POJECIA kontrola występuje w 2 znaczeniach szerokim i ścisłym - to sprawdzenie, czynność lub proces sprawdzenia stanu faktycznego ocena i formułowanie wniosków (ciąg działań podlegających obserwowaniu ustalaniu lub wykonywaniu stanu faktycznego, porównywanie rzeczywistości z zamierzeniami lub wymogami i sygnalizowanie jednostkom kompetentnym o dokonanych ustaleniach) (kontrola obejmuje + badanie stanu rzeczy + zestawienie tego co istnieje w rzeczywistości z tym co powinno być tzn. ze wzorcem czy normami postępowania i sformułowanie na tej podstawie odpowiedniej oceny + w przypadku istnienia rozbieżności pomiędzy stanem istniejącym a pożądanym ustalenie przyczyn tych rozbieżności + sformułowanie zaleceń mających na celu wskazanie sposobu usunięcia niepożądanych zjawisk lub zapobiegania w przyszłości powstania określonych rozbieżności Nadzór oznacza prawo wydania dyrektywy o zmianie działania organu kontrolowanego; to prawo i obowiązek wywierania wpływu na dany organ. Władczy charakter form jego realizacji. Nadzór to jest kontrola połączona z uprawnieniami do podjęcia prawem przewidywanych środków wiążących nadzorowanego lub możliwość bezpośredniego zniesienia jego aktów. Kryteria kontroli legalność (zgodność z prawem), celowość, rzetelność, gospodarność, zgodność z polityką rządu. Cechy kontroli + oficjalność (podejmowanie z urzędu odgórnie) + aktywność wnikliwie rzetelnie i mając na celu wykrycie wszelkich nieprawidłowości + bezstronność obiektywna ocena + proporcjonalność współmiernie do potrzeb oceny kontrolowanego organu + fachowość + efektywność korygowanie uchybień Rodzaje kontroli 1 zewnętrzna i wewnętrzna 2 z punktu widzenia stosunku czasowego (wstępna ex anta, faktyczna w trakcie działania jednostki, następcza po ex post) 3 z punktu widzenia sposobu przeprowadzania kontroli (inspekcja kontrola wykonywana w drodze bezpośredniej, lustracja pod uwagę jest brany stan rzeczywisty, rewizja wiąże się z kontrolą finansową, wizytacja np. w oświacie)

Na system kontroli składa się 1 zewnętrzna nie należąca do administracji (parlamentarna prezydenta sadowa NIKu TK TS RPO Państwowa inspekcja pracy RP dziecka społeczna) 2 wewnętrzna wchodząca w skład adm. (resortowa międzyresortowa instancyjna ) 3 inne (prokuratorska RIO SKO)

KONTROLA NIK

Zgodnie z art. 202 Konstytucji, NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej, podlega Sejmowi i działa na zasadach kolegialności. Prezesa NIK powołuje i odwołuje Sejm za zgodą Senatu na okres 6 lat i może on być ponownie powołany tylko raz. Wiceprezesów oraz członków kolegium powołuje i odwołuje prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK. Za zgodą. Marszałka Sejmu Prezes NIK powołuje i odwołuje dyrektora generalnego NIK. Prezes NIK bierze udział w po siedzeniach Sejmu oraz ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach Rady Ministrów.

Organem kolegialnym wyposażonym w szerokie kompetencje jest Kolegium Najwyższej Izby Kontroli. W jego skład wchodzą: Prezes NIK jako przewodniczący, wiceprezesi, dyrektor generalny oraz czternastu członków (siedmiu przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych oraz siedmiu dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK lub doradców prezesa). Członkowie kolegium NIK są w sprawowaniu swych funkcji niezawiśli. Kadencja członków kolegium trwa 3 lata. Na posiedzeniach kolegium zajmuje się wszystkimi najważniejszymi sprawami.

