HORMONY PŁCIOWE I LEKI REGULUJĄCE CZYNNOŚĆ UKŁADU PŁCIOWEGO
Androgeny
Testosteron
heptanian testosteronu Rp. Testosteronum prolongatum roztwór do wstrzykiwań
undecylan testosteronu Rp. Nebido roztwór do wstrzykiwań i.m., Rp. Undestor kaps.
naturalny hormon androgenny wytwarzany przez kom. miąższowe jąder (kom. Leydiga) u mężczyzn
odgrywa zasadniczą rolę w pobudzaniu i utrzymaniu funkcji seksualnych mężczyzn, pod jego wpływem następuje rozwój jąder, pęcherzyków nasiennych, moszny, gruczołu krokowego, prącia, ma wpływ na spermatogenezę oraz powstawanie drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych, męski typ owłosienia, odpowiednie ustawienie strun głosowych, rozkład tkanki tłuszczowej, utrzymanie popędu płciowego, męskie cechy psychiczne
działanie anaboliczne: zatrzymywanie w organizmie sodu, potasu, fosforu, zwiększanie tworzenia białek i zmniejszanie ich katabolizmu, wywołuje dodatni bilans azotowy, ma wpływ na rozrost mięśni szkieletowych, zwiększenie gęstości mineralnej kości, pobudza do wzrostu w okresie dojrzewania, powoduje zarastanie chrząstek nasadowych kości, stymuluje produkcję erytropoetyny w nerkach, zwiększa liczbę erytrocytów i stężenie hemoglobiny
podawany z zewnątrz powoduje zahamowanie wydzielania LH, co wtórnie prowadzi do hamowania wydzielania endogennego testosteronu, w dużych dawkach hamuje także wydzielanie FSH, powodując zahamowanie spermatogenezy
w niedoczynności przysadki mózgowej likwiduje objawy hipogonadyzmu
u kobiet działa antagonistycznie w stosunku do estrogenów, zmniejsza nadmierne krwawienie, bolesne obrzęki sutków przed menstruacją, hamuje wydzielanie gonadotropin z przysadki, laktację, a także powstawanie przerzutów w raku sutka, może być przyczyną wirylizacji u kobiet
podany p.o. ulega całkowitemu zmetabolizowaniu w wątrobie w czasie "pierwszego przejścia", dlatego w leczeniu konieczne jest pozajelitowe stosowanie testosteronu -domięśniowo stosowane są estry testosteronu: heptanian, propionian, cypionian, undekanian można podawać p.o., zawiesiny olejowe estrów testosteronu wchłaniają się powoli z mięśni
we krwi ulega związaniu ze specyficzną frakcją globulin wiążących hormony płciowe
pierwotny i wtórny hipogonadyzm męski, opóźnione dojrzewanie u chłopców, eunuchoidyzm, zespoły pokastracyjne, impotencja z niedoboru testosteronu, zaburzenia okresu przekwitania u mężczyzn, zaburzenia spermatogenezy,u kobiet zastosowanie jest ograniczone
przeciwwskazania: rak sutka u mężczyzn, rak gruczołu krokowego, łagodny rozrost gruczołu krokowego; zespół nerczycowy, nie wolno stosować leku u chłopców przed 15. rż., ostrożnie w przypadkach hiperkalcemii, niewydolności serca, wątroby i nerek, nadciśnienia tętniczego
działanie niepożądane: poprzez hamowanie czynności przysadki i wytwarzania gonadotropin u mężczyzn może dochodzić do zahamowania spermatogenezy, zaniku jąder, zmian zwyrodnieniowych w kanalikach nasiennych, niepłodności, ginekomastii, długotrwałego, bolesnego wzwodu (priapizm); u kobiet może powodować wirylizację, zaburzenia miesiączkowania, zahamowanie owulacji, nadwagę; ze strony skóry: trądzik, łysienie typu męskiego, nadmierne owłosienie, obrzęki na skutek retencji sodu, chlorków i wody, hiperkalcemia, u osób z chorobami serca i naczyń niewydolność serca, uszkodzenie wątroby, żółtaczka zastoinowa, plamica wątrobowa, nowotwory wątroby, zaburzenia krzepnięcia, nudności, bóle głowy, lęki, zmiany popędu płciowego, przyspieszenie rozwoju nowotworów gruczołu krokowego, u osób w wieku młodzieńczym przedwczesne dojrzewanie i zarośnięcie chrząstek nasadowych kości, co prowadzi do zahamowania wzrostu kości długich
Metylowe pochodne testosteronu
Mesterolon Rp. Proviron- 25 tabl.
hormon steroidowy, syntetyczna pochodna dihydrotestosteronu, silne działanie androgenne
w mniejszym stopniu niż testosteron hamuje wydzielanie gonadotropin, dzięki czemu nie prowadzi do zahamowania spermatogenezy;
pierwotny i wtórny hipogonadyzm, impotencja spowodowana hipogonadyzmem, zespół pokastracyjny, bezpłodność (oligospermia, niewydolność komórek Leydiga), zmniejszenie wydolności w podeszłym wieku (szybkie męczenie się, osłabienie koncentracji, zaburzenia popędu płciowego i potencji), niedokrwistość aplastyczna
nie stosować u zdrowych mężczyzn w celu rozwoju mięśni, zwiększenia wydolności fizycznej.
