Prawo finansowe

Wykład III 20.10.2008

Zasady publicznej gospodarki finansowej

Zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych

Są to zasady nadrzędne w stosunku do szczegółowych zasad budżetowych uregulowane w Dziale I Rozdziale 2 ustawy o finansach publicznych. Pojęcie zasad należy rozpatrywać w dwóch aspektach:

1. Są to postulaty, które powinne być brane pod uwagę przy prowadzeniu publicznej działalności finansowej i w sprawach legislacyjnych nad aktami prawnymi, które regulują gospodarkę finansową.

2. Są to cechy, założenia, na których oparta jest gospodarka finansowa/ Są one uwzględnianie w obowiązujących aktach prawnych.

Najważniejsze gwarancje realizacji zasady jawności

1. Jawność debat budżetowych w Sejmie i organach stanowiących jednostek samorządu terytorialnego

2. Publikowanie corocznych ustaw budżetowych i uchwał budżetowych jednostek samorządu terytorialnego

3. Podanie do publicznej wiadomości kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i z budżetów samorządowych

4. Ogłoszenie przez Ministra Finansów zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych oraz udostępnianie corocznych sprawozdań z działalności jednostek wchodzących w skład sektora finansów publicznych

Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych

Podmioty wchodzące w skład sektora finansów publicznych mogą funkcjonować jedynie w formach określonych ustawą o finansach publicznych. Podmioty wykonujące zadania publiczne, finansowane ze środków publicznych różni:

1. Posiadanie lub brak posiadania osobowości prawnej

2. Wyodrębnienie organizacyjne bądź finansowe w ramach Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego oraz sposób och sfinansowania ze środków publicznych

Jednostki budżetowe

Są państwowymi lub samorządowymi jednostkami organizacyjnymi. Działają na podstawie statutu, który określa przede wszystkim ich nazwę, siedzibę i przedmiot działalności. Ich dochody i wydatki objęte są planem budżetowym w pełnej wysokości. Oznacza to, że wszystkie zgromadzone przez jednostkę budżetową dochody odprowadzane są do właściwego budżetu a następnie wszystkie wydatki są z niego z niego pokrywane w ramach zaplanowanego w budżecie limitu bez względu na poziom dochodów jednostki budżetowej. Dochody jednostki budżetowej są dochodami budżetu danego szczebla a wydatki są wydatkami tego budżetu. Taki sposób rozliczania się z właściwym budżetem określany jest budżetowaniem brutto. Jednostki budżetowe nie mają w zasadzie osobowości prawnej co powoduje, że czynności o charakterze cywilnoprawnym podejmowane są w imieniu Skarbu Państwa lub odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego.

Jednostki budżetową tworzą, łączą, przekształcają i likwidują:

• Państwowe jednostki budżetowe: dysponenci części budżetowej (są to ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów)

• Odpowiednio gminne/powiatowe/wojewódzkie jednostki budżetowe: organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego

Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków, który odzwierciedla fragment właściwego budżetu. Nie przewiduje rozliczeń z budżetem. Jednostka budżetowa jest wyodrębniona organizacyjnie, nie jest natomiast wyodrębniona finansowo - ten sam rachunek bankowy, co budżet centralny lub budżet jednostki samorządu terytorialnego.

Jednostki budżetowe zarówno państwowe jak i samorządowe, które uzyskują dochody z określonych w ustawie o finansach publicznych tytułów mogą je gromadzić na wydzielonym rachunku dochodów własnych (jedyna wyodrębnienie finansowe). Te dochody własne wraz z odsetkami przeznaczane są na określone w ustawie cele. Ponadto państwowe jednostki budżetowe mogą gromadzić środki finansowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych w postaci tzw. funduszy motywacyjnych. Środki te pochodzą z części budżetu państwa uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnienie przestępstw i wykroczeń przeciwko mieniu lub skarbowych. Środki zgromadzone w ramach funduszy motywacyjnych przeznaczane są na nagrody dla pracowników, żołnierzy i funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do uzyskania wyżej wymienionych dochodów budżety państwa. Fundusze motywacyjne nie sa funduszami celowymi.

Zakłady budżetowe

Są to samodzielne choć nie posiadające osobowości prawnej państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne, które prowadzą działalność na zasadzie odpłatności - pokrywają swoje wydatki z własnych przychodów. Istotną części nadwyżki własnych przychodów nad kosztami działalności, w formie wpłat ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego, przekazują na rzecz właściwego budżetu. Rozliczeniu podlega więc wynik finansowy działalności zakładu budżetowego. Z końcem roku otrzymuje on z właściwego budżetu albo dofinansowanie w postaci dotacji podmiotowej na pokrycie straty finansowej, albo dokonuje wpłaty do budżetu nadwyżki środków obrotowych. Odbywa się to za pomocą jednej operacji rozrachunkowej. Taki sposób rozliczenia z właściwym budżetem to budżetowe netto proste.