Jednostkami organizacyjnymi NIK są departamenty i delegatury wojewódzkie. Szczegółowo organizacje. NIK określa statut nadany na wniosek Prezesa NIK uchwałą prezydium Sejmu

Zakres i przedmiot kontroli

obligatoryjnie poddana jest cała działalność administracji rządowej, państwowych osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych (Kancelaria Prezydenta, Sejmu i Senatu, RPO, RPD podlegają kontroli tylko w zakresie gospodarki finansowej i majątkowej) ze szczególnym uwzględnieniem wykonywania budżetu państwa oraz realizacji ustaw i innych aktów prawnych. (ma prawo wstępu do pomieszczeń jednostki kontrolowanej, wglądu do dokumentów)

fakultatywnie NIK może kontrolować działalność organów jednostek samorządu terytorialnego⁹, samorządowych osób prawnych i innych samorządowych jednostek organizacyjnych.

Organy NIK mogą również kontrolować działalność innych organizacyjnych podmiotów gospodarczych, jeżeli:

+wykonują one zadania zlecone lub powierzone przez państwo;

+wykonują zamówienia publiczne na rzecz państwa lub jednostek samo rządu terytorialnego;

+organizują lub wykonują prace interwencyjne albo roboty publiczne;

+działają z udziałem mienia państwowego lub samorządowego albo rozporządzają takim mieniem;

+korzystają z indywidualnie przyznanej pomocy lub gwarancji albo po ręczenia państwa lub samorządu terytorialnego;

+mają zobowiązania finansowe na rzecz państwa.

Kryteriami kontroli NIK są: legalność, gospodarność, celowość i rzetelność, zgodność z polityką rządu. W stosunku zaś do działalności samorządu terytorialnego w zakresie wykonywania zadań własnych kontrola nie jest przeprowadzana pod względem celowości. Kontrola prywatnych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych działających z udziałem mienia państwowego lub samorządowego, gwarancji i poręczenia państwa lub samorządu terytorialnego i mających zobowiązania finansowe na rzecz państwa nie jest przeprowadzana pod względem gospodarności, a tylko pod względem legalności i rzetelności.

Kontrole NIK przeprowadzane są na podstawie planów pracy i doraźnych zleceń Sejmu i jego organów oraz Prezydenta i Prezesa Rady Ministrów. NIK przedkłada Sejmowi analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia określone w ustawie.

Tryb postępowania kontrolnego W szczególności określone zostały zasady i cel postępowania kontrolnego, uprawnienia i obowiązki pracowników NIK przeprowadzających kontrolę oraz obowiązki i prawa pracowników i kierowników jednostek kontrolowanych. Celem postępowania kontrolnego jest ustalenie stanu faktycznego i rzetelne jego udokumentowanie. Wyniki kontroli przedstawione są w protokole i muszą być podpisane przez kierownika jednostki kontrolowanej. NIK przekazuje kierownikowi, a w razie potrzeby również jednostce nadrzędnej oraz właściwym organom państwowym lub samorządowym, wystąpienia pokontrolne z prawem wniesienia przez nie zastrzeżeń. Ustawa określa tryb rozpatrywania tych zastrzeżeń przez kontrolera oraz przez specjalną komisję odwoławczą, powołaną przez dyrektora właściwej jednostki organizacyjnej NIK.

W razie stwierdzenia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia NIK zawiadamia organ powołany do ścigania przestępstw i wykroczeń, a jednocześnie informuje o tym kierownika jednostki kontrolowanej lub jednostki nadrzędnej oraz właściwy organ państwowy lub samorządowy. Ustawa przewiduje też karę aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny za uchylenie się od kontroli albo jej utrudnianie.

KONTROLA PROKURATORSKA

Jest to kontrola wewnętrzna Podstawy prawne (nie stanowi zwartej wyodrębnionej instytucji kontrolnej dlatego brak jest regulacji) +ustawa o prokuraturze +przepisy proceduralne KPA ordynacja podatkowa +przepisy prawa materialnego prawo wodne, stowarzyszenia partie polityczne Prokurator bada kontrolę zgodności z prawem legalność.

