VII. DEWIACJE PROCESU WYCHOWANIA. PRZYCZYNY, OBJAWY I KONSEKWENCJE TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZYCH
Spionek - prawidłowe funkcjonowanie dziecka determinują potrzeby konieczne:
pewności i bezpieczeństwa
łączności z bliskimi
miłości
uznania
Społeczne przyczyny zaburzeń i trudności wychowawczych:
Nieprawidłowa struktura rodziny
Niekorzystne właściwości psychiczne rodziców
Matka
agresywna
nadmiernie skrupulatna, lękowa
dziecko jest dla niej źródłem kompensacji
Ojciec
nieobecny
surowy i rygorystyczny
Wadliwe oddziaływanie wychowawcze rodziców: niekonsekwencja, rygorystyczność, górowanie, obojętność
Wadliwe oddziaływanie dydaktyczno-wychowawcze szkoły
Grupa rówieśnicza o manierze toksycznych relacji
Właściwości jednostki (pozaintelektualne) brak równowagi emocjonalnej
Lękliwość
Neurotyzm
Niezdolność do wysiłku
Brak motywacji do nauki
Niezdolność do koncentracji (awersja do pracy, brak wytrwałości, syndrom zmęczenia)
SYMPTOMY ZABURZEŃ wg Stotta
Uczniowie przesadnie bierni
zahamowanie,
obawa (fobia)
nieśmiałość
depresja
brak samodzielności
Uczniowie przesadnie aktywni
napastliwość słowna i fizyczna
podejrzliwość
obrażalstwo
drażliwość
nadmierna wrażliwość na krytykę
natrętne zwracanie na siebie uwagi
ZACHOWANIA RYZYKOWNE
R. .ychpowawczychzyny zaburzeń i trudności Studenski
W literaturze psychologicznej możemy również spotkać w odniesieniu do zachowań ryzykownych określenie „pośrednia autodestrukcyjność zachowań”, które oznacza zachowania o potencjalnie negatywnych konsekwencjach. Są to takie zachowania, które stwarzają zagrożenie życia lub zdrowia. Do tak rozumianych zachowań można zaliczyć czynności charakteryzujące się:
Brakiem uwagi i roztargnieniem, zwłaszcza w sytuacji zagrożenia,
Niedostateczną troską o zdrowie, przejawiającą się na przykład paleniem tytoniu, nadmiernym jedzeniem, piciem alkoholu, używaniem narkotyków, zaniedbywaniem wizyt u lekarza lub lekceważeniem zaleceń lekarzy, uprawianiem niebezpiecznego seksu, unikanie aktywności fizycznej itp.,
Transgresją norm, polegającą na łamaniu reguł społecznych, nieprzestrzeganiu regulaminów, na przykład szkolnych lub zawodowych, naruszaniu zasad regulujących współżycie między ludźmi,
Podejmowaniem niebezpiecznych zachowań w celu osiągnięcia chwilowej przyjemności lub zwiększenia prestiżu.
J. McWhirter
W pedagogicznej literaturze przedmiotu tego rodzaju zachowania są określane jako ryzykowne lub problemowe, przy czym pojęcie „zagrożenie/ryzyko” jest wykorzystywana jako użyteczną kategorię opisu rozległej grupy młodzieży, która na skutek problemów w domu rodzinnym, szkole czy swojej społeczności może nie wyrosnąć na ludzi odpowiedzialnych i produktywnych. Współcześnie kładzie się szczególny nacisk na zachowania, które sprawiają, że osoby dorastające narażają się na ryzyko nieprzystosowania i zakłócenia rozwoju.
R. Ilnicka, T. Żak
W tak szerokim ujęciu można powiedzieć, że przejawami zachowań ryzykownych młodzieży są:
wagary,
ucieczki z domu,
popadanie w konflikty z dorosłymi,
zachowania przestępcze,
alkoholizowanie się,
używanie środków psychoaktywnych,
palenie tytoniu,
wczesna aktywność seksualna,
dokonywanie prób samobójczych.
Przyczyny:
K. Zajączkowski
wagary lub porzucenie szkoły,
ciąża przedmałżeńska,
życie w złych warunkach ekonomicznych,
życie w rodzinie alkoholika lub narkomana,
doświadczenie przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej,
współuczestniczenie w działaniach przestępczych lub stosowaniu przemocy,
problemy w zakresie zdrowia psychicznego,
podjęcie próby samobójczej,
utrzymywanie kontaktów z odurzającymi się rówieśnikami,
doświadczanie przez dłuższy czas fizycznego bólu (na skutek choroby lub urazu),
różne defekty w zakresie zdrowia somatycznego lub możliwości intelektualnych,
wybitne uzdolnienia (wyższy poziom możliwości intelektualnych niż rówieśników przy jednoczesnym niższym w stosunku do nich poziomie dojrzałości psychicznej),
zmiana szkoły w trakcie semestru lub roku szkolnego.
