Sabatino Moscati - Kultura starozytna ludow semickich, Kulturoznawstwo


Kultura Mezopotamii

Odkrycia

- w 1843 odkryto palac Sargona II w Chorsabad (Pawel Emil Botta)

- Anglik Layard - Niniwa (rownolegle także Kalach i Aszur)

- klucz do odszyfrowania pisma klinowego dal napis znaleziony w Behistunie w Persji, który był w 3 jezykach. Zasluge ta przypisuje się Grotefendowi

- Francuz Andre Parrot odkryl Mari (+ 20 000 tabliczek klinowych)

- Malzenstwo Braidwood odkrywa w Dzarmo najstarsze osiedle

Dzieje

- Semici przybyli z Pustyni Arabskiej

- idealy sumerow to uporzadkowana praca i wiara

- Krol Umma - Lugalzagessi najezdza na sasiednie miasta-panstwa (S)

- ok. 2350 pne wladze zdobywa Sargon Wielki (SA), porownanie do Mojzesza (koszyk wiklinowy i wyratowanie z wody)

- potem wladze przejmuja Gutowie (przewijaja się również Amorejczycy)

- Hammurabi ok. 1700 pne odbudowuje wladze Sargona (B)

- Babilonia pada pod uderzeniem ludzi z gor (z Anatolii i Iranu) - Hetyci, Hurryci, Kasyci; przewaga - konie i szybkie wozy

- w tym czasie umacnia się Asyria

- Sargon II obalil krolestwo Izraela w 671, podbil Egipt

- Medowie w sojuszu z Babilonia zwyciezaja Asyrie w 612 podbijaja Niniwe

- Babilonia pod moca Nebukadnezar'a podbija Jerozolime

- Perski krol Cyrus Wielki podbija Babilonie w 528 pne (panuje tam wtedy krol Nabonid)

Wierzenia

- bogowie maja rysy ludzkie, kochaja i nienawidza, zawieraja sojusze; sa potezniejsze od ludzi, jednak niekoniecznie lepsze

- Adad - bog burzy i piorunu to bog zachodni

- zakwitanie i przekwitanie roslinnosci kojarzone jest z mitem o smierci boga Dumuzi i o jego zmartwychstaniu dzieki Isztar

- swiat podziemny - Ereszkigal i Nergal

- demony wybieraja ciemne mroczne miejsca, objawiaja się w szumie wiatru, grzmocie, w glosach zwierzat; demony opetuja ludzi, glownie za sprawa grzechu; jeżeli chory jest winien wyzdrowienie zalezy od rozpoznania winy, czasem wymieniajac wszystkie możliwe grzechy; demony zwalczaja kaplani-zaklinacze za pomoca kamieni, wody, roslin, ognia najczesciej w lozu chorego + modlitwa; rozne (magiczne) sposoby leczenia - kolo magiczna, substytucja przez zwierze

- wrozbiarstwo - wklad semitow (nie S), badanie watraby zwierzat, lot ptakow, zachowanie ludzi i zwierzat (np. mrowek); wyjasnianie snow - wrozbiarstwo; wyrocznie - badanie cial niebieskich

- dusza - czyli wdlg semitow oddech, objaw znamionujacy zycie

- afirmacja rozkoszy chwili terazniejszej przez pesymistyczny obraz zycia pozagrobowego

- swiat pozagrobowy - Arallu, wielkie miasto spowite popiolem i spowite w ciemnosci, zmarli jedza popiol i pija brudna ziemie; ofiary krewnych i przyjaciol w celu ulgi

- kasta kaplanska (kaplani-zaklinacze, wroze, placzkowie, spiewacy, niewolne sluzki, prostytutki sakralne) prowadzila administracje i zajmowala się nauka i kultura

- ofiary skladano u stop posagu na oltarzach, czesc zywnosci palono, reszte zjadali kaplani

- swieto nowego roku Marduka (scenka w ktorej Marduk pokonuje chaotyczne sily wszechswiata - w poemacie Enuma Elisz

- kult plodnosci, ladu, boskiej predestynacji

Pismiennictwo

- kult tradycji, anonimowosc

- paralelizm czlonow (powtarzenie)

- Enuma Elisz („Gdy na wysokosciach) - poemat o pokonaniu przez Marduka meskiego pierwiastka - Apsu i zenskiego - Tiamat (wcielenie pierwotnych wod), z krwi Kingu zmieszanej z ziemia stworzono ludzi

- mit zstapienia Isztar do podziemi po swego ukochanego Dumuzi, tam Ereszkigal ja zatrzymuje; jednak bogowie kaza jej przywrocic pozadek

- mit o Nergalu i Namtarze, ministrze, przed którym Nergal nie sklada holdu, przez co ten porywa go do podziemi, gdzie Nergal robi porządek i zeni się z Ereszkigal