Odnosi się do 2 form działania administracji

Do aktów stosowania prawa (do wydania decyzji administracyjnych i innych indywidualnych rozstrzygnięć adm.)

Akty stanowienia prawa (kontrola aktów normatywnych stanowionych przez adm. Rozporządzenia RM ministrów zarządzeń oraz wojewody

Środki sprawowania kontroli

Stosowanie dział 4 KPA + Prokurator w każdej sprawie i chwili może żądać od organu adm. Wszczęcia postępowania (aby usunąć stan niezgodny z prawem.+ P przysługuje prawo do udziału w każdym stadium postępowania (na prawach strony) + obowiązek zawiadomienia P przez organ adm. Publicznej o wszczęciu postępowania jeśli uzna to za słuszne (że udział P jest wskazany) + P może żądać weryfikacji już przyjętego rozstrzygnięcia (wydanej decyzji) poprzez wniesienie sprzeciwu (nieważność dec, wznowienie postępowania, zmiana) i zaskarżenie decyzji do sadu administracyjnego (ma 6 mies od wydania decyzji) Uprawnienia P są niezależne od uprawnień strony. W przypadku wniesienia sprzeciwu organ jest zobowiązany do rozpatrzenia sprawy w terminie 30 dni od wniesienia. Prawo materialne STOWARZYSZENIA rozwiązanie stowarzyszenia zaskarżenie do sądu na działalność ZWIĄZKI ZAWODOWE ingerencja P okręgowego może on złożyć wniosek do sądu o podejmowanie działań doprowadzających do działania organu związku zawodowego zgodnie z prawem, rozwiązanie wniosek do sadu tylko P generalny PARTIE POLITYCZNE nie ma uprawnień do kontroli ani wniosków bada zgodność z prawem i statutem działalność partii rozpatruje i orzeka TK (gdy w tym postępowaniu potrzeba przeprowadzić dochodzenie i zebrać dowody Generalny okręgowy Nie przysługują mu środki władcze ani nadzorcze tylko kontrolne

Stanowienie ORGANY SATNOWIĄCE PRAWO NACZELNE TK kontroluje czy dana ustawa jest zgodna z K i z umowami międzynarodowymi ORGANY LOKALNE czy zgodne z ustawami K umowami międzynarodowymi Do TK w tych sprawach zwraca się szereg organów min prokurator generalny. Jeżeli uchwała organu samorządu terytorialnego albo rozporządzenie wojewody są niezgodne z prawem, prokurator zwraca się do organu, który je wydał, o ich zmianę lub uchylenie albo kieruje wniosek o ich uchylenie do właściwego organu nadzoru; w wypadku uchwały organu samorządu terytorialnego prokurator może także wystąpić o stwierdzenie jej nieważności do sądu administracyjnego

Prawo miejscowe w każdym czasie może wnieść udział do NSA skargę o niezgodność z prawem uchwały Organy samorządu terytorialnego oraz organy administracji rządowej, a także inne państwowe jednostki organizacyjne, spółdzielnie i ich związki, organizacje zawodowe, samorządowe i inne organizacje społeczne udzielają Prokuratorowi Generalnemu i podległym mu prokuratorom pomocy w realizacji ich zadań.

Kontrola pośrednia P dokonywana jest przy realizacji podstawowych funkcji prokuratora (zapobieganie i zwalczanie przestępczości) Przy tym sygnalizuje odpowiednim organom o uchybieniach w działaniu administracji

Podmiotowość P +powszechne terenowe (rejonowe, okręgowe, apelacyjne) krajowe, generalne, instytutu pamięci narodowej

