Neurolog zajmuje się badaniem czynności i chorób układu nerwowego.
Wywiad
Wywiad to rozmowa z pacjentem o jego chorobie. Lekarz zadaje szereg pytań aby ocenić z czym ma do czynienia. Nie każdy neurolog korzysta w wywiadzie z modelowego schematu. Każdy model dotyczy jednej przyczyny zaburzeń.
Model naczyniowy
Neurolog sprawdza czy przyczyną dolegliwości są wylewy krwi lub wystąpienie zawału (obszaru niedokrwienia) w ważnych strukturach nerwowych. Wskazywać może na taką przyczynę:
* nagłe wystąpienie objawów deficytu neurologicznego
* oraz to, że pacjent choruje na schorzenia związane z naczyniami np.:
- choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie,
- miażdżyca,
- cukrzyca.
Lekarz będzie podejrzewał te choroby bazując na czynnikach ryzyka dla nich wspólnych (mała aktywność fizyczna, otyłość, dieta wysoko kaloryczna).
Model zapalny
Neurolog sprawdza czy przyczyną dolegliwości są procesy zapalne.
Jeśli przed wystąpieniem choroby pacjent odczuwał:
* silny ból głowy,
* przebył infekcję z wysoką temperaturą,
* jest przewrażliwiony na wszelkie bodźce
(słuchowe, wzrokowe, smakowe, zapachowe, dotykowe)
* występują objawy oponowe takie jak: sztywność karku,
* występują też często zaburzenia świadomości,
wskazuje to na procesy zapalne jako główną przyczynę dolegliwości.
Model nowotworowy
* Jeśli objawy narastały powoli,
* pojawiały się napady padaczkowe,
* utrata masy ciała i cechy wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego
(np. obrzęk tarczy nerwu wzrokowego - neurolog sprawdza to oglądając dno oka),
może to oznaczać nowotwór rozwijający się w jamie czaszki.
Model urazowy
Gdy pacjent przeżył wypadek, został pobity czy doszło do urazu w innych okolicznościach:
* objawy deficytu neurologicznego (pacjent ma trudności z rozmawianiem, zaburzenia równowagi),
* anizokoria (źrenice obu oczu nie są równe),
* wymioty, nudności,
* bóle i zawroty głowy,
występują w krótkim czasie po urazie i ustępują.
Za to przez wiele tygodni mogą narastać objawy przewlekłe:
* męczliwość,
* zaburzenia pamięci, otępienie,
* objawy móżdżkowe (np. niezdolność do trafienia palcem wskazującym we własny nos).
Model zwyrodnieniowy
Objawy spowodowane procesami zwyrodnieniowymi, narastające przez wiele lat, mogą być często niezauważone przez osoby z bezpośredniego otoczenia pacjenta jak i przez samego pacjenta. Wskazują na to: narastające otępienie i zaburzenia pamięci. Choroby z tej grupy często dotykają pacjentów w podeszłym wieku.
Model toksyczny
Objawy neurologiczne często są wynikiem zatrucia różnymi substancjami np.:
* od farb, klejów, gazów przez leki
* aż do używek różnego rodzaju (dominują alkohol, papierosy i narkotyki).
Krótko po intoksykacji (zatruciu) pojawiają się:
nudności, wymioty, zaburzenia kontaktu (z chorym trudno jest rozmawiać).
W następnych dniach, tygodniach mogą występować:
* bóle, zawroty głowy,
* objawy nerwicowe, drażliwość, osłabienie,
* zaburzenia snu i pamięci,
* bóle kończyn i ich drżenie.
Dobrą wskazówką dla badającego jest wygląd źrenic:
- rozszerzone są w przypadku zatrucia atropiną, skopolamną, kokainą, amfetaminą
- zwężone po przyjęciu opium, barbituranów (np. Relanium), morfiny.
Pamiętajmy jednak, że:
- źrenice rozszerzone występują u zupełnie "czystych" osób w ciemności,
- a zwężone - w ostrym świetle.
Badanie przedmiotowe
Do każdego punktu naszego ciała docierają nerwy. Istnieją różne ich rodzaje:
- dośrodkowe przynoszące informacje do mózgu,
- odśrodkowe czyli ruchowe
- oraz autonomiczne, których zadanie polega na kontrolowaniu różnych procesów poza naszą świadomością.