- poemat o Adapie (niesmiertelnosc), rybak którego ojcem jest Ea

- legenda o krolu Etanie, krolu Kisz (porownanie to Ikara - lot na orle po „ziele zycia” - niesmiertelnosc)

- hymny, modlitwy, psalmy, listy

- literatura aforystyczna (rady madrosci, przyslowia, etc…) gdzie proza miesza się z poezja

Spoleczenstwo

- kult porzadku

- odnalezienie kodeksu Hammurabiego w ruinach Suzy, gdzie dotarl po najezdzie na Babilonie

- malzenstwo zachodzi gdy podpisano kontrakt, narzeczony musi zaplacic rodzicom narzeczonej „cene nabycia”; gdy zona nie może mieć dzieci, można przyruchac niewolnice; możliwy był rozwod w obydwie strony

- dziedziczenie odbywalo się w lini meskiej

- zastapienie testamentu darowizna

- krolowie sa przedstawicielami bogow, po upadku dynasti akadyjskiej Hammrabi nie jest już otaczany czcia boska

- wladza religijna wspolgrala z krolewska (krol był najwyzszym kaplanem)

- flota (armia)

- w prawie asyryjskim często okaleczano nos, palce, oczy i inne czesci ciala za przewinienia

- podstawa wyroku (istnieli sedziowie) był dowod rzeczowy bądź zesnania swiadkow

- ordalia, czyli zanurzenie oskarzonego w rzecze, jeśli wyplynie - jest niewinny, wtedy zabija się oskarzyciela

Sztuka

- monumentalnosc i uroczystosc

- uniformizm tematyczny (poszukiwanie symetrii, rytmu, stalych kanonow i powtorzen

- stylizacja (konceptualizm) sztuki

- materialem najczesciej jest glina, kamien był troche bardziej dostepny w Asyri

- nie było okien, swiatlo docieralo z gory

- jedno lub dwa pietra

- znano kolumne

- Asyria - atria z kolumnami zwane Bit Chilani

- swiatynie nizsze i wyzsze

- ziggurat w Mari - „czerwona skala”

- posagi były dosc rzadkie

- malo dynamizmu

- kult swietego drzewa, przedstawianie zwierzat

- oznaki wladzy w Asyri - laska i pierscien

- wyroby z kosci sloniowej

- dziela jubilerskie

- pieczecie (zamiast podpisu)

Kultura Syrii i Palestyny

Odkrycia

- Gerazy - Seetzen; Burchhardt - Petra; Robinson i Smith - wiele osad Hebrajczykow

- Jerozolima - 1867 - Charles Warren

- w 1890 Flinders Petrie wprowadza metode dzielenia terenu na warstwy i datowania ich

- kultury te były lokalne, skromne, ograniczone terenowo; były terenami spotkan i starc, w wyniku których np. nie liczne monumentalne budowle zburzono

- znali pismo alfabetyczne, zapisywano tylko spolgloski

- akrofonia, czyli zasada wymawiania jedynie pierwszej spolgloski sylaby wyrazonej przez znak dala poczatek alfabetowi (wynalazek alfabetu przypisuje się Fenicjanom)

- odkrycie Ugarit w 1928 przez Virolleaud

Dzieje

- ziemie te zamieszkiwane były przez wiele ludow: Kananejczykow, Amorejczykow, Hebrajczykow, Aramejczykow, Fenicjan, Moabitow, Edomitow, Ammonitow

- zrodlem tych dziejow sa archiwa z Mari

- ziemie te były rzadko niepodlegle, po upadku Jerozolimy przechodzily z rak do rak potezniejszych wladcow

- wplywy Egiptu do okresu panowania Hyksosow (1670 - 1570 pne)

- potem znow Egipt

- miasta-panstwa ciagle napieprzali się miedzy soba

- wladze przejmuja Hetyci

- Karkemisz - wazne miasto

- ok. 1200 pne fala najezdzcow burzy imperium Hetytow, pozostaje jedynie male panstwo Filistynow

- ok. 1000 pne powstaje monarchia w Izraelu (krol Dawid, etc…)

- ekspansja morsja Fenicji, wiele koloni w obrebie morza Srodziemnego, np. Kartagina (kolonia panstwa-miasta Tyr)

- Asyryjczycy podbijaja Arpad 743, Damaszek 732, Samarie 722

- nastepnie miejsce Asyryjczykow zajmuja Babilonczycy

- w 586 upada Jerozolima, w 573 Tyr

- zaczynaja się masowe przesiedlania ludnosci, a Syria i Palestyna będą przechodzic jako prowincje od jednego pana do drugiego (Persowie, panstwa hellenistyczne, Rzymianie)

