Analiza sytuacji ekonomiczno-finansowej jednostki gospodarczej
1.Istota analizy ekonomicznej (pojęcie i zadania)
Działalność każdego podmiotu gospodarującego wymaga okresowej analizy. Analiza ta powinna pozwolić z jednej strony na ustalenie, czy dotychczasowa działalność dała zamierzone efekty (analiza ex post), z drugiej zaś na określenie kierunków i sposobów doskonalenia dalszej działalności (analiza ex ante).
Analiza odnosząca się do działalności gospodarczej nosi ogólna nazwę analizy ekonomicznej. Z punktu widzenia przedmiotowego należy wyróżnić w niej przede wszystkim:
analizę makro- i mikroekonomiczną
analizę finansową i techniczno-ekonomiczną.
Analiza makroekonomiczna obejmuje badanie i ocenę wielkości ekonomicznych zagregowanych, a więc ujmowanych głównie dla całej gospodarki narodowej. Analiza mikroekonomiczna natomiast dotyczy badania i oceny działalności takich podmiotów gospodarujących, jak przedsiębiorstwo, gospodarstwo domowe czy pojedyncze osoby.
Treścią analizy finansowej są wielkości ekonomiczne w wyrażeniu pieniężnym, w tym stan majątkowo-kapitałowy, wyniki finansowe oraz ogólna sytuacja finansowa przedsiębiorstwa. Analiza techniczno-ekonomiczna natomiast oparta jest przede wszystkim na wielkościach ekonomicznych w wyrażeniu rzeczowym lub osobowym i jedynie uzupełniająco wzbogacana ujęciami finansowymi.
Tak więc podejmując się analizy sytuacji ekonomiczno-finansowej jednostki mamy na myśli w ogólnym znaczeniu analizę ekonomiczną.
Analizą ekonomiczną działalności gospodarczej nazywamy zespołem czynności badawczych dotyczących jej wyników rzeczowych i finansowych, stanu ekonomicznego i pozycji na rynku oraz organizacji procesów o metod działania. Pojęcia analizy ekonomiczne odnosi się do metody badania naukowego, która polega na rozłożeniu badanego przedmiotu lub zjawiska na części składowe, w celu wykrycia składników przyczyniających się do kształtowania danego podmiotu lub zjawiska.
Celem analizy ekonomicznej jest przygotowanie odpowiednich informacji stanowiących podstawę do podejmowania decyzji gospodarczych. Analiza ekonomiczna zapoznaje z występującymi faktami i zjawiskami oraz ustala przyczyny tych zjawisk i faktów. Analiza ekonomiczna służy do oceny działalności i skutków. Wyniki te służą przede wszystkim do samokontroli i samooceny własnej działalności. Na podstawie danych analizy ekonomicznej można ustalić czy dotychczasowa działalność przebiega zgodnie z założeniami oraz można określić i uzasadnić najkorzystniejsze kształtowanie się działalności w przyszłości.
Zespół czynności koncepcyjnych, rachunkowych i porównawczych, składających się na analizę ekonomiczna, ma na celu:
zebranie odpowiednich informacji o stanie faktycznym, jego przyczynach i tendencjach,
krytyczną ocenę istniejącego stanu, zamierzeń i tendencji,
przeprowadzenie rachunku ekonomicznego, który ustaliłby skutki tego stanu,
określenie i uzasadnienie najkorzystniejszego rozwiązania,
postawienie wniosków po9zwalahjących na powzięcie prawidłowych decyzji gospodarczych.
Przeprowadzenie analizy ekonomicznej jest konieczne dla racjonalnego gospodarowania i osiągania optymalnych efektów ekonomicznych.
Realizując przedmiotowy zakres swego działania, analiza ekonomiczna spełnia następujące zadania:
umożliwia zapoznanie się z zadaniami działalności gospodarczej i ich realizacją (analiza ustala rezultaty wykonania produkcji, usług i obrotu towarowego zarówno od strony rozmiaru działalności, jak i od strony asortymentowego, jakościowego i terminowego wykonania ustalonych zadań);
umożliwia zapoznanie się ze stanem ekonomicznym czynników produkcji i metodami gospodarowania (analiza ustala stan bazy wytwórczej, lokalizacje zakładów wytwórczych i sieci handlowej, wielkość pomieszczeń i wyposażenie techniczne oraz wykorzystanie bazy; stan zapasów materiałowo-towarowych, zaopatrzenie w materiały i ich zużycie, stan załogi przedsiębiorstwa, jej strukturę i kwalifikacje, wykorzystanie czasu pracy oraz wynagrodzenie za pracę);
umożliwia zapoznanie się z wynikami finansowymi działalności (analiza ustala poziom oraz obniżenie lub zwiększenie kosztów własnych, efekty finansowe, stan majątku trwałego i obrotowego, stan kapitałów, rozliczeń i rozrachunków oraz zdolność płatniczą);
umożliwia porównanie działalności analizowanego przedsiębiorstwa z wynikami poprzednich okresów oraz z działalnością innych przedsiębiorstw (analiza ustala konkurencyjność przedsiębiorstwa w zakresie efektywności działania w branży i na rynku oraz na tej podstawie jego pozycję i perspektywy).
