TURYSTYKA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH wykłady

Literatura podstawowa:

1. T. Skalska Turystyka osób niepełnosprawnych. Ograniczenia i możliwości rozwoju. WSHGiT, Warszawa 2004

2. T. Łobożewicz (red.): Turystyka i rekreacja osób niepełnosprawnych. Warszawa 2000

3. Niepełnosprawny turysta. Poradnik dla pilotów i przewodników turystycznych. Pr. zb. Forum Turystyki Pomorza Zachodniego. Szczecin 2003.

„Filozofia” niepełnosprawności

Społeczny stosunek do niepełnosprawności zależy od:

• kulturowego wyjaśnienia przyczyn niepełnosprawności: klątwa bogów czy wyróżnienie?

• właściwości przypisywanych w społeczności danym (niepełnosprawnym) cechom fizycznym bądź psychicznym: sprawność fizyczna czy intelektualna?

• oczekiwać wobec ról społecznych, jakie mogą być pełnione przez osoby niepełnosprawne w dorosłym życiu (skłonność społeczeństw do „inwestowania” w opiekę medyczną, rehabilitację, rekreację, kształcenie i przystosowanie do życia społecznego, uznawanego za typowe w danym społeczeństwie)

Niepełnosprawność w starożytności

• szacunek Spartan do starszych (zwłaszcza mędrców)

• szacunek dla kalectwa nabytego w walce za ojczyznę

• kult dla sprawności fizycznej, młodości, pięknego ciała

• sport, sprawność, kondycja fizyczna (ćwiczenia fizyczne zalecał nawet „ojciec medycyny”- Hipokrates)

• rozwój ośrodków sportowych, sal gimnastycznych

• filozofia + sport (Platon)

• małżeństwa powinny być tak dobierane, aby zapewnić zdrowe i silne potomstwo

Definicje niepełnosprawności

• impairment- uszkodzenie- definiowane jako jakakolwiek utrata lub odstępstwo od normy w zakresie fizycznych lub psychicznych struktur organizmu lub jego funkcji

• disability- niezdolność, niepełnosprawność, brak możliwości- jakiekolwiek ograniczenie lub brak możliwości podejmowania aktywności życiowych w sposób i w zakresie uznanym dla człowieka za właściwy, wynikające z uszkodzenia struktur organizmu lub jefo funkcji

• handicap- utrudnienia, jakie napotyka osoba niepełnosprawna, ograniczające wypełnianie ról uznanych za właściwe dla danej kategorii wieku, płci, przynależności do grupy społecznej itp., wynikające z ograniczonej sprawności

(Międzynarodowa Organizacja Pracy; Światowa Organizacja Zdrowia)

• Problem kontrowersyjnego słownictwa (inwalida, kaleka, upośledzony, ułomny, człowiek o specjalnych potrzebach)

• Osoby niepełnosprawne- osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi (Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, 1997)

• Osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej, jeśli uzyskały orzeczenie o:

• zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności (znaczny, umiarkowany lub lekki)

• całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy

• rodzaju i stopniu niepełnosprawności osoby, która nie ukończyła 16 roku życia (Ustawa z 1997r. o rehabilitacji zawodowej, społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych)

Orzecznictwo

O stopniu i rodzaju niepełnosprawności orzeka Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności na podstawie Ustawy z dn. 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych i Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dn. 15 lipca 2003r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności

Określa się także wskazania dotyczące:

• korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji

• konieczności stałej lub długoterminowej opieki lub pomocy innej osoby

• konieczności stałego współdziałania na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji

• korzystania z uprawnień przysługujących na podstawie Ustawy z 20 czerwca 1997r.- Prawo o ruchu drogowym

• prawo do zamieszkania w oddzielnym pokoju

Rodzaje niepełnosprawności:

• Schorzenia (dysfunkcje) narządu ruchu

• ograniczenie możliwości poruszania się, obniżona sprawność samoobsługi

• konieczny sprzęt ortopedyczny i pomocniczy

• konieczność korzystania z pomocy innych

• Uszkodzenia narządu wzroku

• niejednorodność potrzeb i ograniczeń (niewidomi- słabowidzący)