KONTROLA OBYWATELSKA

Kontrola sprawowana przez obywateli ich grupy czy stowarzyszenia Nie stanowi szczególnie wyodrębnionej instytucji. Całokształt określonych prawem jak i faktycznych możliwości przysługujących obywatelowi lub grupie osób obserwowanie działań organu adm. Pub oraz wyrażanie pod jego adresem ocen opinii postulatów mających na celu zlikwidowanie nieprawidłowości uchybień błędów i w miarę możliwości całościowe wywoływanie skutecznego ich zmienienie. Podmiot całe społeczeństwo grupy obywateli i sam obywatel bez organów państwowych. Przedmiot nie ma wyraźnie określonego przedmiotu tej kontroli wszelkie sprawy; społeczna perspektywa oceny administracji publicznej z perspektywy konsumenta usług adm. (wyrażanie swoich odczuć na ten temat) 2 podstawowe grupy

Kontrola instytucjonalna oparta jest na określonej instytucji prawa przy pomocy której obywatele mogą dokonywać oceny adm. Pub Do przejawów jej zaliczamy petycje wnioski skargi. zgodnie z K każdy ma prawo składać petycje w imieniu własnym lub publicznym a w interesie innej osoby za jej zgodą. Do organów administracji publicznej i innych instytucji i organów jedlin wykonują funkcje zlecone. Tryb rozpatrywania określa ustawa KPA decyduje treść pisma a nie jego forma zewnętrzna SKARGA przedmiotem jej może być zaniedbanie naruszenie praworządności lub interesów, przewlekłe niekonkretne załatwienie spraw. WNIOSKI zapobieganie nadużyciom, sprawy ulepszenia organu, wzmocnienie praworządności, w celu osiągnięcia pozytywnych efektów. Krąg podmiotów na który można składać zażalenia w zasadzie jest nieograniczony. Skargi powinny wpływać do jednostek wyższego rzędu (do tego to przekazanie) niezwłoczne załatwienie do 1 miesiąca (2 miesiące dla trudnych spraw) Do kontroli instytucjonalnej zaliczamy też KONTROLĘ ZRZESZEŃ ORGANIZACJI ZWIAZKÓW ZAWODOWYCH wyższe struktury związkowe są uprawnione do opiniowania aktów prawnych (dotyczących prawa pracy)

Organizacja społeczna na prawach strony może występować w postępowaniu. Podobne uprawnienia przypisywane są samorządom zawodowym Uprawnienia do zaskarżania odwołania się od rozstrzygnięcia rozstrzygnięć nadzorczych (w trybie skargi do NSA)

SKARGA KONSTYTUCYJNA każdy czyje wolności i prawa konstytucyjne zostały naruszone ma prawo złożyć skargę, może zaskarżyć zgodność aktu normatywnego z K (3 miesiące)

Kontrola pozainstytucjonalna równoznaczna jest z tzw. opinią publiczną. Oceny są konsultowane na podstawie opinii społecznej CEBOS OBOP (składanie opinii publicznych poglądów) opinia publiczna może być istotną wskazówką do działalności administracji.

RIO - państwowe jednostki organizacyjne powołane do kontroli i nadzoru gospodarki finan­sowej gmin

Izba bada uchwały (nadzoruje) podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych, a w szczególności:

+określające w sposób bezpośredni lub pośredni poziom planowanych przychodów i do­chodów oraz funduszów celowych, z wyjątkiem uchwał w sprawie zbycia lub obciążeń praw majątkowych,

+stanowiące o podstawie do dokonywania wydatków,

+określające procedur}' gromadzenia i wydatkowania środków finansowych, w tym zwłaszcza upoważnienia do dokonywania zmian w budżecie i dysponowania rezerwami budżetowymi,

+zawierające oceny wykonania budżetu przez zarządy jednostek samorządu terytorialnego (uchwał}' w sprawie absolutorium).

+Izba, prowadząc postępowanie nadzorcze w sprawie uznania uchwały budżetowej organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego za nieważną w całości lub w części, wskazuje nieprawidłowości oraz sposób i termin ich usunięcia.

+Jeżeli organ właściwy w wyznaczonym terminie nie usunie nieprawidłowości, o których mowa w ust. l, kolegium izby orzeka o nieważności uchwały w całości lub w części.

