywarło dzieło Engelsa Położenie klasy robotniczej w Anglii w 1844 roku (1845), które nasunęło Marksowi koncepcję walki klasowej i pogląd, że klasa robotnicza jest siłą społeczną, która dokona rewolucji.

Najważniejsze pojęcia

Marks rozważał problem alienacji - dokonując kolejnego zapożyczenia od Hegla dokonał jego reinterpretacji w duchu materializmu. Według Marksa sytuacja, gdy ktoś rezygnuje z własnej siły roboczej - własnej zdolności przekształcania świata - jest równoznaczne z alienacją swojej natury. Marks opisał formę alienacji jako fetyszyzm towarowy - jego zdaniem ludzie nabierają przekonania, że rzeczy, które wytwarzają, oraz narzędzia produkcji mają samoistną wartość, a niewłożona w produkty siła robocza i wtedy sprowadzają stosunki społeczne do wymiany handlowej.

Rola ideologii

"Cierpienie religijne jest jednocześnie wyrazem rzeczywistego cierpienia i protestem przeciw niemu. Religia jest ulgą dla udręczonego stworzenia, sercem w świecie pozbawionym serca i duszą pośród bezdusznych warunków. Religia jest opium ludu."

Marksowska krytyka kapitalizmu

Marks twierdził, że alienacja siły roboczej (i wynikający z niej fetyszyzm towarowy) jest cechą charakterystyczną kapitalizmu, choć przed pojawieniem się kapitalizmu w Europie istniały rynki, na których producenci i handlowcy kupowali i sprzedawali dobra. Według Marksa kapitalistyczne stosunki produkcji rozwinęły się w Europie, gdy praca sama stała się dobrem - gdy chłopi uzyskali możliwość sprzedaży swojej siły roboczej i zostali zmuszeni do jej sprzedaży, bo nie posiadali już własnej ziemi ani narzędzi produkcji. Ludzie sprzedają swoją siłę roboczą, gdy akceptują wynagrodzenie za to co produkują w danym okresie (czyli - nie sprzedają wytworów pracy, ale samą pracę). W zamian za siłę roboczą otrzymują pieniądze, pozwalające im przeżyć. Tych, którzy są zmuszeni sprzedawać własną siłę roboczą, by przeżyć Marks nazwał "proletariuszami", a tych, którzy kupują siłę roboczą - "kapitalistami" lub "burżuazją".

Marks odróżniał kapitalistów od handlarzy. Handlarze kupują dobra na jednym rynku i sprzedają na innym. Ponieważ prawo popytu i podaży działa tylko w obrębie jednego rynku, częstokroć występuje różnica wartości tego samego dobra na różnych rynkach i handlarze starają się wykorzystywać te różnice. Kapitaliści natomiast wykorzystują różnice między wartością siły roboczej, a wartościami innych dóbr na jednym rynku. Zdaniem Marksa w każdym przemyśle, który się rozwija, wartość siły roboczej jest niższa niż wartość wyprodukowanych przez nią dóbr i nazwał tę różnicę wartością dodaną. To właśnie wartość dodana jest źródłem zysku kapitalisty.

Kapitalistyczne sposoby produkcji umożliwiają duże tempo rozwoju, ponieważ kapitalista może i ma motywację do inwestowania zysków w nowe technologie. Marks uważał kapitalistów za klasę najbardziej rewolucyjną w historii, ponieważ stale rewolucjonizuje środki produkcji, ale był przekonany o podatności kapitalizmu na nieuchronne cykliczne kryzysy. Wykazywał, że kapitaliści inwestują coraz więcej w nowe technologie, a coraz mniej w pracę. Ponieważ to wartość dodana jest źródłem zysku stopa zysku maleje wraz ze wzrostem gospodarczym i gdy spadnie poniżej pewnego poziomu, nastąpi recesja, co doprowadzi do zapaści niektórych gałęzi ekonomii. Marks wnioskował dalej, że również wartość siły roboczej spadnie, co umożliwi kapitalistom inwestycje w nowe technologie i rozwój nowych sektorów ekonomii.

Marks wierzył, że cykl rozwój-zapaść-rozwój będzie przerywany coraz poważniejszymi kryzysami. Co więcej, długofalowym następstwem opisanego procesu miał być dalszy wzrost bogactwa klas posiadających i postępująca nędza proletariatu. Tylko przejęcie środków produkcji przez proletariat dokonałby zasadniczych zmian stosunków społecznych. Korzyści z rozwoju gospodarczego objęłyby wszystkich, a ekonomika byłaby mniej narażona na cykliczne kryzysy. Może to umożliwić tylko rewolucja proletariacka przeciwko władzy kapitalistów.