Neurolog bada czynności różnych nerwów i fragmentów mózgu, obserwując zachowanie struktur położonych zewnętrznie np.: oczu, uszu, mięśni, języka, rąk, nóg etc.
Badanie neurologiczne można podzielić na obszary ciała jakich dotyczy.
Oto kilka przykładów, które pozwalają wyobrazić sobie całość badania.
Badanie głowy rozpoczyna się od ogólnych oględzin.
Zwraca się uwagę na rany pourazowe, bolesność, zmiany kształtu, później przechodząc do szczegółowego badania.
* Węch - utrata powonienia jedno lub obustronna może świadczyć o bardzo groźnych procesach we wnętrzu czaszki, ale zwykle spowodowana jest przez zwykły katar.
* Oczy
- Odruch na światło: Neurolog świeci latarką w oko pacjenta, najpierw w jedno, później w drugie. Powinny zwęzić się obie źrenice mimo, że świecono tylko w jedno oko (reakcja konsensualna).
Przy pomocy tego badania można ocenić:
- czy zostały uszkodzone pewne struktury w mózgu
- oraz czy nerw wzrokowy i okoruchowy są zdrowe.
Odruch na akomodacje i konwergencje (zbieżność)
Źrenica powinna się zwęzić, jeśli patrzymy na palec, który neurolog przybliża do naszego nosa lub gdy przenosimy wzrok z obiektu odległego na bliski. Dzięki temu odruchowi można ocenić struktury mózgu i czynność nerwów.
* Błędnik
Na uwagę zasługuje próba Hailpike`a wykonywana w przypadku zawrotów głowy związanych ze zmianą położenia ciała.
Pacjent siada na leżance tak, by jego głowa po przyjęciu pozycji leżącej zwisała poza leżanką. Obraca głowę w jedna stronę, szybko kładzie się na leżance z wyprostowaną szyją (lekarz przytrzymuje głowę).
* Oczopląs połączony z zawrotem głowy świadczy o obwodowym zespole przedsionkowym (uszkodzenie części ucha odpowiedzialnej za utrzymanie równowagi).
* Jeśli oczopląs nie znika po krótkim czasie, oznacza to ośrodkowy zespół przedsionkowy (uszkodzenie fragmentu mózgu w płacie skroniowym).
* Język
Neurolog orientuje się, obserwując mimikę twarzy, która strona jest zdrowa. Badający prosi o wysunięcie języka.
* Jeżeli język zbacza (lewo/prawo) na stronę zdrową oznacza to, że został uszkodzony fragment mózgu odpowiedzialny za nerw twarzowy.
* Jeśli zbacza w stronę chorą, oznacza to, że sam nerw twarzowy został uszkodzony.
* Mimika
Zupełnie inne struktury odpowiadają za ruchy dowolne, a inne za mimowolne, dlatego lekarz będzie się starał, wywołać szczery uśmiech u pacjenta z niedowładem połowiczym mięśni twarzy. Jeśli uśmiech jest zaburzony oznacza to, że uszkodzony został nerw twarzowy.
Badanie kończyny górnej
* Odruchy
Ta część badania najbardziej kojarzy się z profesją neurologa. Używając młoteczka lekarz uderza w ścięgno mięśnia. Impuls podąża po nerwie czuciowym do rdzenia kręgowego i wraca nerwem ruchowym powodując skurcz mięśnia. Dzięki znajomości mapy przebiegu nerwów doktor może zlokalizować uszkodzenie. Ciekawym faktem jest to, że zniszczenie pewnych obszarów mózgu lub rdzenia sprawia, że odruchy są silniejsze i łatwiej je wywołać.
* Drżenie
Mamy różne rodzaje drżenia. Drżenia pęczkowe powstają wskutek szybkich ruchów włókienek mięśniowych. Widać je pod skórą, wtedy pewien obszar mięśnia drży niezależnie od reszty.
Mogą być wynikiem przewlekłych procesów patologicznych rdzenia kręgowego np. stwardnienia bocznego zanikowego.
* Badanie ruchów dowolnych
Jeśli poprosi się pacjenta o wyciągnięcie ramion do przodu i zamknięcie oczu, wówczas żadne z ramion nie powinno opaść. Jeśli jedna z kończyn opada oznacza to niedowład lub zaburzenia móżdżkowe.
* Badanie czucia głębokiego.
Lekarz poleca pacjentowi dotknąć palcem wskazującym nos. Jeśli się to udaje przy otwartych oczach, a nie udaje przy zamkniętych oznacza to zaburzenia czucia głębokiego (potrafimy dzięki niemu bez podglądania powiedzieć, gdzie znajdują się nasze ręce, nogi, palce, głowa i jaki jest ich wzajemny stosunek). Jeśli pacjent nie może wykonać tej prostej czynności niezależnie od kontroli wzroku, ma uszkodzone struktury móżdżku.
Badanie kończyny dolnej
* Odruchy monosynaptyczne (proste)
Najbardziej popularny jest odruch kolanowy (noga kopie po stuknięciu w więzadło rzepkowe). To nie jedyny odruch jaki sprawdza neurolog. Każdy inny mięsień ma swój odpowiedni punkt (w okolicy gdzie ścięgno łączy się z kością), którego uderzenie wywołuje odruch skurczowy. Znajomość mapy połączeń nerwów z rdzeniem kręgowym pozwala dokładnie określić miejsce uszkodzenia.
Odruchy można wzmocnić, jeśli odwróci się uwagę pacjenta np. nakazując mu rozciągać złączone dłonie albo liczyć głośno. Specjalista często powtarza badanie bowiem brak odruchu można stwierdzić dopiero po wielokrotnym sprawdzeniu.
* Odruch Babińskiego
Po dotknięciu podeszwy stopy ostrym przedmiotem, stopa zgina się w dół. Jeśli paluch nie podąży za resztą palców, tylko wygnie się do góry, oznacza to, że droga przewodzenia nerwowego, jaka łączy korę mózgu z rdzeniem kręgowym, jest uszkodzona.
* Odruch Rossolimo
Lekarz stuka energicznie palcami swojej dłoni w opuszki palców stóp. Jeśli palce zegną się odruchowo, objaw jest wówczas dodatni. Jest to jeden z pierwszych objawów stwardnienia rozsianego (ciężkiej postępującej choroby prowadzącej do kompletnego unieruchomienia), jednak występuje czasem u zdrowych osób.
Badanie chodu
Zaburzenia chodu mogą świadczyć o różnorakich zaburzeniach zarówno OUN jak i nerwów kończyn.
* Chód brodzący (pacjent podnosi nogi bardzo wysoko, ponieważ stopy bezładnie opadają) może świadczyć o zapaleniu wielonerwowym, którego wynikiem jest odnerwienie mięśni utrzymujących stopę w prawidłowym położeniu.
* Chód małymi kroczkami (chory ma usztywniony i pochylony do przodu tułów, idąc balansuje rękami) występuje w chorobie Parkinsona (uszkodzenie struktury mózgu - prążkowia).
Badania dodatkowe
Lekarze tej specjalizacji większość schorzeń, mogą zdiagnozować za pomocą badania fizykalnego, jednak czasem sięgają po dodatkowe metody. Oto kilka z nich:
* TK tomografia komputerowa pozwala dobrze zobrazować wszelkie uszkodzenia objawiające się zmianami kształtu struktur ciała (złamania kręgów z uciskiem na rdzeń kręgowy, guzy mózgu, wylewy) większymi od 2 cm. Przebadanie mniejszych zmian wymaga użycia rezonansu magnetycznego MR.
* PET. Drogie i rzadko stosowane, ale bardzo cenne badanie. Polega na podaniu choremu promieniotwórczej glukozy i monitorowanie jej wędrówki w ciele. Fragmenty mózgu, które intensywnie pracują pochłaniają więcej glukozy, więc możemy stworzyć tym badaniem trójwymiarową mapę aktywności mózgu. Dzięki takiej mapie wiemy, które części pracują, a które są uszkodzone, które są nadaktywne a które w pełni zdrowe.
EEG. Nerwy i mózg przekazują informacje poprzez przepływ bardzo małego prądu przez błonę komórek. Możemy ten prąd badać za pomocą elektroencefalografu (EEG).
Pacjentowi przylepia się na skórę elektrody, a specjalny aparat drukuje odczyt. Doświadczony neurolog może zdiagnozować wiele schorzeń na podstawie tego zapisu.
Badania neurologiczne to skomplikowana czynność, z zewnątrz sprawiająca wrażenie wręcz magicznej. Jednak są zbudowane na mocnych podstawach teoretycznych, dzięki czemu wykonywane przez doświadczonego specjalistę, dostarczają znacznie więcej informacji niż jakikolwiek sprzęt.