Zaleśkiewicz
W psychologicznych koncepcja coraz częściej wskazuje się, że ludzie podejmują ryzyko nie tylko dlatego, że muszą, ale również dlatego, że chcą. Zachowanie ryzykowne nie jest tylko koniecznością - jedynym sposobem na urzeczywistnienie ważnego celu. Może być także skutkiem poszukiwania przyjemności i ekscytujących doznań. Psychologowie osobowości od dawna zajmują się badaniem cechy indywidualnej, która silnie się wiążę z podejmowaniem ryzyka dla przyjemności. Tą cechą jest poszukiwanie wrażeń. Poszukiwanie wrażeń możemy zdefiniować jako cecha określona przez poszukiwanie różnorodnych, nowych, złożonych i intensywnych doznań oraz przez gotowość podejmowania fizycznego, społecznego, prawnego i finansowego ryzyka w celu dostarczenia sobie tych doświadczeń. Można zatem przypuszczać, że wiele ryzykownych zachowań młodzieży wynika z tego, że nastolatki spostrzegają ryzyko w kategoriach ogólnej emocjonalnej atrakcyjności są nastawiane na poszukiwanie w ryzyku przyjemności, szczególnie jeżeli jest to związane z osiąganiem natychmiastowej nagrody, co ma miejsce w przypadku zachowań ryzykownych.
Adolescencja jako okres przejściowy pomiędzy dzieciństwem a dorosłością charakteryzuje się kłopotami z przystosowaniem, problemami emocjonalnymi, zaburzeniami w zachowaniu, jego przejściowość wiąże się też z oczekiwaniem, że negatywne zachowania ustąpią wraz z upływem czasu. Oczekiwanie to w większości przypadków sprawdza się ale jest duża grupa młodzieży, u której tego typu zachowania nie ustępują i w stosunku do tej (ale nie tylko) grupy należy podjąć oddziaływania interwencyjne.
Innym ważnym czynnikiem wpływającym u nastolatków na podejmowanie zachowań ryzykownych jest proces kształtowania się tożsamość punktem odniesienia dla jego funkcjonowania stają się rówieśnicy, gdyż to oni zapewniają wsparcie i zrozumienie, ponieważ przeżywają te same trudności. W grupie rówieśniczej eksperymentuje się też, z nowymi zachowaniami oraz z nawiązywaniem intymnych związków.
Kolejnym istotnym czynnikiem ułatwiającym nastolatkom podejmowanie zachowań ryzykownych jest powszechnie występujący w tym okresie rozwoju człowieka egocentryzm. Jednym z efektów egocentryzmu u nastolatków jest zjawisko nazywane przez Elkinda mitem osobistym: nastolatki wierzą, że ich przeżycia są absolutnie wyjątkowe i nie podlegają regułom, które rządzą życiem innych. W tej perspektywie zachowania ryzykowne nastolatków możemy wyjaśnić mitem osobistym - wierzą one, że to, co spotyka innych, im się na pewno nie przydarzy.
W obrębie zachowań ryzykownych znajdują się też te, które dotychczas wymykały się poznaniu naukowemu czy to z ich „nieprzenikalności empirycznej”, czy też z powodu nowości występowano zjawiska, chodzi mi tu o takie zachowania jak:
nocne rajdy motocyklowe lub samochodowe z pogwałceniem wszelkich zasad ruchu drogowego,
przebieganie przed jadącymi pociągami, tramwajami, samochodami,
leżenie na ulicy określoną ilość czasu nie zależnie od ruchu drogowego,
amatorskie wspinaczki na wysokie budowle,
jazda na „klatce” windy,
odbywanie stosunków seksualnych z przypadkowymi partnerami w miejscach gdzie jest duże prawdopodobieństwo obecność osób trzecich,
całonocne wizyty na dyskotekach i „rave”,
wielogodzinne żeglowanie po Internecie,
nieustanne rozmowy przez chat lub inne komunikatory,
uzależnienie od gier komputerowych i internetowych,
nadmierne spędzanie czasu przed telewizorem,
uczestnictwo w aktach wandalizmu.
Literatura:
Ilnicka., Żak T. (2003), Rola profilaktyki w eliminowaniu ryzykownych zachowań dzieci i młodzieży w okresie dorastania. „Opieka - Wychowanie-Terapia”, nr 3
Łobocki M., (1979), Trudności wychowawcze w szkole, Lublin
McWhirter J., i inni (2001), Zagrożona młodzież. PARPA, Warszawa
Spionek H., (1975) Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, WSiP Warszawa
Studenski R. (2004), Ryzyko i ryzykowanie, Wyd. UŚl, Katowice
Zajączkowski K. (2001), Profilaktyka zachowań dewiacyjnych dzieci i młodzieży, Wyd. Adam Marszałek, Toruń
Zaleśkiewicz T. (2005), Przyjemność czy konieczność, GWP, Gdańsk
4