+W przypadku stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej w całości lub w części bu­dżet lub jego część dotknięte nieważnością ustala kolegium izby.

Do zadań RIO należy ponadto:

+wydawanie, na wniosek pożyczkodawcy lub kredytobiorcy, opinii o możliwości spłaty pożyczki lub kredytu,

+opiniowanie możliwości sfinansowania deficytu budżetowego oraz prognoz}' kształtowa­nia się długu publicznego,

+wydawanie opinii o przedkładanych projektach budżetów jednostek samorządu terytorial­nego wraz z informacjami o stanie mienia jednostek samorządu terytorialnego i objaśnie­niami,

+wydawanie opinii o przedkładanych przez zarządy jednostek samorządu terytorialnego informacjach o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze,

+wydawanie opinii o przedkładanych przez zarządy jednostek samorządu terytorialnego sprawozdaniach z wykonania budżetu wraz z odrębnymi sprawozdaniami z wykonania planów finansowych zadań z zakresu administracji rządowej, przekazanych ustawowo,

+wydawanie opinii o sprawozdaniach jednostek samorządu terytorialnego z wykonania planów finansowych zadań publicznych z zakresu administracji rządowej wykonywanych na podstawie porozumień z organami administracji rządowej,

+wydawanie opinii o sprawozdaniach z wykonania planów finansowych zadań publicznych wynikających z porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego.

+wydawanie opinii o wnioskach komisji rewizyjnych organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego w sprawie absolutorium

+rozpatrywanie spraw dotyczących powiadomień przez skarbnika (głównego księgowego budżetu jednostki samorządu terytorialnego) o przypadkach dokonania kontrasygnaty na pisane polecenie zwierzchnika zgodnie z odrębnymi ustawami

+rozpatrywanie innych spraw określonych w odrębnych ustawach.

KONTROLA SĄDOWA sprawowanie kontroli przez wyodrębnione specjalne sądy administracyjne i sądy powszechne. Kontrolują one z punktu widzenia legalności przestrzegania prawa. Jest ona tradycyjna formą zagwarantowania zgodnego z prawem działania administracji w jej stosunkach z obywatelami Kontrola sadowa obejmuje sądową kontrolę decyzji adm. Aktów normatywnych i umownej działalności organów administracyjnych. Rola sądowej + od początku istnienia sądy przeciwstawiały się wydawaniu orzeczeń na podstawie aktów prawa wewnętrznego +orzecznictwo NSA przyczyniło się do utrwalenia i stosowania zasad ogólnych zawartych w kpa + rozpowszechnienie i utrwalenie zasad jawności prawa +wypracowanie zasad równości obywateli wobec prawa +decyzje związane musi wynikać z przepisów prawa +decyzje uznaniowe organ może je wydać na podstawie niedookreślonych kryteriów (zagrożenie życia, zdrowia zasad bezpieczeństwa) Kontrola przez sądy powszechne sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jest dopuszczalna gdy ustawa wyraźnie stwierdzi udział sądu, ordynacja wyborcza stwierdza że na decyzje nie uwzględniające reklamacji przysługuje skarga do NSA, akty stanu cywilnego typowa działalność administracyjna sąd rozstrzyga prostuje zmienia. Wszystkie sprawy administracyjne mogą być przedmiotem kontroli (rozszerzenie uprawnień do kontroli ze strony NSA zaskarżenie bezpośrednio do NSA decyzji ostatecznej) Zakres kontroli sądów

Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej. Działa w Warszawie i w ośrodkach zamiejscowych tworzonych dla jednego lub kilku województw. Strukturę organizacyjną i regulamin działania NSA ustala Prezydent RP w drodze rozporządzenia, jak również Prezydent, po zasięgnięciu opinii Ministra Sprawiedliwości tworzy i znosi ośrodki zamiejscowe, określa ich siedziby oraz właściwość miejscową i rzeczową.

