Podział metod nauczania według Stanisława Bortnowskiego, który jest modyfikacją sugestii Okonia i Chrząstowskiej;
Nauczanie przez podawanie. Strategia Asocjacyjna - uczeń w roli słuchacza: wykład, referat, opowiadanie, odczyt (spotkanie), metody oglądowe i audytywne, dyktowanie jako antymetoda, wycieczki polonistyczne, np. do muzeum.
Nauczanie przez poszukiwanie i badanie. Strategia Problemowa - uczeń w roli badacza: pogadanka heurystyczna, metoda problemowa, praca w grupach, dyskusja, sąd literacki, hipoteza interpretacyjna, kapelusze myślowe, drzewko decyzyjne, przekład intersemiotyczny, metoda impresyjna, działania twórcze, metoda przypadków.
Nauczania przez działanie. Strategia Operacyjna - uczeń w roli wykonawcy: ćwiczenia, klasówki, testy, praca w grupach, inscenizacja, drama, gry i zabawy, recytacja, metoda projektów.
Nauczanie przez przeżywanie. Strategia Emocjonalna - uczeń w roli słuchacza: metody podające (o ile są emocjonalne), metody oglądowe i audytywne, dyskusja, inscenizacja, drama, gry i zabawy, metoda impresyjna, sąd literacki, recytacja.
POGADANKA HEURYSTYCZNA - to łańcuch pytań nauczyciela, który ma doprowadzić do ostatecznego wniosku, odkrycia. Bardzo łatwo przeradza się w dyskusję spontaniczną. Przy współudziale uczniów można dojść do interesujących wniosków, które można w skrócie napisać na tablicy. Minusy tej metody: dominacja nauczyciela, przy bierności klasy przeradza się w monolog, a etapy myślenia uczniów są cząstkowe, jeżeli wniosków nie zapisuję się to gubią się i brak jest odpowiedniego podsumowania. Pogadankę można zmodyfikować, zapisując pytania na tablicy lub kserując je, a ponadto to uczeń może zadawać pytania, a nie nauczyciel.
METODA PROBLEMOWA - etapy tej metody: stworzenie sytuacji problemowej, sformułowanie problemu, postawienie hipotez, ich weryfikacja i działania według hipotezy. Uczniowie musza mieć czas na lekcji na przegląd źródeł i sformułować wnioski.
PRACA W GRUPACH - może łączyć się z metodą problemową, może być gromadzeniem materiałów lub wykonywaniem ćwiczeń. Zalety: zrywa z tradycyjnym układem wszechwiedzy nauczyciela, zmusza go do przemyślenia i zapisania pytań oraz poleceń, uczy go słuchać uczniów, uczniom pozwala na dłuższe wypowiedzi, wychodzi naprzeciw potrzebie porozumiewania się, negocjowania stanowisk, akcentuje partnerstwo i zespołowość. Niebezpieczeństwa: czasochłonna, wymaga innego układu miejsc w klasie, uczniowie słabsi korzystają z cudzego wysiłku, nie gwarantuje, że grupy zajmą się tematem, szybko powszednieje i nudzi klasę, grupy zajęte swoim zadaniem w czasie prezentacji nie słuchają się nawzajem.
DYSKUSJA i jej rodzaje - wymaga problemu, który powinien powodować polemiki, wprowadzenia oraz przestrzegania przez prowadzącego i uczestników wielu reguł, które warto spisać. Odmiany dyskusji: forum krytyków, stolik ekspertów, dyskusja panelowa (kilku uczniów dyskutuje o problemie, reszta klasy słucha i zadaje pytania), burza mózgów (spontaniczne zgłaszanie wniosków, teorii, interpretacji, które się zapisuje, a potem następuje etap weryfikacji), debata (dwie grupy zajmujące przeciwne stanowiska polemizują zgodnie z ustalonym regulaminem), dyskusja punktowana (dyskutanci mają swoich obserwatorów, a ich zadanie polega na tym, by przydzielać punkty dodatnie i ujemne, np. za wciągnięcie do dyskusji innej osoby, trafny komentarz, grzeczność albo przerywanie przeciwnikowi, odbieganie od tematu).
