Mongolia (Mongol), państwo w środkowowsch. Azji; 1,6 mln km²; 2,5 mln mieszk. (2003), Mongołowie (89% ludności), Kazachowie; gł. lamaiści; b. mała gęstość zaludnienia (2 mieszk. na 1 km²); stol. Ułan Bator, inne m.: Darchan, Erdenet; j.u. mong.; republika. Kraj górzysto-wyżynny; góry: Ałtaj Mongolski (wys. do 4362 m), Ałtaj Gobijski, Chentej, rozdzielone tektonicznymi kotlinami, największa Kotlina Wielkich Jezior z dużymi jeziorami: Uws-nuur, Chjargas-nuur; na wsch. wyżynna Równina Wschodniomong., na pd. — Gobi; klimat umiarkowany wybitnie kontynent., chłodny i ciepły (na pd.); na pn. występuje zmarzlina wieloletnia; ok. 60% pow. to obszary bezodpływowe; gł. rz.: Orchon, Selenga, Kerulen; tajga modrzewiowa (na pn.), stepy, półpustynie i pustynie (na pd). Podstawą gospodarki trad., koczownicza hodowla owiec, kóz, bydła, koni i wielbłądów; wydobycie fluorytów, rud miedzi, węgla brun.; przemysł skórz.; transport juczny, samoch. i kol. (Kolej Transmong. łącząca Ułan Bator z Rosją i Chinami). — Na przeł. XII i XIII w. plemiona koczujące na stepach M. zjednoczył Czyngis-chan, tworząc podstawy imperium mongolskiego; w następnych latach Czyngis-chan podbił Chorezm i pn. Chiny, a jego potomkowie — Ruś, ob. Iran, Irak oraz pd. Chiny; w XIV w. zaczął się upadek imperium mong.; w XVII w. M. dostała się pod panowanie Chin; 1921 polit. i wojsk. poparcie Rosji sow. umożliwiło odzyskanie niepodległości przez część ziem mong. (M. Zewnętrzna); 1924 powstała Mong. Rep. Lud. (MRL); pod protektoratem sow., MRL stała się państwem socjalist.; po rozpadzie ZSRR (1991) parlament mong. (Wielki Churał) uchwalił 1992 konstytucję zmieniającą nazwę państwa z MRL na M. oraz wprowadzającą system demokracji parlamentarnej i ochronę własności prywatnej. .

---