Głębsza niepełnosprawność intelektualna - funkcjonowanie poznawcze, emocjonalne i społeczne.
Uczenie się osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną. Stare i nowe podejście do możliwości rehabilitacji.
Osoby głęboko upośledzone
Uwaga- ograniczona, rozproszona, mimowolna, krótkotrwała
Wskazania:
- odpowiednie środowisko zewnętrzne dostosowane do danego dziecka, mała ilość bodźców wzrokowych i słuchowych
- wykorzystywanie odpowiednich pomocy dydaktycznych, pomoce mają charakter jednoznaczny, oczywisty, spójny
Spostrzeganie- wąski zakres, nie dostrzegają wieku, różnic, podobieństw, problemy z opisywaniem
Wskazówki:
- dbałość o odpowiednie dobranie pomocy, aby umożliwić dziecku celową obserwację ( wielkość, barwa, realność, konkretność)
- należy zwrócić uwagę na poziom uogólnienia, mało szczegółów
Mowa- zaburzony rozwój mowy, brak mowy werbalnej, zaburzenia artykulacyjne
Wskazania:
- metody alternatywne komunikacji
- komunikacja pozawerbalna
Myślenie
Wskazania:
- posługiwanie się językiem prostym
- realność przedstawianej rzeczy bądź rzeczywistości
- wywoływanie zaangażowania uczuciowego u uczniów
Pamięć- mechaniczna i krótkotrwała
Wskazania:
- zapewnić uczniom odpowiednią ilość powtórzeń
Osoba upośledzona w stopniu głębokim ma bardzo zaburzone procesy orientacyjne. Głęboko zaburzona jest sprawność spostrzegania. W niektórych przypadkach nie udaje się wywołać koncentracji wzroku na przedmiocie. Reaguje głównie na bodźce sygnalizujące pokarm.
W niektórych przypadkach brak jest objawów koncentracji uwagi mimowolnej. Zapamiętywanie i uczenie się jest niemożliwe ( u niektórych jednostek widoczne jedynie w opanowaniu prostych reakcji ruchowych, np. odszukanie schowanego obok osoby przedmiotu).
Mowa jest niewykształcona. Opanowuje 2 - 3 wyrazy i rozumie kilka prostych poleceń. Nie wykształcone są procesy intelektualne i myślenie. Osoba upośledzona w stopniu głębokim jest zdolna do opanowania chodzenia. Ruchy są automatyczne, stereotypowe, które nie służą wykonaniu czynności.
Biorąc pod uwagę procesy emocjonalno - motywacyjne i dojrzałość społeczną osoby upośledzone w stopniu głębokim zdolne są do wyrażania prostych emocji. Najczęściej jednak występuje brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności.
W wyniku długotrwałego ćwiczenia może nauczyć się sygnalizować potrzeby fizjologiczne. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to 4 lata.
Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu głębokim zwolnione są z obowiązku szkolnego, wymagają stałej opieki i pielęgnacji.
Jak już wcześniej pisałam, jednostki te zdolne są do opanowania pojedynczych czynności w wyniku indywidualnych oddziaływań rehabilitacyjnych. Według J. Sowy wyniki indywidualnych oddziaływań rehabilitacyjnych są na ogół znikome.
Pamiętać należy, iż człowiek jest istotą bardzo złożoną i można go rozważać z różnych punktów widzenia. Ogólnie można powiedzieć, że stanowi on pewną zintegrowaną całość, w której można wyodrębnić elementy fizyczne, psychiczne i społeczne. Jest więc on istotą socjo - psycho - fizyczną.
Dlatego dodatkowymi objawami oligofrenii mogą być anomalie w budowie głowy, twarzy, dysproporcje ciała, zmiany na skórze oraz takie anomalie, jak : zaburzenia wzroku, słuchu i innych zmysłów.
Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym
Jednostka upośledzona w stopniu umiarkowanym wykazuje obniżoną sprawność spostrzegania, spostrzega tylko cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych. Wykazuje również trudności w skupieniu uwagi dowolnej, natomiast dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu prostych czynności mechanicznych i na interesujących przedmiotach. Dominuje uwaga mimowolna. Jednostka wykazuje ograniczony zakres pamięci. Zdarzają się przypadki posiadające dobrą pamięć “fotograficzną”. Zachowana jest dobra pamięć mechaniczna. Ogólnie osoba upośledzona w stopniu umiarkowanym wykazuje bardzo wolne tempo uczenia się. Potrafi zapamiętać proste piosenki i wiersze, osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie 15 - 18 sylabowe.