W skład NSA wchodzą: Prezes, wiceprezesi, prezesi izb, prezesi ośrodków zamiejscowych oraz sędziowie. Organami kolegialnymi NSA jest Zgromadzenie Ogólne Sędziów oraz Kolegium Sądu. O działalności Sądu i sprawach wynikających z tej działalności Prezes Sądu informuje Prezydenta RP i Krajową Radę Sądownictwa O problemach związanych z funkcjonowaniem organów administracji publicznej, a wiadomych Sądowi z rozpatrywanych spraw, Prezes Sądu informuje Prezesa Rady Ministrów.

NSA orzeka w sprawach skarg na:

+decyzje administracyjne,

+postanowienia wydane w posterowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także rozstrzygające sprawę co do istoty,

+postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie,

+inne akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa,

+uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego oraz akty organów administracji rządowej stanowiących przepisy prawa miejscowego,

+uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej,

+akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego.

Ponadto NSA orzeka w sprawach, w których przepisy ustaw szczególnych przewidują sądową kontrolę. Rozstrzyga również spory o właściwość (spory kompetencyjne) między organami jednostek samorządu terytorialnego oraz między organami tych jednostek a organami administracji rządowej, a także między samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz rozpoznaje skargi na bezczynność organów w przypadkach określonych

Kompetencje NSA rozszerzone zostały w tzw. ustawach samorządowych i dotyczą one uchwał organów samorządowych oraz rozstrzygnięć organu nadzorczego.

NSA nie jest właściwy w sprawach:

+należących do właściwości innych sądów,

+wynikających z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach między organami administracji publicznej oraz wynikających z podległości służbowej między przełożonymi i podwładnymi w urzędach tych organów, a także w jednostkach wojskowych,

+dyscyplinarnych,

+odmowy mianowania na stanowiska lub powołania do pełnienia funkcji w organach administracji publicznej, chyba że obowiązek mianowania lub po wołania wynika z przepisów prawa,

+wiz i zezwoleń na przekroczenie przez cudzoziemca granicy państwa, zezwoleń na pobyt stały i wydalenia z terytorium RP, z wyjątkiem przypadków dotyczących cudzoziemców przebywających legalnie na terytorium RP,

+należących do właściwości Komisji Odwoławczej przy Urzędzie Patentowym RP.

Powyższy katalog spraw, unormowany w art. 19, stanowi wyjątek od kompetencji NSA określonej wart. 16. W zakresie swojej właściwości NSA sprawuje kontrolę pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. . .

Konstytucja stanowi że Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej oraz ustanawia generalną zasadę sądowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości i powierza ją także sądom administracyjnym, podnosząc sądownictwo administracyjne do rangi konstytucyjnej. Do tej pory NSA takiej rangi nie posiadał. Ponadto stanowi podstawę do utworzenia dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego.

Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym wszczynane jest na podstawie skargi wniesionej przez uprawniony podmiot. Uprawnionym jest każdy, kto ma w tym interes prawny, prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób.

Skarga może być wniesiona dopiero po wyczerpaniu środków odwoławczych, jeżeli służyły one skarżącemu w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie, a więc w sytuacji, gdy stronie nie przysługuje już żaden środek odwoławczy przewidziany w ustawie. Jeżeli ustawa nie przewiduje środków odwoławczych w sprawie będącej przedmiotem skargi, należy przed wniesieniem jej do Sądu zwrócić się do właściwego organu z wezwaniem do usunięcia naruszenia prawa. Dopiero po upływie 30 dni od dnia doręczenia wezwania może zostać wniesiona skarga. Ustawa przewiduje w tym zakresie wyjątki, a mianowicie przed wyczerpaniem środków odwoławczych rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej, a w pozostałych przypadkach w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie aktu lub podjęcia innej czynności uzasadniającej wniesienie skargi.

