Mass media a propaganda

Kształtowanie postaw człowieka

     Wychowanie do mass mediów, czyli kształtowanie pozytywnych postaw wobec nich to zadania dla rodziców, pedagogów, opiekunów i teoretyków wychowania. A. Lepa wymienia trzy postawy niezbędne w wychowaniu do mass mediów, które są wskazywane również w najważniejszych dokumentach kościelnych podejmujących problematykę mass mediów.

Postawa krytyczna wobec mass mediów

     Uzależniona jest od aktywności intelektualnej zdolnej do oceny rzeczy, zjawisk i sytuacji. Na tę postawę wskazują takie symptomy, jak: brak naiwności i bezmyślności w stosunku do mass mediów, znajomość głównych mechanizmów mass mediów, dystans emocjonalny szczególnie do treści sensacyjnych, czerpania informacji z różnorodnych źródeł, dostrzeżenie braku wiarygodności i stosowania manipulacji, dzielenie się krytycznymi uwagami dotyczącymi mass mediów z innymi, umiejętność uzasadniania własnych opinii, poparcie własnej opinii zachowaniami.

Postawa selektywności w stosunku do mass mediów

     Dotyczy przede wszystkim dokonywania wyboru według własnej woli. Decyzja wiąże się z wyborem medium i treści publikowanych przez mass media. Osoby prezentujące tę postawę to ci, którzy nie odbierają programu "jak idzie"; odbiorowi towarzyszy wola rozsądnego wyboru: co?, po co?, i kiedy?; zachowania pozbawione są automatyzmu, a osoby zdolne do wysiłku intelektualnego i moralnego zachowują dystans wobec narzucanych propozycji, reklam, kierują się stałymi kryteriami religijnymi, moralnymi, politycznymi. Postawa ta charakteryzuje osoby, które mają uporządkowane sprawy rodzinne, codzienne, i są tolerancyjne wobec drugiego człowieka.

Postawa twórczej aktywności

    Opiera się na aktywności i woli jako głównych składnikach osobowości. Zwłaszcza twórcy kultury wskazują na wyraźną prawidłowość, jaka daje o sobie znać w tej dziedzinie. Kontakt z mediami nie jest zdolny zaspokoić takiej osobie potrzeby twórczej - jej własna twórczość jest wyższego rzędu i rozwija człowieka, charakteryzuje się niezależnością od mediów, jest ona zdolna doprowadzić do zmian w strukturze i funkcjonowaniu mass mediów, zachęca innych ludzi do twórczości i aktywności własnej.
     Te trzy rodzaje postaw wobec mass mediów należy kształtować od dzieciństwa poprzez: przekazywanie wiedzy, informacji, formowanie selektywnych zachowań, rezygnacji, panowanie nad sobą, wpajanie szacunku do twórczej pracy, ukazywanie wzorów osobowych w twórczej aktywności na rzecz innych.

Mechanizmy propagandy w mass mediach

    Termin "propaganda" oznacza celowe, perswazyjne motywowanie polityczne, ideologiczne, ekonomiczne oddziaływanie na zbiorowość, zmierzające - przez kształtowanie ludzkich postaw - do wywołania pożądanych zachowań (Encyklopedia Popularna PWN, 1991). Według A. Lepy propaganda to przeciwieństwo wychowania, wywiera negatywny wpływ na osobowość jednostki. W systemach totalitarnych propaganda ideologiczna przejmuje funkcje i zdania edukacji. Mechanizmy propagandy są bardzo rozbudowane i obejmują trzy podstawowe grupy.