• ograniczona mobilność i zdolność samoobsługi

• 85% pozawerbalnych informacji uzyskuje się przy pomocy wzroku

• specyficzne potrzeby- laski, przewodnicy, psy, specjalistyczny sprzęt

• konieczność korzystania z pomocy innych

• Uszkodzenia narządu słuchu

• potrzeby mało rozpoznane, zamknięte środowisko

• problemy w komunikacji, język migowy (przewodnicy i piloci), specjalistyczne urządzenia

• Pozostałe schorzenia

• choroby serca, płuc, internistyczne, choroby psychiczne i neurologiczne

Cechy szczególne środowiska osób niepełnosprawnych

• Społeczeństwo utożsamia niepełnosprawnych przede wszystkim z osobami poruszającymi się na wózkach inwalidzkich

• Tymczasem środowisko to jest bardzo zróżnicowane, o różnym stopniu niepełnosprawności i bardzo odmiennych potrzebach

• Znaczną część populacji cechuje niepełnosprawność o charakterze sprzężonym (niewidomi z porażeniem mózgowym, głucho- niemi, niewidomi z elementami autyzmu, osoby z chorobami neurologicznymi i psychicznymi)- te grupy są najbardziej dotknięte , najbardziej dyskryminowane, ich rehabilitacja jest najtrudniejsza

• Środowisko osób niepełnosprawnych cechuje znacznie niższy poziom dochodów niż pozostałą część populacji- (niskie renty, emerytury, zasiłki, brak pracy)

• Środowisko osób niepełnosprawnych cechuje znacznie niższy poziom wykształcenia niż pozostałą część populacji (1/2- tylko podstawowe, w całej populacji- 1/3)

• Problem edukacji osób niepełnosprawnych:

• system edukacji otwarty, ogólnodostępny, integracyjny

• wyspecjalizowane ośrodki szkolne, szkolno- wychowawcze

Niepełnosprawność w sensie prawnym i biologicznym

1. PRAWNY

• kontekst przydatności do pracy (gorsza pozycja na rynku pracy)

• arbitralność orzeczeń

• niezbędny do określenia realizowania konkretnych celów polityki społecznej

• stopnie niepełnosprawności:

• znaczny (dawniej: I grupa inwalidzka)

• umiarkowany (II grupa)

• lekki (III grupa)

• niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym (powstała na skutek zmian o zaopatrzeniu emerytalnym rolników)

2. BIOLOGICZNY

• oparta na deklaracjach samych zainteresowanych

• nie wystarcza do określenia statusu osoby niepełnosprawnej (potrzebny co najmniej roczny okres zatrudnienia)

• brak dostępu do świadczeń, gratyfikacji czy rekompensat

• pojęcie to pozwala pokazać społeczny problem niepełnosprawności

• wprowadza jednak chaos w klasyfikacjach niezbędnych do potrzeb polityki społecznej (rehabilitacja, praca)

Czynniki wzrostu liczby osób niepełnosprawnych

• proces starzenia się społeczeństwa

• ciągłe wydłużanie okresu trwania życia

• niski przyrost naturalny

• rozwój przemysłu, komunikacji, postęp techniczny

• wypadki przy pracy

• wypadki komunikacyjne

• niezdrowy tryb życia

• brak ruchu (samochód, komputer, telewizja)

• złe (nieergonomiczne) warunki pracy, przeciążenie pracą

• stres

• lekkomyślność

• postęp medycyny (paradoks!)

• wydłużanie życia

• utrzymywanie przy życiu zagrożonych noworodków

• utrzymywanie przy życiu ofiar wypadków

• polityka społeczna państwa, sytuacja gospodarcza

WYKŁAD III

Podstawowe formy aktywności turystycznej osób niepełnosprawnych

• Turnusy rehabilitacyjne:

• Rehabilitacyjno - usprawniające (wypoczynek + elementy usprawniające + integracja);

• Sportowo - rehabilitacyjne (zajęcia sportowe + rehabilitacja + integracja);

• Turystyczno rehabilitacyjne (zwiedzanie + krajoznawstwo + integracja).