SĄD LITERACKI - powinien przestrzegać reguł rozprawy sądowej (też przesłuchanie świadków). Wyrok można oprzeć na prawdziwym kodeksie.
HIPOTEZA INTERPRETACYJNA - zapisanie w kilku słowach sposobu rozumienia sensu wiersza, potem zapisanie hipotez na tablicy, udowadnianie ich na podstawie tekstu, dyskusja potwierdzająca hipotezy lub je odrzucająca.
KAPELUSZE MYSLOWE - odmiana dyskusji i metody problemowej, dotyczy jakiegoś konfliktu lub postępowania jakiejś postaci, co rozpatruje się z sześciu perspektyw:
Biały kapelusz - informacja o faktach i danych.
Czerwony - emocje.
Czarny - argumenty na nie.
Żółty - argumenty na tak.
Zielony - warianty rozwiązań.
Niebieski - podsumowanie.
DRZEWKO DECYZYJNE - to rozwiązywanie problemów, u dołu drzewka sytuacja wymagająca rozwiązania, potem plusy i minusy każdego z rozwiązań, cele i wartości, decyzja.
PRZEKŁĄD INTERSEMIOTYCZNY - polega na przekształcaniu tekstu na np. rysunek, diagram, inscenizację. Próba uczenia niewerbalnego.
METODA IMPRESYJNA - to in. Burza mózgów, inscenizacja, spontaniczne interpretowanie tekstu (czytanie, recytowanie).
DZIAŁANIA TWÓRCZE - nie mają reguł, świadczą o inwencji nauczyciela lub uczniów, są niepowtarzalne.
METODA PRZYPADKÓW - polega na analizie wybranego przypadku wziętego z życia (lekcje wychowawcze).
DRAMA - jej formy: słowna (wchodzenie w konkretne role) i ruchowa (ćwiczenia rozwijające mowę ciała i postrzeganie świata zmysłami: wzroku, słuchu, dotyku). Uczniowie tworzą z ciał rzeźbę, żywy obraz.
GRY I ZABAWY - polegają na imitowaniu rzeczywistości, mają własne regulaminy
RECYTACJA - sposób analizy i interpretacji tekstu.
METODA PROJEKTÓW - dłuższy cykl działań, także pozaszkolnych, podporządkowanych wcześniejszym ustaleniom.
Podział metod kształcenia literackiego według Zenona Urygi:
Metoda impresyjno-eksponująca - polega na głośnym czytaniu i słuchaniu tekstu, wyeksponowaniu reprodukcji malarskich, filmowych, muzycznych, płytowych (czyli organizacji dźwiękowej i wizualnej przestrzeni obudowującej utwór).
Metoda analizy dokumentacyjnej - dzieło literackie jest przedmiotem obserwacji, analizy i badania, interpretacji, kładzie się tu nacisk na podejście badawcze, operacje mają charakter intelektualno-estetyczny. Warianty (techniki) tej metody: eksplikacja, praca pod kierunkiem, analiza problemowa.
Metoda analizy wykonawczej - polega głównie na czytaniu i wygłaszaniu utworu, które jest sposobem jego poznawania. Łączy się z ćwiczeniami: podkreślanie najważniejszych, kluczowych dla tekstu słów, uzupełnianie tekstu znakami przestankowymi, wysłuchanie nagrania wiersza w różnych odczytaniach (np. autorskim lub odczytanym przez autora).
Metoda przekładu intersemiotycznego - uczniowie przekształcają tekst na inne kody: obrazowe i akustyczne.
Metoda dyskusji - wspólne rozpatrywanie jakiegoś zagadnienia, rozmowa.
BIBLIOGRAFIA:
Bortnowski S., Kłopoty z klasyfikacja metod nauczania, [w:] Polonista w szkole, pod red. A. Janusz-Sitarz, Kraków 2004.
Uryga Z., Godziny polskiego, Warszawa-Kraków 1996.
4