5. TROPY STYLISTYCZNE

1. EPITET

Epitet - przymiotnik, imiesłów lub rzeczownik dodany do rzeczownika w funkcji określenia którejś z jego cech istotnych
z punktu widzenia mówiącego bądź wyróżniających przedmiot spośród podobnych do niego pod innymi względami.

Funkcje epitetu:

• Obrazotwórcza - sugerująca wygląd czegoś / kogoś.

• Indywidualizująca - dana cecha nie może odnosić się do innego desygnatu

Rodzaje epitetu (podział stylistyczny):

1. Epitet stały - określa wyłącznie postaci, np. Zeus gromowładny.

2. Oksymoron - może być uznawany za metaforę, np. Suchy ocean.

3. Epitet metaforyczny - transformuje wyraz określany na zasadzie animizacji bądź antropomorfizacji, czyli nadawania przedmiotowi określanemu cech ludzkich, np. Przedświt się czule czołgał.

Rodzaje epitetu (podział wg części mowy):

1. Rzeczownikowy - np. Matka ziemia.

2. Imiesłowowy - np. Zamyślony chłopiec.

3. Przymiotnikowy - np. Biały dzień.

2. PORÓWNANIE

Porównanie - zestawienie dwu przedmiotów, dwu zjawisk na podstawie jakiejś cechy wspólnej, występującej jednak
w różnym stopniu natężenia, np. gryka jak śnieg biała. Formalnym wskaźnikiem porównania są spójniki: jak, jakby, jakoby, niby, niczym, wyrażenia: podobnie jak, tak i.

Funkcje porównania:

• Obrazowanie poetyckie.

• Wyposażanie przedmiotów, zjawisk czy w ogóle świata przedstawionego w zespół cech.

Porównanie zaprzeczone - porównanie bez formalnych wyróżników, np.

To nie topól w niebo strzela,

to nie pohuk sowi -

odpowiada Jakub Szela

Panu Jezusowi: (...)

(B. Jasieński, Słowo o Jakubie Szeli)

To co nie jest topolą strzelającą w niebo i pohukiem sowy, jest właśnie odpowiedzią Szeli, a jest ona tak samo śmiała i butna jak topola oraz głośna jak pohukiwanie sowy, podczas gdy rozmowa człowieka z Bogiem jest pełna cichej pokory.

Porównanie homeryckie - charakteryzuje się szerokim rozbudowaniem do samodzielnego obrazu poetyckiego tego elementu tropu, do którego daną rzecz się przyrównuje.

Porównanie tautologiczne - określony przedmiot lub zjawisko porównuje się do niego samego, np. rezeda pachnie jak rezeda (J. Tuwim).

3. METAFORA

Metafora - in. przenośnia, zabieg przesunięcia semantycznego wyrazów wskutek ich kontekstowego użycia. Jest ona niewymienialna na żaden inny zestaw wyrazów.

Rodzaje metafor:

1. SYNEKDOCHA - ogarnienie, nazwanie zjawiska, przedmiotu, rzeczy nazwaniem ich części, użycie liczby pojedynczej zamiast mnogiej i odwrotnie, np. żołnierz polski zamiast wojsko polskie.

2. METONIMIA - zamiennia:

• Użycie takiego wyrazu, które z pojęciem o które chodzi pozostaje w istotnym związku pod względem logicznym bądź czasowo-przestrzennym, np. czytać Norwida zamiast jego książki.

• Mówienie o przyczynie zamiast skutku lub na odwrót oraz wskazywanie na materiał, z którego zrobiono daną rzecz zamiast na nią samą, np. rycerz zakuty w żelazo zamiast w zbroję.

• Używanie imienia własnego zamiast nazwy pospolitej, np. mecenas zamiast opiekun

• Mówienie o narzędziu zamiast sprawcy, np. pędzel zamiast malarz.

• Wskazywanie na symbol zamiast na to, co ten symbol oznacza, np. wawrzyn zamiast sukces

Funkcje synekdochy i metonimii:

• Obrazotwórcza.

• Pojęciowo-intelektualna.

• Kondensacji znaczeń.

MECHANIZMY PRZENIESIENIA ZNACZEŃ

• Uosobienie, personifikacja - nadanie przedmiotowi, zjawisku cech ludzkich.

• Depersonifikacja - nadanie człowiekowi cech rzeczy bądź nazwanie go nazwą pospolitą.

• Antropomorfizacja - nadanie przedmiotowi, zjawisku kształtu (anthropos [gr.] - kształt).

• Animalizacja (animal - zwierzę) - nadanie przedmiotowi cech zwierzęcych

• Animizacja (anima - dusza) - ożywienie.

4. PERYFRAZA

Peryfraza - omówienie. Poezja awangardowa (T. Peiper) opracowała typ zwany peryfrazą objaśniającą (bez wprowadzenia pojęcia tłumaczącego byłaby ona niejasna), np. cud białej alchemii - wola.

5. EUFEMIZM

Eufemizm - to sformułowanie wypowiedzi lub użycie pojedynczego słowa w intencji łagodzenia właściwego znaczenia
i sensu desygnatu, np. mijać się z prawdą zamiast kłamać.

6. HIPERBOLA

Hiperbola - czyli przesadnia, to przesadne przedstawienie zjawiska lub wyolbrzymienie znaczenia i wartości zjawisk.

7. ALEGORIA

Alegoria - zwana wielką metaforą. Tak skonstruowana wypowiedź, której sens jest odmienny niż znaczenie. To upostaciowanie abstrakcyjnych pojęć, n. Chocholi taniec jako alegoria tragicznej sytuacji narodu polskiego.

8. SYMBOL

Symbol - związany z metonimią, zespół przedstawień, pojęć, zdarzenie, ciąg zdarzeń, np. scena sejmiku wyobrażona na serwisie Sędziego Soplicy jest symbolem społecznego ustroju polski przedrozbiorowej. Znaczenie symbolu jest z reguły niedookreślone, nadawane mu każdorazowo przez kontekst utworu.

9. IRONIA

Ironia - przypisywanie przedmiotom lub osobom, o których się mówi, cech absolutnie im obcych bądź przeciwnych, np. warszawski Pałac Kultury - mały ale gustowny.

10. ANTYIRONIA

Antyironia - występuje w utworze Do króla I. Krasickiego, gdzie zgromadzone zarzuty pod adresem St. A. Poniatowskiego są komplementami, ośmieszają w rzeczywistości jego przeciwników.