• Turystyka aktywna i kwalifikowana (żeglarstwo, narciarstwo, wspinaczki);

• Szczególne znaczenia hipoterapii;

• Turystyka zdrowotna (pobyt w sanatoriach, kuracje klimatyczne)'

• Kolonie i obozy dla dzieci i młodzieży (różne elementy rehabilitacji);

• Wyjazdy o charakterze religijnym;

• Odwiedziny u krewnych i znajomych;

• Podróże w celach szkoleniowych (rehabilitacja zawodowa połączona z wypoczynkiem i regeneracja sił fizycznych);

• Wyjazdy służbowe osób niepełnosprawnych;

• Wyjazdy zagraniczne o różnorodnym charakterze.

Turnusy rehabilitacyjne:

• Sposoby realizacji celów:

• Prowadzenie zabiegów leczniczo - usprawniających (farrnako- i fizykoterapia, zabiegi balneologiczne, masaże, działania medyczne i paramedyczne);

• Psychoterapia i socjoterapia (terapie indywidualne i grupowe);

• Hipoterapia;

• Zajęcia rekreacyjne, aktywny wypoczynek, elementy fitness, gry i zabawy ruchowe, spacery, gry sportowe, pływanie - zależnie od indywidualnych możliwości;

• Zajęcia stricte turystyczne, zwiedzanie miejsc atrakcyjnych turystycznie, wycieczki;

• Uczestnictwo w kulturze (teatr, koncerty, muzea, wystawy …);

• Opieka, wychowanie;

• Specyficzne formy, dostosowane dla poszczególnych rodzajów niepełnosprawności (np.: dla osób niewidomych i niedosłyszących - orientacja w przestrzeni, usprawnienie widzenia, nauka pisania braille`a).

Turnusy rehabilitacyjne

• Zasady organizacji:

• Odpowiednie opracowanie programu turnusu, w tym szczegółowe zaplanowanie zajęć rehabilitacyjnych, sprawność organizacji;

• Dostosowanie miejsca organizacji turnusu, czasu, wielkości grup i typu zajęć dla wieku uczestników, rodzaju i stopnia niepełnosprawności;

• Część osób uczestnicy po raz pierwszy, część po raz kolejny (tworzą atmosferę, integrują, zachęcają), ważne jest tworzenie małych grup;

• Szczególna rola kadry (instruktorów, opiekunów o szczególnym profilu przygotowania) opieka, ale i wskazywanie zakresu samodzielności, czasami praca 1:1 czasami 2 lub 3:1;

• Turnusy dla osób o zróżnicowanych dysfunkcjach oraz w różnym wieku wymagają zatrudnienia fachowców o różnych specjalizacjach;

• Usprawnienie funkcji szczególnie potrzebnych w życiu codziennym poprzez dostrzeganie możliwości tkwiących w osobach niepełnosprawnych a nie tylko ich upośledzeń;

• Dbałość o łatwy dostęp służb medycznych, sprawne przeprowadzenie badań lekarskich, ubezpieczenia;

• Właściwa organizacja dnia, zapewniająca realizację turnusu.

Turystyka aktywna kwalifikowana osób niepełnosprawnych

• Turystyka bierna turystyka aktywna turystyka kwalifikowana

• Turystyka aktywna - forma turystyki, w którym głównym lub ważnym elementem wyjazdu jest podejmowanie szczególnego rodzaju aktywności rekreacyjnej lub hobbystycznej, nie wymagającej jednak specjalistycznego przygotowania;

• Turystyka kwalifikowana - wysoka forma specjalizacji turystycznej, której uprawnienie wymaga przygotowania psychofizycznego, zahartowania na trudy, umiejętności zachowania się w środowisku odwiedzanym, czasem także umiejętności posługiwania się specjalistycznym sprzętem turystycznym (żaglówka, narty).