Zakład budżetowy może otrzymywać z budżetu środki na dofinansowanie swojej działalności w formie dotacji przedmiotowej, podmiotowej, celowej na realizację inwestycji i jednorazowej na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Ustawa o finansach publicznych limituje wielkość dofinansowania - łącznie dotacje oprócz celowej nie mogą przekroczyć 50% wydatków zakładu budżetowego. Zakład budżetowy działa więc na zasadzie samofinansowania. Jest wyodrębniony zarówno organizacyjnie jak i finansowo. W tej formie działają najczęściej np. domy wczasowe, przedszkola, teatry, obozy, stołówki studenckie.

Gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej

Gospodarstwo pomocnicze stanowi działalność uboczną lub część podstawowej działalności jednostki budżetowej wyodrębnioną pod względem organizacyjnymi i finansowym. Działa na zasadzie samofinansowania. Jego gospodarka prowadzona jest samodzielnie na podstawie rocznego planu finansowego. Samodzielność gospodarstwa pomocniczego ograniczona jest ustawowo - sprzedaż usług na rzecz macierzystej jednostki budżetowej odbywać się może wyłącznie po kosztach własnych. Gospodarstwo pomocnicze ma obowiązek dokonywania wpłat na rzecz właściwego budżetu za pośrednictwem macierzystej jednostki budżetowej w wysokości połowy osiągniętego zysku. Może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe i jednorazową dotację na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Gospodarstwa pomocnicze tworzą i likwidują kierownicy jednostek budżetowych za zgodą podmiotów uprawnionych do tworzenia tych jednostek. Gospodarstwo pomocnicze to np.. gospodarstwa rolne, pralnie, warsztaty szkolne, kasyna przy jednostkach wojskowych.

Fundusz celowy

Powołany ustawowo fundusz, którego dochody pochodzą ze środków publicznych a wydatki przeznaczone są na realizację określonych zadań. Fundusze celowe są formą powiązania określonego rodzaju wydatków z określonym rodzajem dochodów tworząc tak jakby odrębne budżety (metoda funduszowania). Ich gospodarka prowadzona jest na podstawie rocznego planu finansowego stanowiącego załącznik odpowiednio do ustawy lub uchwały budżetowej. Nie są adresatami budżetowania. Wydatki funduszu celowego mogą być dokonywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące przychody w tym dotacje z budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego i środki pozostałe z okresów poprzednich. Fundusz celowy jest wyodrębniony z budżetu pod względem finansowym. Odrębność tą można rozpatrywać w 3 płaszczyznach:

1. Odrębny plan finansowy w ramach załącznika do ustawy/uchwały budżetowej

2. Rozgraniczenia źródeł zasilania finansowego i zadań publicznych

3. Rachunku bankowego

Pytania na egzamin

1. W jaki sposób można zdefiniować zasady finansów publicznych

2. Jakie zasady można uznać ze podstawowe dla finansów publicznych?

3. Wskaż przejawy zasady jawności finansów publicznych

4. Jakie obowiązki nakłada na ministra finansów ustawa o finansach publicznych w ramach realizacji zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych?

5. Jakie jednostki sektora finansów publicznych są tworzone na podstawie ustawy o finansach publicznych?

6. Scharakteryzuj jednostkę budżetową

7. Adresatami jakiej postaci budżetowania są poszczególne jednostki sektora finansów publicznych?

8. Na czym polega samofinansowanie się jednostki sektora finansów publicznych?

9. Przedstaw istotę budżetowania netto prostego

10. Scharakteryzuj zakład budżetowy

11. W jakiej formie i kwocie wydatkowane są dotacje dla zakładu budżetowego?

12. Co to są szczególne formy budżetowania? Przedstaw istotę i ich charakterystykę

13. Dlaczego są tworzone gospodarstwa pomocnicze?

14. W jakiej formie prawnej powoływane są finanse publiczne?

15. Na czym polega odrębność finansowa funduszy celowych?

16. Jaka metoda finansowania jest charakterystyczna dla funduszy celowych?

17. Omów klasyfikację funduszy celowych - DOCZYTAĆ

18. Przedstaw wady i zalety funduszy celowych - DOCZYTAĆ

11

---