Materializm dialektyczny - kierunek filozoficzny zapoczątkowany w II poł. XIX wieku przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, a następnie rozwinięty przez Władysława. I. Lenina, Lwa Trackiego i Różę Luksemburg.

Krótki wykład marksizmu

Materia i jej niezbywalne cechy

Podstawą materializmu dialektycznego jest przyjęcie, że cała realna rzeczywistość jest materialna i nie ma żadnego obiektywnie istniejącego bytu, którego nie dałoby się sprowadzić do jego materialnej podstawy.

Materia w tym systemie nie jest jednak rozumiana tak jak w fizyce czy w materializmie mechanistycznym. Nie jest to tylko zbiór wszystkich realnie istniejących obiektów, które można poznawać zmysłami, ale po prostu cała zawartość wszechświata, razem ze wszystkimi relacjami i oddziaływaniami, jakie występują między jego obiektami.

Ponadto, materia wg tego systemu posiada kilka niezbywalnych cech:

• jest niezniszczalna - tj. wszelkie przemiany zachodzące we wszechświecie polegają na przemianach jednych form materii w drugie, jednak na skutek tych przemian sama materia nie ulega ani powstawaniu, ani znikaniu,

• jest wieczna - tj. istniała zawsze i zawsze będzie istnieć. Wszechświat nie może więc mieć swojego czasowego początku ani końca,

• istnieje w czasie i przestrzeni - tj. czas i przestrzeń są nierozerwalnie z nią związanymi cechami, bez których o materii niepodobna jest myśleć,

• jest racjonalna - tj. jej przemiany podlegają prawom, które można poznawać rozumem. Prawa te są niezbywalną cechą materii a nie koncepcjami, które sobie próbujemy o niej tworzyć.

Marks stwierdził, że doszedł do nich starając się stworzyć spójny system filozoficzny, który nie byłby sprzeczny z ludzką intuicją i codziennym doświadczeniem. Stwierdzał, że jakkolwiek nie można podać konkretnego dowodu tych założeń, są one jedynymi możliwymi do pomyślenia założeniami, które jego zdaniem nie prowadzą do sprzeczności w rozumowaniu o świecie.

Dialektyka materialistyczna

Istotną cechą odróżniającą marksizm od innych rodzajów materializmu, jest przyjęcie, że jedną z niezbywalnych cech materii jest jej charakter dialektyczny. Oznacza to, że oprócz podlegania prawom fizyki i innych nauk przyrodniczych, są jej na stałe przypisane ogólne prawa przemian, pierwotniejsze od praw fizyki, do których można dojść jedynie na drodze filozoficznych analiz.

Pomysł takich ogólnych praw dialektyki rządzących wszystkimi przemianami pochodził oryginalnie od Hegla. Dialektyka Hegla była jednak dialektyką idei, a nie materii. Marks zaadaptował ten sposób myślenia do materializmu.

W ujęciu Marksa dwoma najbardziej podstawowymi prawami rządzącymi materią są:

• prawo przemiany ilości w jakość - polegające na tym, że poszczególne drobne przemiany materii sumują się, aby w pewnym momencie osiągnąć punkt krytyczny, na którego skutek powstaje zupełnie nowa jakość,

• prawo stałego ścierania się przeciwieństw - polegające na tym, że różne jakości materialne są ze sobą w stanie ciągłego antagonizmu. Ścierają się one nieprzerwanie, generując ciąg drobnych przemian, które w końcu prowadzą do nowej jakości, zgodnie z pierwszym prawem.

Te dwa prawa powodują, że materia jest w ciągłym ruchu. Według Marksa, wszystkie przemiany fizyczne, biologiczne, psychologiczne, a w końcu społeczne i ekonomiczne, dają się sprowadzić do tych dwóch elementarnych praw dialektyki. Ruch ten jednak nie jest przypadkowy, lecz jego racjonalna struktura wynika właśnie z tych praw. Prawa te powodują ciągłe powstawanie nowych, wyższych form istnienia materii (nowych jakości) i zanikanie starych form, dzięki czemu materia uzyskuje coraz doskonalsze i bardziej złożone formy rozwoju.

Zadaniem nauki powinno być, więc szukanie, w poszczególnych przypadkach, ogólnego kierunku przemian dialektycznych. Wykrycie w danym zjawisku przejawów działania praw dialektyki, gwarantuje faktyczne zrozumienie danego zjawiska.

---