• Cechy turystyki kwalifikowanej:

• Najwyższa forma specjalizacji w wybranej dyscyplinie turystycznej;

• Turysta powinien zmierzać do zdobycia i utrzymania możliwie najwyższej sprawności psychofizycznej, niezbędnej do uprawiania danego rodzaju turystyki;

• Wymagana umiejętność posługiwania się specjalistycznym sprzętem turystycznym;

• Umiejętność samodzielnego zdobywania wiedzy krajoznawczej, dobrej orientacji w terenie, umiejętności organizowania zwiedzania oraz dobierania racjonalnych zadań.

Formy turystyki aktywnej i kwalifikowanej:

• Turystyka wodna:

• Kajakarstwo (niewidomi, osoby z dysfunkcją kończyn dolnych);

• Turystyka motorowodna;

• Żeglarstwo;

• Turystyka kolarska tandemowa (niewidomi, osoby cierpiące na niektóre choroby psychiczne);

• Jeździectwo - hipoterapia (osoby z porażeniem mózgowym, niewidomi, osoby ze schorzeniami neurologicznym i psychicznymi);

• Turystyka piesza górska i równinna (niewidomi, osoby ze schorzeniami psychicznymi);

• Narciarstwo (biegowe dla niewidomych);

• Formy ekstremalne (wysokogórskie wspinaczki osób o ograniczonych możliwościach poruszania się, narciarstwo zjazdowe niewidomych, rafting, nurkowanie, inne trudne wyprawy turystyczne) - rola socjopalityczna, zwracanie uwagi na problemy osób niepełnosprawnych.

Ekstremalne formy turystyki osób niepełnosprawnych:

• Amerykanin Erik Weihenmeyer został pierwszym niewidomym, który zdobył Mount Everest;

• Ponadto w 1998 r. po raz pierwszy na wierzchołku Mount Everest stanął niepełnosprawny Tom Whittaker, Amerykanin stracił podudzie w wypadku samochodowym. Wpinając się, użył protezy zakończonej metalowymi kolcami.

• W 2001 roku pod Mount Everest przybyło wiele osób w różny sposób okaleczonych. Amerykanin Gury Guller nie ma ręki. Amputowano mu ją po wypadku wspinaczkowym. Hindus Baba Munindra Pal nie ma nogi. Stracił ją wypadając z pociągu. Porusza się o kuli.

• Polak Jasiek Mela zdobył obydwa bieguny;

• Jasiek zdobył też Kilimandżaro a w br. Wziął udział w wyprawie na Elbruz (Kaukaz).

• W wyprawie tej uczestniczyli także osoby niewidome.

Hipoterapia: cele i znaczenie

• Działanie mające na celu przywracanie zdrowia i usprawnianie przy pomocy konia i jazdy konnej, przeznaczone dla osób:

• Po przebytych chorobach zostawiających trwałe ślady w sprawności fizycznej i w życiu psychicznym;

• Upośledzonych umysłowo, z deficytami rozwojowymi, autystycznych;

• Z uszkodzeniami analizatorów (wzrok, słuch);

• Niedostosowanych społecznie;

• Dzięki hipoterapii następuje:

• Zmniejszenia zaburzeń równowagi i poprawa reakcji obronnych;

• Zwiększenie możliwości lokomocyjnych i zapewnienie kontaktu ze zwierzęciem i przyrodą;

• Stymulacja rozwoju psychoruchowego dziecka;

• Poprawa koordynacji wzrokowo ruchowej, orientacji przestrzennej oraz rozpoznania w schemacie własnego ciała;

• Zwiększenie możliwości koncentracji uwagi i utrzymania zorganizowanej aktywności;

• Zwiększenie motywacji do wykonywania ćwiczeń, rozwijanie samodzielności;

• Zwiększenie poczucia własnej wartości, relaksacja i osłabienie reakcji sercowych.