Prawidłowa analiza musi spełniać cztery podstawowe warunki tj.:
operatywność, tzn. że badania i wyciąganie wniosków powinny być przeprowadzane w takim terminie, aby mogły one służyć do podejmowania bieżących decyzji;
konkretność, tzn. że badania i ceny powinny umożliwiać wyprowadzenie ścisłych, skonkretyzowanych wniosków;
elastyczność, tzn. że metody analizy powinny być dostosowane do zmiennych warunków i potrzeb
dynamiczność, tzn. że badania i oceny powinny ujmować procesy gospodarcze w ich rozwoju
2. Organizacja prac analitycznych
Analiza ekonomiczna wymaga zazwyczaj znacznego nakładu pracy osób wysoko wykwalifikowanych, znających dobrze od strony teoretycznej i praktycznej ekonomikę badanej działalności gospodarczej.
Analiza ekonomiczna jest domeną i podstawową metodą działania służb ekonomicznych. W dużym przedsiębiorstwie kieruje i przeprowadza podstawowe prace analityczne specjalna komórka analiz ekonomicznych. Całość prac analitycznych wykonywana jest etapami uzależnionymi od rodzaju i celu analizy. Najczęściej w organizacji prac analitycznych wyróżnia się pięć etapów, które polegają na:
etap I, określa problematykę, zakres i cel badania; określenie problematyki jest konieczne dla wskazania, jakie zjawiska powinny podlegać zbadaniu, z jaką szczegółowością, do jakich celów i dla jakich potrzeb; w zależności od tego ustala się kierunek badań;
etap II, ustala metodykę badania; stosownie do ustalonej w etapie I problematyki, zakresu i celu badań ustala się metodę badań, okres badany, metody prezentacji wyników analizy, materiały do przeprowadzania analizy itp.:
etap III, przeprowadza ogólną ocenę badanego przedmiotu w celu ustalenia dalszych kierunków badań; w etapie tym zbiera się dane liczbowe i pozaliczbowe o badanym przedmiocie, weryfikuje się je pod względem formalnym i merytorycznym i zestawia się dane liczbowe w odpowiednie tablice statystyczne; tak przygotowany materiał służy do opracowania wstępnej informacji i ogólnej oceny oraz do ustalenia kierunków badań szczegółowych
etap IV, przeprowadza badania szczegółowe; pogłębiają one analizę ogólna przeprowadzaną w etapie poprzednim; stosownie do kierunków badań szczegółowych zbiera się; weryfikuje i opracowuje dalsze materiały analityczne, dotyczące głównie przyczyn odchyleń stwierdzonych w analizie ogólnej; badania szczegółowe powinny być oparte na łańcuchu powiązań przyczynowo-skutkowych i być zakończone oceną czynników wpływających na badane zjawisko i oceną skutków oddziaływania tych czynników;
etap V, opracowanie wniosków wynikających z przeprowadzonej analizy; wnioski powinny dotyczyć projektów decyzji, które należałoby podjąć w celu usunięcia nieprawidłowości i popraw działalności; wnioski mogą być przedstawione w postaci różnych wariantów ustalających równocześnie przewidywany wynik w wypadku podjęcia proponowanej decyzji.
3. Metody analizy ekonomicznej
Podstawowe prace analityczne wykonywane są dwoma metodami:
metodą porównań
metodą kolejnych podstawień
Metoda porównań, zwana też metodą odchyleń, służy do przeprowadzenia oceny ogólnej. Metoda porównań polega na zestawieniu cech (wielkości) badanego zjawiska oraz na ustaleniu różnic między nimi.
Porównanie dotyczy cech zjawisk czy faktu, wyrażonych w określonych miernikach za pomocą liczb bezwzględnych lub względnych. Liczbami względnymi są wszelkie miary statystyczne.
Różnice stanowią odchylenia między wielkościami porównywanych zjawisk i faktów.