Sąd rozpoznaje skargę na rozprawie, jeżeli nie zachodzą okoliczności uzasadniające rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym. Rozstrzyga sprawy wyrokiem lub postanowieniem. Wyrok rozstrzyga sprawę co do stwierdzenia naruszenia prawa i skutków prawnych tego naruszenia. Postanowienia natomiast wydaje się w razie odrzucenia skargi, umorzenia postępowania na posiedzeniu niejawnym lub na rozprawie oraz w celu rozstrzygnięcia innych kwestii procesowych związanych ze sprawą, wynikających w toku postępowania sądowego, oraz w innych przypadkach określonych w ustawie.

Uwzględniając skargę na decyzję lub postanowienie, Sąd:

uchyla decyzję lub postanowienie w całości albo w części,

stwierdza nieważność decyzji lub postanowienia,

stwierdza niezgodność z prawem decyzji lub postanowienia.

SĄDY POWSZECHNE I SZCZEGÓLNE Sądy powszechne i szczególne mogą sprawować w ograniczonym zakresie kontrolę administracji i tylko w przypadkach wyraźnie określonych przez przepisy obowiązującego prawa. Kontrolą sądów objęte mogą być sprawy z zakresu stosunków cywilnoprawnych, prawno karnych i innych stosunków prawnych nie ukształtowanych mocą decyzji administracyjnych.

Zgodnie z ustawą prawo o aktach stanu cywilnego w postępowaniu cywilnym nieprocesowym na wniosek osoby zainteresowanej, prokuratora lub kierownika urzędu stanu cywilnego rozstrzygane są sprawy o unieważnienie, sprostowanie bądź usta lenie treści aktu. Bezpośrednia kontrola legalności aktów administracyjnych dokonywana przez sąd karny ma miejsce wówczas, gdy np. ukarany przez finansowy organ orzekający żąda skierowania sprawy o przestępstwo skarbowe na drogę postępowania sądowego.

Sądy powszechne rozpoznają skargi na decyzję nie uwzględniającą reklamacji na nieprawidłowości w spisie wyborców lub powodującą skreślenie ze spisu wyborców.

Ustawa o rozpoznawaniu przez sądy spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych powierzyła rozpoznawanie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych wydziałom pracy i ubezpieczeń społecznych, stanowiącym odrębne jednostki organizacyjne sądów okręgowych. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że od decyzji ZUS z zakresu ubezpieczeń społecznych przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach k.p.c. (odwołanie wnosi się na piśmie do jednostki organizacyjnej Zakładu, która wydała decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę).

Od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, wydanej na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów służy w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie — Sądu Antymonopolowego. Sąd oddala od wołanie od decyzji prezesa, jeżeli nie było podstaw do jego uwzględnienia. Je żeli odwołanie jest zasadne, sąd zaskarżoną decyzję uchyla albo zmienia w całości lub części i orzeka co do istoty sprawy. Orzeczenia Sądu Antymonopolowego są prawomocne. Występuje tu zatem klasyczna bezpośrednia kontrola decyzji administracyjnych wydanych w jednej instancji.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY Trybunał jest organem władzy sądowniczej powołanym do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz wykonywania innych zadań określonych w Konstytucji.

Trybunał orzeka w sprawach:

+zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją;

+zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;

+zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i usta wami;

+skargi konstytucyjnej;

+sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organa mi państwa;

+zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

Z wnioskami do Trybunału o zbadanie zgodności z Konstytucją ustawami i umów międzynarodowych wystąpić mogą: Prezydent RP, Marszałek Sejmu Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes NSA, Prokurator Generalny, Prezes NIK Rzecznik Praw Obywatelskich. Ponadto na wniosek Prezydenta RP Trybuna) stwierdza zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją.

Krajowa Rada Sądownictwa może wystąpić do Trybunału z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenie o niezgodności z Konstytucją, umową między narodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wy dane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonym w przepisach właściwych dla danego postępowania.

TRYBINAŁ STANU Organizację oraz tryb postępowania przed Trybunałem Stanu reguluje ustawa Trybunał wybierany jest przez Sejm na okres jego kadencji. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.

Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie, w którym nie wolno im prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku.

---