Typy działań w hipnoterapii:

1.Fizjoterapia na koniu - przywracanie sprawności fizycznej poprzez odpowiednio dobraną gimnastykę leczniczą, wykonywaną na koniu poruszającym się stępem, metoda uzupełniająca klasyczną fizjoterapię.

2. Psychopedagogiczna jazda konna - usprawnienie intelektualne poznawcze, emocjonalne i fizyczne. Podczas jazdy konnej i czynności z nią związanych stosowane są działania edukacyjne, pedagogiczne, elementy psychoterapii, trapi zajęciowej i logopedii.

3. Terapia z koniem - wykorzystanie konia do celów leczniczych, zbliżenie pacjenta i konia daje efekt terapeutyczny, pacjent dzięki relacjom nawiązanym ze zwierzeniem poprawia swoją komunikację ze światem zewnętrznym.

4.Jazda konna dla osób niepełnosprawnych- sport i rekreacja - ma aspekt terapeutyczny . Umożliwia aktywność sportową osobom niepełnosprawnym wyrabia u nich nawyk i potrzebę aktywnego spędzania wolnego czasu w kontakcie ze zwierzętami i przyrodą.

Kolonie dla dzieci i młodzieży

Kolonie zdrowotne i rehabilitacyjne

• Charakter stacjonarny, główny nacisk na czynny wypoczynek z równoczesną realizacją programu rehabilitacyjnego;

• Dąży się do organizowania kolonii w miejscowościach uzdrowiskowych, klimatycznych (Rabka, Ciechocinek...);

• Zasady organizacji kolonii regulują przepisy ministerstwa edukacji narodowej i sportu;

• Powinny trwać co najmniej 3 tyg.

• Problem dostosowania programu do specyficznych potrzeb dzieci i młodzieży niepełnosprawnej;

• Kolonie integracyjne - pożyteczne ale rzadko organizowane;

• Wyspecjalizowana kadra, uczestnictwo rodzin, duża odpowiedzialność;

• Organizatorzy: samorządy terenowe, ośrodki szkolno-wychowawcze dla dzieci niepełnosprawnych, organizacje społeczne;

• Duże zapotrzebowanie - mała podaż.

Inne zorganizowane formy turystyki dzieci i młodzieży niepełnosprawnej

Wycieczki (głównie organizowane przez szkoły):

• Funkcje edukacyjne i wychowawcze (korzystanie z atrakcyjnych źródeł wiedzy, często trudnej do przyswojenia);

• Samodzielność i samorealizacja;

• Socjalizacja, integracja.

Obozy stacjonarne i wędrowne :

• Trudniejsza, bardziej aktywna forma turystyki;

• Kształtowanie postawy aktywnej, nauka pokonywania trudności;

• Resocjalizacja , rozwój osobowości w kierunku społecznie pożądanym, integracja.

Zielone szkoły:

• Funkcje edukacyjne i wychowawcze;

• Survival - sztuka przeżycia w ekstremalnych warunkach - formy ekstremalne dotyczą starszej młodzieży organizowane rzadko ,spełniają wiele funkcji (kształcenie samodzielności , integracja, samorealizacja).

Wyjazdy o charakterze religijnym

• Pielgrzymki - podróże lub pobyt podejmowane wyłącznie z pobudek religijnych podróże do świątyń, sanktuariów lub innych miejsc kultu religijnego.

• Pielgrzymki piesze (np. na jasną górę każdego roku ponad 100 osób).

• Pielgrzymki do miejsc cudownych uzdrowień (szczególnie znaczenie dla osób o wysokim stopniu niesprawności).

• Turystyka religijna - głównym celem są aspekty religijno-poznawcze lub wyłącznie poznawcze.