Znacznie opóźniony jest rozwój mowy, pojedyncze wyrazy występują około 5 roku życia, zdania około 7 roku życia. Jednostka posługuje się prostymi zdaniami i występują liczne agramatyzmy. Wymowa jest niewyraźna, wadliwa, wypowiedzi mają ograniczony zasób słownictwa, nie zawierają pojęć abstrakcyjnych.
Słabo rozwinięte jest myślenie pojęciowo - słowne, myślenie ma charakter konkretno - obrazowy. Upośledzone jest rozumowanie przyczynowo - skutkowe. Jednostka wykazuje bardzo wolne tempo i sztywność myślenia, brak samodzielności i zdolności do samokontroli. Pojęcia definiuje poprzez opis przedmiotu i materiału, z którego jest zrobiony i przez zastosowanie oraz wykorzystanie przedmiotu.
Maksymalny poziom rozwoju umysłowego: w wieku 15 lat życia osiąga wiek inteligencji 7 - 8 latka. Poważnie zaburzony i opóźniony jest rozwój ruchowy: siadanie w 2 roku życia, chodzenie w 3 roku życia. Dość dobrze jednostka radzi sobie z czynnościami samoobsługowymi. Może wyuczyć się prostych czynności zawodowych, pod kontrolą i nadzorem może obsługiwać proste urządzenia i maszyny. Wykonuje ruchy małoprecyzyjne i niezgrabne, ma wolne tempo czynności ruchowych.
Osoba z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym ujawnia wrażliwość emocjonalną oraz głębokie przywiązanie do wychowawców. Słabo kontroluje swoje emocje, popędy i dążenia. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to 10 - latek.
Jednostki upośledzone w stopniu umiarkowanym mogą opanować elementy nauki czytania, pisania i liczenia w szkołach życia oraz mogą być przyuczane do wykonywania prostych czynności zawodowych. Mogą pracować pod nadzorem w zakładach pracy chronionej.
Opisując osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym J. Sowa stwierdza: “charakteryzują się one głębszym niedorozwojem umysłowym. Dotyczy to wszelkich procesów poznawczych: spostrzegania, wyobraźni, pamięci, uwagi i myślenia. To ostatnie ma charakter myślenia konkretnego opartego tylko na spostrzeżeniach. Upośledzeniu czynności poznawczych towarzyszą zwykle zaburzenia innych procesów psychicznych. Umiarkowanie upośledzone umysłowo osoby charakteryzują się niskim poziomem rozwoju motorycznego - obniżeniem sprawności manipulacyjnych manipulacyjnych lokomocyjnych. Również ich zachowanie odbiega od ogólnie przyjętych norm.
Wyróżnia się wśród nich dwa typy, a mianowicie typ apatyczny i typ pobudliwy. Ten pierwszy jest flegmatyczny, spokojny, obojętny, nieagresywny, nie sprawiający trudności, dość pracowity (w granicach swoich możliwości). Typ pobudliwy jest niespokojny, dużo mówiący i biegający, przeszkadzający, ze skłonnością do niszczenia wszystkiego co się wokół znajduje. W procesie nauki szkolnej osoby te mogą opanować program (nauka czytania i pisania) w zakresie dwóch klas szkoły specjalnej”
Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym
Osoba upośledzona w stopniu znacznym wykazuje poważnie obniżoną sprawność i szybkość spostrzegania. Spostrzeganie jest niedokładne. Ma trudności w rozpoznawaniu przedmiotów i wyodrębnianiu elementów.
Poważnie zaburzona jest koncentracja uwagi. Koncentruje się tylko na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb lub wyróżniających się np. zdecydowaną barwą. Dominuje uwaga mimowolna, brak jest uwagi dowolnej.
Bardzo znacznie utrudnione jest również zapamiętywanie. Zakres pamięci jest znikomy i mała jest trwałość pamięci. Potrafi zapamiętać tylko najprostsze układy na rytmice. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie 12 sylabowe; 4 cyfry; zapamiętać i wykonać 3 proste polecenia.