Środki propagandy

     Należą do nich stereotyp, mit, plotka i kamuflaż.
     Stereotyp to gotowa forma myślenia jako kategoria przekonań, pełni wielorakie funkcje w życiu społecznym jako nośnik kultury współtwórca opinii publicznej. Stereotyp zniekształca obraz rzeczywistości, zawęża myślenie, prowadzi do niechęci i uprzedzeń, utrudnia gruntowne pobieranie wiedzy.
     Mit jest bardziej złożonym środkiem. Idzie tu o mit "współczesny", "społeczny", "polityczny". Mit to pogląd, który nieistniejącym wydarzeniom i zjawiskom nadaje pozory niewzruszonej prawdy. Mity są trudne do wykrycia, ponieważ stanowią w wysokim stopniu "upozorowaną naturalność". Czynnikiem przyczyniającym się do budowania mitów są sondaże.
     Plotka to potajemnie przekazywana informacja, działająca na niekorzyść kogoś trzeciego. Jej celem jest skompromitowanie konkretnej osoby, ugrupowania, instytucji, partii itp., a w dalszej konsekwencji do ograniczenia, a nawet zaprzestania prowadzonej przez nią działalności lub do utraty dobrej opinii i autorytetu.
Kamuflaż w technikach propagandowych wręcz "z natury" nie rzuca się w oczy. Jest on bowiem czynnością maskowania się, która ma na celu wprowadzenie innych ludzi w błąd. Terminem kamuflaż obejmuje się też niektóre postacie kłamstwa i fałszerstwa propagandowego, dezinformacji.

Zasady propagandy

     Zasady te określają, jak powinno przebiegać stosowanie środków propagandy. Jedne z nich podkreślają rozumienie treści propagandowych, inne zaś akcentują stronę perswazyjną tych treści.

1. Zasada zrozumiałości, która zobowiązuje do klarowności i prostoty języka.

2. Zasada stopniowania, dozowania, nazywana "taktyką małych kroków" albo "metodą salami" - propaganda jest wsączona w świadomość jednostki lub społeczeństwa.

3. Zasada wiarygodności, zgodności treści z wiedzą społeczeństwa.

4. Zasada wzbudzania emocji, nawiązywania do tematów i faktów rozniecających w społeczeństwie odpowiednie emocje.

5. Zasada powszechności działań.

6. Zasada rzekomej oczywistości.

7. Zasada niestawiania kropki nad "i".

8. Zasada atrakcyjności.

9. Zasada aktualności.

Techniki propagandy

1. Technika powtarzania, aby treści przekonały adresatów i zapadły głęboko w pamięć.

2. Technika przemilczania, eliminowanie liczących się idei, zjawisk, faktów, wartości.

3. Technika selekcji, stronnicze eliminowanie treści prowadzące do skompromitowania przeciwnika ideowego lub politycznego.

4. Technika nadmiernego uogólniania, rozpowszechniania mitów, np.: "Wszyscy Polacy są tacy", "powszechnie wiadomo".

5. Technika autorytetu - ktoś wypowiada się, nie mając kompetencji w tej dziedzinie, aby potwierdzić treść propagandową.

6. Techniki manipulacji:
   
     fragmentacja, wybiórcze ukazywanie obrazu rzeczywistości, pomijanie pewnych treści, a eksponowanie tych, na których zależy dysponentom manipulacji - prowadzi to do dezorientacji społeczeństwa;
   
     integracja, zaskarbienie u adresata manipulacji względów to tzw. "wazeliniarz". Są jeszcze znane w propagandzie manipulatorskiej takie techniki, jak: natychmiastowości w informowaniu czy sugestii, oraz technika manipulowania za pośrednictwem podświadomości.
   Szczególną siłę oddziaływania w propagandzie wykazują systemy manipulowania:
   
     system dezintegracji społeczeństwa,
   
     system kreowania wroga,
   
     system zatrucia informacyjnego,
   
     system S-M-S (sensacja, muzyka, seks).
   Wraz z rozwojem mass mediów zwiększa się ilość i zakres stosowanych w propagandzie mechanizmów, środków, technik i systemów. Są one nieustannie doskonalone i tym bardziej zagrażają wychowaniu.

Zofia Kubińska

---