• Miejsca kultu religijnego na ogół nie stanowią jednego celu podróży znajdują się na trasie podróży odbywanych zarówno w celach religijnych jak i innych

• Organizatorzy:

• Kościół katolicki;

• Związki wyznaniowe;

• Wyspecjalizowane biura podróży;

• Organizacje społeczne (pozarządowe);

• Osoby prywatnych;

Odwiedziny u krewnych i znajomych

• Najbardziej popularna forma turystyki osób niepełnosprawnych podstawowy cel podróży, deklarowany znacznie częściej niż przez resztę społeczeństwa;(dot. Zarówno podróży długich jak i krótkich).

• Najmniej efektywna forma jeśli chodzi o funkcje rehabilitacyjną (wypoczynek, integracja, socjalizacja).

• Wybierana często ze względu na stosunkowo niski koszt.

• Forma przejawiania pomocy ze strony rodziny.

Turystyka zagraniczna osób niepełnosprawnych

• Wśród mieszkańców Polski jest to zjawiska o dość wąskim zasięgu (o.n wyjeżdżają za granice 14 razy rzadziej niż pozostali obywatele).

• Głównym motywem wyjazdów zagranicznych o.n. jest chęć odwiedzenia krewnych i znajomych.

• Główne kierunki wyjazdów:

• Niemcy (48,2% wyjazdów);

• Pozostałe kraje ościenne (15,2%);

• Inne kraje świata (36,1%, w tym 1/3- Włochy);

• Dalsze podróże są relatywnie dłuższe (trudy związane z organizacją rekompensuje dłuższy pobyt).

• W krajach Unii Europejskiej i w USA zjawisko to rozwija się coraz bardziej dynamiczniej - pociąga to za sobą konieczność dostosowania polskiej bazy turystycznej także do potrzeb niepełnosprawnych cudzoziemców.

Determinanty uczestnictwa osób niepełnosprawnych w turystyce:

Po stronie popytu

• społeczno-demograficzne

-wiek

-płeć

-rodzaj schorzenia

-pozycja społeczno-zawodowa

• ekonomiczne

-ogólnogospodarcze

-dochodowe

-cenowe

Po stronie podaży

• polityka turystyczna i społeczna państwa

-w tym systemy podatkowe

- inne regulacje rządowe

• przystosowanie środków transportu,

• baza noclegowa i jej przystosowanie

• organizatorzy turystyki dla osób niepełnosprawnych

-biura podróży, organizacje pozarządowe, kadry, promocje, informacje

-kadry

Turystyka rodzin z osobami niepełnosprawnymi - zmiana modelu

• osoba niepełnosprawna korzysta z takiego modelu wypoczynku, jaki jest właściwy dla danej rodziny;

• wraz z pojawieniem się osoby niepełnosprawnej rodzina weryfikuje swój model wypoczynku, korygując go i dostosowując do swoich możliwości, o specyficzne potrzeby o. n. Weryfikacja ta może następować także pod wpływem narzuconych przez o.n. warunków. Osoby niepełnosprawne często decydują o terminach urlopów, sposobów spędzania czasu wolnego, kierunkach podróży;

• grupa osób, trudno określić jak liczna, z różnych względów wyłączonych z życia rodziny, nie biorących też udziału w jej aktywności turystycznej.

Główne determinanty popytu-dochód:

• dochód to główny czynnik determinujący poziom konsumpcji o.n.;

• dla niektórych środowisk o.n. inne czynniki popytotwórcze;

• poziom dochodu musi być na tyle duży aby powstał fundusz swobodnej decyzji i aby w ramach tego funduszu doszło do konsumpcji turystycznej;

• dochód jako czynnik popytotwórcze ma szczególne znaczenie dla wyjazdów dłuższych 5dni i więcej.

Dochód o.n. a uczestnictwo w turystyce

• poziom dochodu skorelowany jest z przynależnością do grup społeczno-zawodowych;

• dochód wpływa nie tylko na częstotliwość wyjazdów, ale także na formy uczestnictwa w turystyce, cele wyjazdów;

• osoby bardziej zamożne:

• częściej korzystają z bazy komercyjnej;

• rzadziej z ośrodków rehabilitacyjnych i sanatoriów,

• bardzo rzadko korzystają z komercyjnej bazy rehabilitacyjnej.