- jeszcze w czasie podboju Pompejusza (64 pne) miasta fenickie otrzymuja gwarancje autonomi, potem nastepuje ich ostateczny upadek

Wierzenia

- glowny wplyw Mezopotami i Egiptu; nastepuje synteza kultury kosmopolitycznej z centrum w Ugarit

- panteon ma nieokreslony charakter, jest plynny i zmienny; sa bogowie podwojeni i zespoleni - brak centralizujacego i systematyzujacego dzialania

- bogowie maja mniejsze znaczenie, sa przedstawiani na wzor ludzi, lecz mniej uroczysci i powazni; często nazwy pospolite zastepuja tu imiona wlasne (semicki polidemonizm - wiara w demony w drzewach, kamieniach, etc…)

- Bog El - bog najwyzszy, ale malo aktywny, jest to stary bog madrosci; jego zona jest Aszera (symbol poganstwa w bibli)

- Bog Baal - syn Dagona (starodawny bog zboza), wladca burzy - utozsamiany z babilonskim Adadem i Tammuzem, jako bog plodnosci

- Astarte - element zenski, malzonka Baala, odpowiednik Isztar

- Anat - bogini namietnosci

- Mot - bog podziemi

- w poznym okresie wystepuje kult triady wegetwtywnej (Hadad, zona Atargat, syn Simio)

- bogowie narodowi (Kamosz wśród Moabitow, Milkom wśród Ammonitow, Melkart dla Tyru i Damaszku)

- wystepuja również bostwa Egipskie i Mezopotamskie, często dokonuje się syntezy atrybutow boskich

- swietym miejscem jest sanktuarium na otwartym terenie, w poblizu wyzyn (sklada się z ogrodzenia, z oltarza i z 1 lub 2 swietych kamieni)

- skladano ofiary z ludzi (np. Mesza, krol Moabitow zlozyl w ofiarze syna, kiedy twierdza upadala); ofiary fundacyjne (dzieci kiedy stawiano swiatynie)

Pismiennictwo

- jezyk aramejski

- literatura z Ugarit - poemat epicko-mitologiczny przewaza

- cykl Baala i jego malzonki Anat (walka miedzy Baalem i Motem; Mot zabija bala, Mota zbija Anat, Baal powraca)

- poemat o Jutrzence i Zmierzchu (narodzil się z nich bog El)

- Fenicki mit stworzenia swiata (potezny wiatr i chaos)

- mity bohaterskie (poemat o Aqhacie; synu krola Daniela, zeslanego mu przez bogow i zabitego przez Anat dla luku - 7 letnia zaloba)

- poemat ugarycki o Ketecie (o cierpieniu z powodow braku potomstwa)

- „powiesc” o Achikarze

- liczne apologi (bajki alegoryczne)

- powiazania z literatura hellenistyczna, Egipska i Mezopotamska

- pojedyncze akty prawne

- lagodne prawo, wysoka pozycja kobiety

- spoleczenstow Ugarit zyje dostatnio i kulturowo

Sztuka

- lacznik miedzy Wschodem i Zachodem, brak oryginalnosci, syntezy wielu elementow

- kupcy jako najlepsi wytworcy przedmiotow sztuki

- kamien glownym srodkiem budulcowym

- portyki kolunowe bit chilani

- posagi o duzych rozmiarach (pasag krola Idrimi)

- liczne male figurki przedstawiajace bogow

- rzezby zwierzat

- plaskorzezby (na wieku skrzynki - bogini dzikich zwierzat)

- plaskorzezby na naczyniach glinianych

- Fenicjanie bili monete i wyrabiali szklo (szklo odkryli Egipcjanie)



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Starożytni Rzymianie osiągnęli wiele dziedzinie kultury
Antyk Kultury starożytne
Kultura przeworsk1, STAROŻYTNOŚĆ, archeologia - epoka żelaza !!
Dzieje dramatu-starozytnosc, Kulturoznawstwo
Wpływ starożytnej Grecji i Rzymu na kulturę europejską, Wpływ starożytnej Grecji i Rzymu na kulturę
Jabłońska, Kultura i sztuka starożytnej Grecji II, Kultura i sztuka starożytnej Grecji
Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej
kultura materialna starożytnej grecji ceramika itp
Historia kultury starożytnej - sylabus, Syllabus - wzór
Kultura starożytnej Grecji
Reklama w starożytności, Filologia polska, Kultura antyczna, Do prezentacji - Motywy antyczne w rekl
6 Starożytny Egipt, dyplomacja kulturalna - mix
2 Kultura starożytnej Grecji
Klengel Historia i kultura starożytnej Syrii
8 Starożytny Izrael, dyplomacja kulturalna - mix
kultura i sztuka starozytnej grecji, Języki, polski, Dla maturzystów

więcej podobnych podstron