10. Wykład z teorii literatury - 12.01.2015
1. Język - jako tworzywo dzieła literackiego
Czego nie ma w języku, tego nie ma w dziele literackim.
Stylistyka - zajmuje się językowym ukształtowaniem
* Konwicki: „oddech autora, linie papilarne palców, ślady jego chorób, nastrojów, rozpaczy - to wszystko jest zawarte w 28 lub 32 znakach alfabetu, w składni zdań […]”
* Jakobson sądził, że poetyka jest częścią językoznawstwa.
Język jest tworzywem literatury i nie odgrodzimy się od językoznawstwa.
Ale z drugiej strony żadne wypowiedzi nie są dla językoznawstwa tak ciekawe jak fragmenty z literatury.
Język - system znaków wzajemnie ze sobą powiązanych
Język ma dwie sfery:
plan wyrażenia i plan treści (signifiant i signifie)
Językiem rządzi arbitralność, dowolność
2. I językoznawstwo i literaturoznawstwo posługują się pojęciem tekstu
spójność tekstu (dzieło literackie to językowy twór sensowny, czyli spójny)
spójność tekstu jest zarówno strukturalna, ale również znaczeniowa (na poziomie semantycznym)
mechanizmy spójności tekstu
Tekst to całość w jakiś sposób delimitowana
Spójność komunikacyjna
Spójność modalna - całościowy stosunek wypowiedzi do jej tematu
Spójność o charakterze aksjologicznym
Spójność intertekstualna - jednolita filozofia nawiązywania do tradycji, do konkretnych tekstów, o konkretnych stylów
Spójność o charakterze pragmatycznym - związana z celem wypowiedzi
3. Kategoria stylu
indywidualny styl autorski
zespół zjawisk formalnych, semantycznych, składają się na całość jaką jest dzieło, jaką jest twórczość; to także pewien sposób reagowania na świat, styl jako autorskie wyrażanie doświadczenia świata
style typowe - style gatunków, style epok
Rodzaje stylów!!!
Religijny, dziennikarski, potoczny, urzędowy, naukowy…
Wszystkie odmiany języka mają prawo pojawić się w literaturze
4. Podziały w obrębie różnych zabiegów językowych (sposobów operowania językiem w celu przekazywania treści, cieniowania sensów):
Figury myśli - zabiegi dotyczące tematu, organizujące odwołanie do słuchacza
Figury słów, figury języka
Tropy poetyckie - zabiegi semantyczne przekształcające znaczenia
Figury słów
Poeci sięgają w zakresie fonetyki (zabiegi fonetyczne) - są kwintesencją poetyckości (słowo ma się dziwić swojemu sąsiedztwu)
Żeby naśladować świat z jego brzmieniowym bogactwem, wywołać efekt melodyjności (a nie tylko, żeby przyciągnąć uwagę, zaskoczyć)
Mają na celu stworzyć harmonię dźwiękową albo dysharmonię - służy osiągnięciu muzyczności tekstu
Kakofonia - niemiła??? (efekt odwrotny do muzyczności tekstu)
Instrumentacja samogłoskowa/ spółgłoskowa
Instrumentalizacja w inicjalnych fragmentach - aliteracja głoskowa
Onomatopeja - może tworzyć dominantę stylistyczną (mogą być powtarzające się efekty dźwiękonaśladowcze, które z całej wypowiedzi tworzą dźwiękonaśladowczą całość - np. Bruno Jasieński, Na rzece)
Paronomazja - zabieg oparty na żarcie, gra słów, zestawianie ze sobą brzmieniowo podobnych, a nie znaczeniowo słów (rodzaj kalamburu- gry na brzmieniach)
Kalamburowe zestawienia (w grę wchodzi fonetyka, semantyka i etymologia)
Metagram - prosty zabieg wymiany pierwszych liter, np.
Echolalia - (jak Urszula Dudziak)
Glosolalia - próbka oddania nowego języka, stworzenia z pomocą zabiegów językowych, np. Słopiewnie - Tuwim, wiersz Słowisień (sporo neologizmów fonetycznych, zbudowane w oparciu o skojarzenia brzmieniowe) - cały cykl dedykowany Karolowi Szymanowskiemu (także zabiegi, które naśladują melodie innych języków, np. oko trę, że mam ból (francuski)
Rym (konsonanse i asonanse - rymy samogłoskowe i spółgłoskowe, rymy klauzulowe - rymy końcowe, rymy średniówkowe, najrzadszy jest rym inicjalny)
* średniówka - międzywersowy przedział, konieczny jest stały akcent paroksytoniczny, konieczna jest pewna powtarzalność
Rozmieszczenie rymów: parzyste, okalające
Rytm (wiersze toniczne, sylabotoniczne…)
Wiersz średniowieczny - podporządkowany składni
* Konstanty wiersza sylabicznego:
równozgłoskowy - taka sama liczba głosek w wersie
Kochanowski
wiersz bohatyrski
rozróżnienie między zestrojem akcentowym a stopą
granica stopy może padać wewnątrz wyrazu, sformalizowany porządek brzmieniowy
diereza - tok dierez owy
cezura
zestrój - całostka znaczeniowa podporządkowana akcentowi głównemu
Stopę może stworzyć też akcent poboczny
* mistrz tonizmu: Władysław Broniewski
* kadencja (intonacja opadająca) i antykadencja (intonacja wznosząca)
* Wyjątki od paroksytonicznego akcentowania:
- czasowniki w trybie przypuszczającym
- formy na -ika, -yka, np. muzyka, matematyka, fizyka
- proklityki i e… - nie mają samodzielnego akcentu
* Jarosiński (co się dzieje w wierszu wolnym)
* Wiersz wolny
2 typy
a) ten, który licz się ze składnią, podział na wersji pokrywa się ze zdaniami/ grupami składniowymi - wiersz wolny składniowy/ zdaniowy
b) intonacyjny/emocyjny - liczy się tylko z semantyką, emocjami
* wers jako jednostka kompozycyjna dzieli się na cz. przedśredniówkową i pośredniówkową
Słowotwórcze:
Leśmian - zasłynął jako twórca wyrazistego stylu opartego na neologizmach (mówi się osobno o leśmianizmach - specyficzne neologizmy, np. najdaszość, bezżałoba, bezdeń
Zdrobnienia i spieszczenia
zrosty i kontaminacje
Neologizmy leksykalne
zapożyczenia
wulgaryzmy
Środki składniowe
paralelizmy składniowe
parataksy, hipotaksy
inwersja
przerzutnia (najczęstszy zabieg w wierszu wolnym składniowym)
przerzutnia - przeniesienie zakłócający porządek składniowy
anakolut - celowa błędna konstrukcja
pytanie retoryczne
powtórzenie
konkatenacja (łańcuch)
elipsa