Antyandrogeny
Cyproteron (octan cyproteronu) Rp. Androcur tabl.
cyproteron (octan cyproteronu) + etynyloestradiol Rp. Cyprest tabl.,
Rp. Diane- 35 tabl. powl. -leczenie ciężkiej postaci trądziku opornego na leczenie antybiotykami, łagodny hirsutyzm, środek antykoncepcyjny
syntetyczna pochodna progesteronu o działaniu gestagennym, antygonadotropowym i antyandrogennym
u mężczyzn: nadmierna pobudliwość płciowa, leczenie paliatywne raka gruczołu krokowego
objawy androgenizacji u kobiet: nadmierne owłosienie, łysienie androgenozależne, trądzik, w przypadkach nadmiernego owłosienia u kobiet w wieku rozrodczym zaleca się stosowanie octanu cyproteronu w skojarzeniu z estrogenem
przedwczesne dojrzewanie płciowe: po całkowitym zakończeniu rozwoju układu kostnego i jąder, z estradiolem w hormonalnej terapii zastępczej w okresie około- i pomenopauzalnym.
przeciwwskazania: choroby wątroby, krwawienia z dróg rodnych, endometrioza, nowotwory sutka, choroba zakrzepowo-zatorowa, świeży zawał serca i udar mózgu, depresja, cukrzyca,
Finasteryd Rp. Finaride tabl. powl, Finaster tabl. powl., Penester tabl. powl., Proscar tabl., Zasterid tabl. powl.
syntetyczny związek będący inhibitorem 5--reduktazy (enzym metabolizujący testosteron do wykazującego dużo silniejsze działanie 5--dihydrotestosteronu (DHT)
zahamowanie wytwarzania DHT prowadzi do zmniejszenia wielkości gruczołu krokowego,
leczenie łagodnego rozrostu gruczołu krokowego, łysienie typu męskiego
Flutamid Rp. Apo-Flutam tabl. powl., Rp. Flutamid tabl.
niesteroidowy lek o działaniu antyandrogenowym, który stosowany jest w leczeniu zaawansowanych postaci raka gruczołu krokowego
hamuje transport androgenów (dihydrotestosteronu-DHT) do komórek gruczołu krokowego i(lub) ich wiązanie w jądrze komórkowym- dochodzi do zahamowania podziału komórek gruczołu krokowego, zahamowania wzrostu gruczołu krokowego, zmniejszenia wielkości nowotworu, zmniejszenia przerzutów do kości i tkanek miękkich, zmniejszenia bólów kostnych
leczenie paliatywne zaawansowanego raka gruczołu krokowego
Leki anaboliczne
Metandienon Rp. Metanabol tabl.
związek steroidowy, pochodna metylotestosteronu o działaniu anabolicznym
powoduje dodatni bilans azotowy, stymuluje syntezę białek, dodatni bilans wapniowy, co prowadzi do odkładania się wapnia w tkance kostnej, powoduje zatrzymywanie w organizmie jonów sodu, potasu, zmniejsza wydalanie z organizmu chlorków i fosforanów, korzystnie wpływa na rozrost mięśni szkieletowych, zwiększa łaknienie i masę ciała,
stosowany jest w przypadkach ujemnego bilansu azotowego: w okresach rekonwalescencji, ciężkich stanach przed- i pooperacyjnych, po oparzeniach, złamaniach, zakażeniach, radioterapii, w anoreksji, chorobach wyniszczających, niedożywieniu, w zaburzeniach przyswajania białek w przebiegu chorób jelit, w zanikach mięśni (m.in. dystrofie mięśniowe u dzieci), w odleżynach, w trakcie leczenia cytostatykami lub długotrwałej terapii kortykosteroidami prowadzącej do utraty wapnia z tkanki kostnej,
działanie niepożądane: poprzez hamowanie czynności przysadki i wytwarzania gonadotropin dochodzić może do zahamowania spermatogenezy, zaniku jąder, niepłodności, ginekomastii, długotrwałego, bolesnego wzwodu (priapizm) u mężczyzn; u kobiet może powodować wirylizację, zaburzenia miesiączkowania, zahamowanie owulacji, trądzik, łysienie typu męskiego, nadmierne owłosienie, obrzęki na skutek retencji sodu, chlorków i wody, hiperkalcemia, uszkodzenie wątroby, żółtaczka zastoinowa, plamica wątrobowa, zaburzenia krzepnięcia, nudności, bóle głowy, lęki, zmiany libido, przyspieszenie rozwoju nowotworów gruczołu krokowego, u osób w okresie dorastania przedwczesne dojrzewanie i zarośnięcie chrząstek nasadowych kości- do zahamowania wzrostu kości długich.
Nandrolon Rp. Deca-Durabolin roztwór do wstrzykiwań
steroid anaboliczny i androgenny, działanie anaboliczne przewyższa działanie androgenne,
powoduje dodatni bilans azotowy, stymuluje syntezę białek i zmniejsza ich katabolizm, wpływa na rozrost mięśni szkieletowych, zwiększenie gęstości mineralnej kości, powoduje zatrzymywanie w organizmie sodu, potasu, fosforu, stymuluje wytwarzanie erytropoetyny w nerkach, zwiększa liczbę erytrocytów i stężenie hemoglobiny, pobudza łaknienie
i.m., w postaci dekanianu, wykazuje przedłużone działanie (3-4 tyg.)
w okresie rekonwalescencji, ciężkich stanach przed- i pooperacyjnych, po oparzeniach, złamaniach, radioterapii, w chorobach wyniszczających, niedożywieniu, w leczeniu odleżyn, w trakcie leczenia cytostatykami lub kortykosteroidami, osteoporoza u kobiet po menopauzie, leczenie paliatywne wybranych przypadków raka sutka z przerzutami u kobiet