Badane zjawiska należy porównać z wielkościami:
postulowanymi w planach i normach
okresów ubiegłych
innych przedsiębiorstw
zmian w strukturze
zjawisk współzależnych
Porównanie wielkości z postulowanymi w planach i normach, np. faktyczną produkcję z planowaną produkcją, faktyczny zapas materiału z normą zapasu, pozwala ustalić różnice wskazujące na przekroczenie lub niewykonanie planów i norm.
Porównanie z okresami ubiegłymi, np. porównanie obrotu towarowego roku badanego z obrotem roku ubiegłego (lub porównanie ich w kwartałach), pozwala uzyskać dane o dynamice zjawiska.
Porównanie ze zjawiskami tego samego typu występującymi w innych przedsiębiorstwach, np. czas nie przepracowany robotników przedsiębiorstwa badanego z czasem nie przepracowanym robotników innych przedsiębiorstw pracujących w podobnych warunkach, daje możliwość ustalenia różnic w poziomie techniczno-ekonomicznym badanego przedsiębiorstwa.
Porównanie struktury zjawisk, np. zatrudnienia robotników z zatrudnieniem ogółu pracowników, zatrudnienia pracowników umysłowych z zatrudnieniem robotników, daje możliwość prawidłowości ekonomicznych.
Porównanie z wielkościami współzależnymi, np. kształtowania się lub wzrostu wydajności pracy z kształtowaniem się lub wzrostem średnich płac, wzrostu produkcji ze wzrostem kosztów, pozwala na zbadanie prawidłowości kształtowania się wzajemnie warunkujących się wielkości.
Przy stosowaniu metod porównań ocenia się badane zjawisko za pomocą odchyleń. Odchylenia są to różnice między wielkościami porównywanymi.
Odchylenia oznacza się znakami + lub - . Znakiem + oznacza się odchylenia wówczas, gdy wielkość badana jest większa od wielkości przyjętej za podstawę porównań. Znakiem - oznacza się odchylenia wówczas, gdy wielkość badana jest mniejsza od wielkości przyjętej za podstawę porównań.
Rozróżnia się odchylenia bezwzględne i względne.
Odchylenia bezwzględne są to różnice występujące w tych samych zjawiskach, a wynikające z porównania wielkości badanej z wielkością przyjętą za podstawę porównań.
Odchylenia względne są to różnice występujące w zjawiskach współzależnych, a wynikające z porównania dwóch różnorodnych zjawisk. Odchylenia względne występują głównie przy zjawiskach towarzyszących, których wielkości koryguje się w zależności od zjawisk wiodących.
Metoda porównań ma zastosowanie głównie przy analizie ogólnej i wskaźnikowej, pozwala tylko na ustalenie odchyleń.
Drugą metodą wykorzystywaną w analizie ekonomicznej jest metoda kolejnych podstawień.
Funkcjonuje również pod nazwą metody podstawień łańcuchowych, która służy do przeprowadzania analizy szczegółowej badanego zjawiska w przypadku, gdy na ustalone odchylenie wpływa kilka czynników. Metoda kolejnych podstawień ustala kolejno wpływ każdego czynnika na sumę odchylenia. Metoda kolejnych podstawień jest przedłużeniem badań analitycznych prowadzonych metodą porównań. Za pomocą metody porównań ustala się odchylenia samego zjawiska i odchylenia każdego czynnika , który spowodował odchylenia ogólne. Jednakże wysokość wpływu każdego czynnika na ogólne odchylenie możliwe jest do ustalenia tylko metodą kolejnych podstawień.
4. Syntetyczna wskaźnikowa ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstw
Analizę ekonomiczną działalności gospodarczej podmiotu gospodarczego należy rozpocząć od oceny jego sytuacji finansowej. Sytuację finansową ocenia się syntetycznie za pomocą zestawu wskaźników a szczegółowo poprzez analizę wyniku finansowego i kosztów. Dzięki nim można w sposób globalny zorientować się, jak przedstawia się efektywność jego działania oraz jakie są jego perspektywy. Wachlarz wskaźników, jakie mogą być konstruowane dla syntetycznej oceny finansowej działalności przedsiębiorstwa jest szeroki.. W wielu jednak krajach stosuje się pewien zestaw standaryzowanych wskaźników, na podstawie których wnioskuje się o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa w porównaniu z sytuacją innych przedsiębiorstw. Dzięki ujednoliceniu treści wskaźników mogą one być wykorzystywane nie tylko do wewnętrznej oceny, ale również przez banki, udziałowców i potencjalnych inwestorów firmy.