Głęboko opóźniony jest rozwój mowy: pojedyncze wyrazy pojawiają się w wieku szkolnym. Często nie buduje zdań, wypowiada się monosylabami lub jednym wyrazem. Niekiedy używa prostych zdań, nie odmienia przez przypadki, mowa jest bełkotliwa i minimalny zasób słownictwa.
Myślenie jest tylko sensoryczno - motoryczne, bardzo słabo rozwinięte w działaniu. Głęboko upośledzone jest myślenie pojęciowo - słowne. Maksymalny poziom rozwoju umysłowego: w wieku 8 - 10 lat osiąga wiek inteligencji równy 3 lat. Osoby dorosłe nie przekraczają poziomu intelektualnego dziecka w wieku 5 - 6 lat.
Głęboko opóźniony jest rozwój ruchowy: siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym. Może przyswoić sobie ruchy niezbędne do wykonywania prostych czynności związanych z samoobsługą - wymaga to jednak dłuższego ćwiczenia. Poważnie upośledzona jest motoryka rąk.
Ograniczone są procesy emocjonalne i dojrzałość społeczna. Osoby z upośledzeniem w stopniu znacznym są zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyrażają je w sposób prymitywny. Nie kontrolują emocji i popędów, są mało samodzielne, realizują proste potrzeby oraz dbają o higienę osobistą. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to : 7 - 8 lat.
Osoby ze znacznym upośledzeniem umysłowym charakteryzują się tak niskim poziomem rozwoju umysłowego, że nauka czytania, pisania, czy liczenia jest całkowicie niemożliwa. Mogą funkcjonować w szkołach życia. Tam potrafią opanować wiele prostych czynności życia codziennego oraz proste prace wchodzące w skład nieskomplikowanych zawodów. Jednostki z takim upośledzeniem nie są zdolne do samodzielnego życia i wymagają opieki osoby drugiej.
Uczenie się osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną
Wg Okonia „Uczenie się - jest procesem w toku którego- na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest ono rodzajem ludzkiej działalności, który w latach dzieciństwa i młodości uzyskuje przewagę nad innymi formami tj. zabawą i pracą”
Uczenie się to proces zdobywania i gromadzenia doświadczeń, w wyniku czego powstała nowe formy zachowania się i działania. U osób z odchyleniami w rozwoju występują pewne zaburzenia:
- odbierania informacji- np. wady wzroku, słuchu
- przeróbka informacji
- zastosowanie wiadomości i umiejętności w praktyce
Upośledzenie umysłowe obniża precyzję odbioru informacji oraz możliwość i prawidłowość wykorzystywania wiedzy w praktyce. Efekty nauki są zależne od pamięci, koncentracji, motywacji, zainteresowań, zdolności.
Czynniki, które pobudzają do działania oraz wpływają na uczenie się można podzielić na 2 grupy:
- czynniki znajdujące się poza organizmem ( kary, nagrody, oceny, nauczyciel)
- czynniki znajdujące się w organizmie ( dążenie, pragnienie)
Czynniki wpływające na uczenie się osób z niepełnosprawnością intelektualną:
Motywacja- brak motywacji, który może wynikać z porażek i frustracji, jakich doświadczały podczas nauki.
Koncentracja uwagi
Czynniki społeczno- ekonomiczne- np. niedożywienie, braki materialne,
Zaburzenia sfery emocjonalnej
Rozwój mowy
WSKAZANIA OGÓLNE DO PRACY Z OSOBĄ GŁĘBIEJ UPOŚLEDZONĄ
- zadania powinny być prezentowane w formie nieskomplikowanej, krótko i sekwencyjnie
- nowy materiał utrwalaj poprzez powtarzanie aż do momentu przeuczenia
- zdobytą wiedzę oraz opanowane wiadomości należy stosować w naturalnych sytuacjach życia dziecka
- należy wykorzystywać materiał konkretny, zwłaszcza w początkowej prezentacji zadania
- dopiero później wprowadzaj instrukcje słowne
- zainteresowania ucznia należy wzmacniać rozszerzającym się materiałem o podobne elementy
- należy unikać bodźców całkowicie nieznanych
- na zajęciach stosuj zasadę sukcesu- to podtrzyma gotowość ucznia i zmobilizuje go
- należy stosować zasadę stopniowania trudności
- należy wykorzystywać różnorodne metody prezentacji zadania i stosowania wzmocnienia
- należy preferować zadania o treści konkretnej
- należy stosować różnorodne sposoby instruowania ucznia