Podstawowe elementy wyposażenia świątyni:

1. OŁTARZ (ołtarz główny pod wezwaniem parafii i ołtarze boczne pod wezwaniem lokalnych lub popularnych świętych/ nawet wiejskie kościoły miały 3 ołtarze)

• Pierwsze ołtarze były ołtarzami wolnostojącymi, zawsze na wyniesieniu w stosunku do posadzki, murowane, a stoły wykonane były z kamienia.

• Ołtarz składa się głównie z mensy (inaczej stół, kamienna płyta ołtarzowa) i nastawy na ołtarz, ustawiony jest na stipesie.

• Na mensie znajduje się:

- 12 krzyży równoramiennych (in. Greckich, konsekracyjnych)

-grób (nisza wydrążona w kamieniu/w kasetach/ zawierająca kiedyś min. 3 relikwie, a po II WŚ 1 relikwie oraz pieczęć lakową biskupa. Jeśli pieczęć jest złamana, to znaczy, że relikwie zostały przeniesione, translacji = przeniesienie)

• zacheuszki - 12 świeczników przyściennych umieszczonych na ścianach nawy głównej, oznaczających miejsca konsekracji kościoła, w prezbiterium tak jak i w korpusie, po przejęciu ponownie konsekrowano, zawsze krotność 12 (od apostołów)

• antepedium - dekoracja zasłaniająca nieestetyczne części murowane ołtarza, wyniesienie z poziomu posadzki (pierwotnie z tkaniny, w czasach karolińskich były to dekoracje złotnicze, np. w Mediolanie czy Akwizgranie/ ogólnie tkaniny, srebro, srebro złocone, złoto najrzadziej)

• ołtarze przyfiltrowe lub przyścienne - W kościołach klasztornych wraz ze wzrostem ilości zakonników nastąpiła potrzeba powiększenia ilości ołtarzy w świątyniach (X-XIw). By zbudować nowe ołtarze wykorzystywano filary (ołtarze międzynawowe). W ten sposób powstały ołtarze, które nie były wolnostojące i nie dały się obejść wokół, z tego względu antepedium zostało zredukowane do frontali - dekoracji z tkaniny lub drewna wykonywanych tylko w widocznej, frontalnej, części ołtarza. Od XVII wieku w Polsce wykonywano frontale w technice kurdybanu, czyli z garbowanej skóry pokrytej polichromią i złoceniami.

• frontal - w średniowieczu zasłona górnej części ołtarza, a dokładniej stipesu. Z drewna/ dekoracyjnie rzeźbiony/ z tkaniną/ z blachy srebrnej lub złoconej, od XVII w.  kurdyban - skóra złocona i polichromowana

• nad ołtarzem znajdowały się oblicze tego, pod którego wezwaniem był ołtarz (np. św. Wawrzyniec = święty z grilla :D)

• Retabulum ołtarzowe / Nastawa ołtarzowa - wykształcona w około 1300r. (razem z gotykiem). Na początku są to ołtarze szafiaste (szafa frontalna i dwa ruchome skrzydła - tryptyk) Rozwój spowodował zwiększenie ilości skrzydeł, np. szafa i dwie pary ruchomych skrzydeł (pentaptyk). Nastawy o większej ilości skrzydeł możemy nazwać poliptykami i często zajmowały całe prezbiterium. Uroczyste otwarcie następowało podczas świąt. Awers jak i rewers były malowane, później inaczej dekorowano- szafa była rzeźbiona, a skrzydła malowane.

W czasach nowożytnych w nastawach ołtarzowych występują pokrywy architektoniczne (pretabule architektoniczne) rozdzielone na kolejne gzymsy i kondygnacje (taką nastawę opisujemy wtedy jako bryłę, a nie płaszczyznę). W centrum nastawy znajduje się wizerunek związany z wezwaniem danej świątyni.

-Predella - łączenie ołtarza właściwego z nastawą - dekorowane malarstwem, rzeźbą, snycersko, techniką reliefu. Jest pozostałością nastawy gotyckiej.

-U góry nastawy kolejny gzyms i zwieńczenie (np. gloria promienista, w środku oko opatrzności, trójca św.)

-Uszaki - ornamentalne dekoracje po bokach nastawy ołtarzowej, występują przy części głównej lub przy każdej kolejnej kondygnacji, jest to element datujący z dokładnością do 25 lat

Najpopularniejsze ołtarze to ołtarze pod wezwaniem krzyża świętego.

2. Wizerunek Chrystusa ukrzyżowanego znajdujący się na przejściu, na miejscu zetknięcia przestrzeni sacrum i profanum. Wprowadzono łuk tęczowy.

Grupa ukrzyżowania - jest to krucyfiks i asysta (Matka Bolesna i Chrzciciel), od XI wieku chociaż krzyż tęczowy. Okrągłe zamkniecie/ belka/ łuk tęczowy.

3. CHRZCIELNICA - wcześniej do chrztu służyły wolnostojące baptysteria. Chrzcielnice dzielimy ze względu na kształt:

-chrzcielnica kielichowa

-chrzcielnica architektoniczna (kształt ośmioboczny, symbolika)

4. AMBONA - kazalnica/ lektorium, najstarsze datowane na V-VI w., najpowszechniejsze w gotyku katedralnym, przegroda chóralna od 1517 roku, jeden z głównych elementów kościołów protestanckich/ luterańskich. Ambona znajduje się po prawej stronie ewangelii (ołtarz z tyłu) na środku korpusu nawowego.

Dzielimy ze względu na kształt:

-architektoniczna, w której główną część nazywamy korpusem

-kształt cebulasty (od rokoko, baroku), w takiej ambonie główną część nazywamy koszem, może on mieć najróżniejsze kształty (np. anioła)

Na ambonę prowadzi schodnia zamknięta balustradą, która spełnia również funkcje dekoracyjne. Nad korpusem/koszem umieszczony jest baldachim. Od dołu w baldachimie znajduje się podniebie dekorowane (oko opatrzności). Na baldachimie znajduje się zwieńczenie, jest to forma plastyczna rzeźbiarska, są to wyobrażenia czterech ewangelistów zazwyczaj. Częstym motywem tych rzeźb są także apostołowie i/lub prorocy ze starego testamentu. Baldachim ogranicza głos od góry i mówiący jest lepiej słyszalny.

5. Malarstwo naścienne pełniące funkcję:

-dydaktyczną (od czasów ottońskich, kazanie poprzez obrazy= biblia pauperum)

-wotywną / ekspiacyjną od XIV w.

-dekoracyjną

-malowanego retabulum ołtarzowego

6. EPITAFIUM - bogato dekorowana płyta poświęcona konkretnej osobie, od nowożytności, miejsca nagrobkowe ważnych ludzi/fundatorów/osób nie związanych bezpośrednio z kościołem, znajdowały się w korpusie, a duchowych w prezbiterium.

Epitafium zawiera napis , portret lub scenę figuralną, symbole i postacie alegoryczne. Była zawieszana lub wmurowywana w ściany i filary kościołów klasztorów. Wykonywano z kamienia, metalu lub drewna, rzeźbiono, ryto lub malowano. Znane od starożytności rozpowszechniły się w XV w.

7. ŁAWKI/ SIEDZENIA - w korpusie i części prezbiterialnej. Podstawowy element w kościołach klasztornych, katedralnych i kolegiatach. W klasztornych i katedralnych oddzielone jest przegrodą lektoryjną (lektorium- porównane z kazalnicą)/chórową (prezbiterium, a korpus)

-kilkurzędowe, zależnie od tego jak duża jest kapituła

-siedzisko, zapiecek, zwieńczone formą baldachimową, przedpiersie, policzki- dekorowane boki

-element ław w korpusie, pierwszy rząd dekorowany

-wykonane z drewna, najczęściej dębowego (najtwardsze)

-ławki często były fundowane i numerowane

-pulpit do książeczek do nabożeństwa mniejsze niż w stallach

-dachy pulpitowe

8. STALLE - drewniane lub kamienne ławy przeznaczone dla duchowieństwa, znajdują się pod ścianami prezbiterium, występowały głównie w kościołach kolegialnych, klasztornych i katedrach. Miały wysokie zapiecki, często z baldachimem, oparcia, klęczniki obudowane z przodu zwykle bogato zdobione rzeźbą lub malunkiem. W niektórych stallach pod podnoszącymi siedzeniami znajdowały się wsporniki, tzw. misericordie służące za podparcie stojącym przy chóralnej modlitwie.