Zestaw standaryzowanych wskaźników obejmuje:
wskaźnik rentowności
wskaźnik aktywności
wskaźnik wspomagania
wskaźnik płynności
Wskaźniki rentowności występują wtedy, gdy wpływy przewyższają koszty, czyli wtedy gdy przedsiębiorstwo wygospodarowuje zysk. Wskaźniki te stanowią stosunek procentowy osiągniętego zysku do wartości sprzedaży, majątku lub zaangażowanych kapitałów.
Wskaźniki aktywności charakteryzują wykorzystanie majątku przedsiębiorstwa czyli sprawność działania w zakresie wykorzystania aktywów, ze szczególnym uwzględnieniem zapasów i należności.
Wskaźnik wspomagania określają stopień finansowania przedsiębiorstwa przez kapitały obce. Zwane są też wskaźnikami zadłużenia. Do tych wskaźników należą:
wskaźnik pokrycia maj. kapitałami wł.
Wskaźnik obciążenia maj. kapitałami obcymi
Wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem
Wskaźniki płynności finansowej umożliwiają sformułowanie opinii o zdolności przedsiębiorstwa do termi8nowego pokrywania bieżących zobowiązań, to jest zobowiązań o okresie spłaty poniżej jednego roku. Ogólny pogląd na płynność finansową przedsiębiorstwa, dają dwa wskaźniki:
wskaźnik pokrycia zobowiązań
wskaźnik szybkości spłaty zobowiązań
Analiza zysku
Analiza ta polega na obliczeniu i ocenie wskaźników rentowności oraz ustaleniu wpływu poszczególnych czynników na wyniki finansowe, zwłaszcza na wielkość osiągniętego zysku.
Do czynników wpływających na wielkość zysku:
koszty własne,
ceny i marże,
rozmiary sprzedaży z uwzględnieniem asortymentu,
jakość produkcji,
czynniki pozaoperacyjne wpływające na zysk bilansowy,
Analiza progu rentowności produkcji
W analizie tej istotne jest ustalenie minimalnej wielkości produkcji określonego wyrobu, poniżej której wytwarzanie tej produkcji staje się dla przedsiębiorstwa nieopłacalne.
Przede wszystkim decydują o tym koszty stałe, które ponoszone są bez względu na wielkość produkcji.
Analiza kosztów
Analiza kosztów polega na zbadaniu kształtowania się sumy kosztów i ich poziomu w stosunku do danych za okres ubiegły oraz na ustaleniu czynników, które na nie wpłynęły. Analizę kształtowania się kosztów przeprowadza się we wszystkich układach i w stosunku do każdej pozycji danego układu. Badanie poziomu kosztów polega na obliczeniu wskaźników ustalających poziom kosztów.
Wpływ czynników na koszty ustala się w zakresie kosztów bezpośrednich przez badanie kształtowania się tych kosztów w ramach poszczególnych rodzajów wyrobów, a w zakresie kosztów pośrednich- przez dokładne badanie poszczególnych składników tych kosztów.
5. Przedstawienie wyników analizy ekonomicznej
Po przeprowadzonej analizie ekonomicznej należy wyniki jej przedstawić w formie liczbowej, graficznej i opisowej.
Forma liczbowa polega na skonstruowaniu tablic statystycznych, w których ujęte są liczby charakteryzujące badane zjawisko. Równocześnie należy zapewnić pełną czytelność t6ablic statystycznych. Osiąga się to poprzez prawidłowe skonstruowanie tablic, zrozumiałe treści główki i boczku oraz unikanie zbytniej szczegółowości (zaokrąglanie liczb w tablicach, nieprzeładowywanie tablic ilością liczb).
Forma graficzna polega na sporządzeniu wykresów, przedstawiających syntetycznie w sposób obrazowy badane zjawisko. Forma graficzna ułatwia obserwację przebiegu zjawisk, ich strukturę, kształtowanie, wzajemną zależność. Najczęściej do prezentacji wyników analizy ekonomicznej stosuje się:
wykresy na układach współrzędnych
wykresy powierzchniowe, słupkowe i kołowe
Forma opisowa polega na słownym opisaniu wyników analizy badanego zjawiska. Forma opisowa służy do:
przedstawienia informacji pozaliczbowych
wyrażenia opinii o zjawiskach ilustrowanych liczbowo
wyrażenia oceny badanych zjawisk
sformułowania wniosków wynikających z przeprowadzonej analizy i projektów decyzji, które należałoby podjąć w celu usunięcia nieprawidłowości i poprawy działalności.
Bibliografia:
Bednarski Lech „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie”, PWE Warszawa 1997
Pietraszewski M., Strzyżewska E. ,Szwajor J. „Finanse cz.1”, eMPi2 Poznań 1998
Pietraszewski M. „Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw cz.2” (dla specjalności finanse i rachunkowość), eMPi2 1998
1
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl