INNE SZKOŁY PSYCHOTERAPEUTYCZNE-GRZESIUK
ANALIZA TRANSAKCYJNA
(Beme)
W analizie transakcyjnej wyodrębnia się dwa główne źródła patologii:
Związane z istnieniem destruktywnych skryptów, które determinują wybory życiowe człowieka. Skrypt kształtuje się we wczesnym dzieciństwie w toku kontaktów z rodzicami.
Rodzice komunikując się z dzieckiem przekazują mu inf. służące do zbudowania skryptu- ogólnego przeświadczenia dotyczącego tego, kim jestem, do czego powinienem w życiu zmierzać i jak je zakończyć, a także-kim są inni ludzie.
Przekazy te informują dziecko, jak ma zakończyć życie( np. skończysz marnie jak twój ojciec alkoholik), podają zalecenie dotyczące norm zachowania się (np. nie chwal się, dzieci i ryby głosu nie mają) , zawierają przepisy o charakterze moralnym ( np. najważniejsza w życiu jest praca), podają wzory konkretnych działań umożliwiających realizację nakazu zawartego
w skrypcie (jak dbać o swoje rzeczy, jak oszukiwać, jak się bronić, jak oszczędzać).
Na podstawie tego rodzaju przekazów tworzy się skrypt, który ma na ogół charakter nieświadomy i niewerbalny, przy czym większość cechuje destrukcyjność.
Są to skrypty „przegranego” (looser) w odróżnieniu od konstruktywnych skryptów „zwycięzców” (winners) .
Przykładem skryptu destrukcyjnego może być plan życiowy określany mianem „braku zakończenia” (open end)- ludzie żyją wiecznym mrzonkami o ziemi obiecanej, ich dominującą aktywnością są marzenia o przyszłości bądź zagłębianie się we wspomnieniach
(nie żyją czasem teraźniejszym i ciągle są z siebie niezadowoleni) .
Inny skrypt destrukcyjny nazwany został „potem” (after) - jego cechą jest ciągły lęk przed konsekwencjami podjętego działania, człowiek realizujący ten skrypt powstrzymuje się od podejmowania kluczowych decyzji w obawie przed ich negatywnymi konsekwencjami
( jeśli teraz się ożenię to na pewno potem będę miał kłopoty) .
Skrypty determinują wszelkie sfery życia człowieka, w tym także życie seksualne- anorgazmia jest rezultatem realizacjo skryptu „potem”- obawa przed ciążą blokuje doznania seksualne .
W dzieciństwie kształtują się również dominujące wzory ustosunkowań emocjonalnych wobec własnej osoby i innych ludzi określane jako :
1) ja jestem OK.-wy jesteście OK.
2)ja jestem ok.- wy nie jesteście OK.
3)ja nie jestem OK.-wy jesteście OK.
4)ja nie jestem OK.-wy nie jesteście OK.
Dla zdrowia psychicznego ważne jest pozytywne wartościowanie zarówno własnej osoby jak i otoczenia społecznego. Patologia natomiast charakteryzuje się odmiennym sposobem wartościowania siebie (pozytywnie lub negatywnie) niż innych ludzi, bądź przypisywaniem ujemnego znaczenia zarówno własnej osobie , jak i otoczeniu społecznemu.
W analizie transakcyjnej wyróżnia się trzy stany ego :
1) Dorosły -zawierający treści racjonalne, stanowiące wytwór własnej indywidualnej oceny
i sądów
2) Dziecko- posiadający charakter wybitnie emocjonalny
3) Rodzic- zawierający poglądy normatywne , przyjęte od rodziców.
Wymienione właściwości stanów ego mogą decydować o zdrowiu psychicznym bądź patologii. ( dziecko może mieć charakter „naturalny „jeśli jest wytworem idealnego środowiska wychowawczego, :zaadaptowany”, gdy przesadnie podporządkowany jest rodzicom w obawie przed utratą ich miłości oraz „zbuntowany”, którego przejawem jest odrzucanie wszelkich norm i autorytetów oraz niezdolność podporządkowania się )
Ego zdominowane przez dziecko „zaadaptowane” wiązane jest ze stanami nerwicowymi, dziecko „zbuntowane” z psychopatią .
Także rodzic może ujawniać się w różnej formie -Rodzic Naturalny (wychowujący)- wyraża nakazy i zakazy ale bez wzbudzania poczucia winy , poniżania i ośmieszania lub Rodzic Karzący -nadmiernie kontrolujący, krytyczny, bezwzględnie egzekwujący dyscyplinę- ten Rodzi może przyczynić się do wytworzenia przesadnie niskiej samooceny.
Psychoterapia prowadzona w ramach analizy transakcyjnej ukierunkowana jest na identyfikację skryptu destrukcyjnego, następnie wytworzenie konstruktywnego antyskryptu.
Diagnoza treści składających się skrypt destrukcyjny dokumentowana jest na podstawie aktualnie przejawianych przez pacjenta zachowań w komunikowaniu się .
Pacjenci podczas sesji terapeutycznych uczą się analizować własne zachowania w kategoriach systemu pojęciowego analizy transakcyjnej. Terapia ma charakter dyrektywny, krótkoterminowy; narzędziami zmiany sa psychodramy, żarty .
Podczas sesji pacjenci trenują właściwe tj. komplementarne sposoby porozumiewania się.
Terapia stwarza możliwość zdiagnozowania własnych, destrukcyjnych sposobów funkcjonowania w relacjach z innymi ludźmi koryguje patogenne wzory porozumiewania się, wskazując równocześnie na inne- bardziej konstruktywne możliwości zachowań w danej sytuacji.
TERAPIA MILTONA ERICKSONA
Terapia Miltona Ericksona przedstawia się następująco:
-podstawowe założenie, na którym opierają się metody oddziaływań leczniczych głosi, iż ludzie mają naturalną zdolność do przezwyciężania trudności , rozwiązywania problemów.
W psychoterapii powinno się ujawniać i rozwijać pozytywne strony pacjenta, jego potencjalną siłę, a nie koncentrować się na jego dolegliwościach i historii problemu.
Pacjent wskazuje cel psychoterapii, terapeuta wzmacnia siłę działań pomocnych.
W psychoterapii Erickson stosował podejście dyrektywne -dawał pacjentom sugestie, ale robił to używając niedyrektywnych technik . Wykorzystywał specyficzny rodzaj hipnozy, którą traktował jako zjawisko interpersonalne , sytuację komunikacyjną pomiędzy pacjentem
i terapeutą .
Technika Ericksona dawała możliwość wyboru pacjentowi- np. mówił -możesz czuć się teraz zrelaksowany ale równie dobrze możesz pragnąć zmienić pozycję swojego ciała, aby poczuć rozluźnienie w mięśniach.
Inną specyficzną cechą omawianego rodzaju terapii jest koncentrowanie uwagi na przyszłości pacjenta .
Jednym z istotnych czynników decydujących o przebiegi psychoterapii są właściwości terapeuty-najważniejszą z nich jest niemal nieskrępowana plastyczność postępowania
w kontakcie z pacjentem; zdolność do wnikliwej obserwacji zachowań pacjenta.
Wpływ na rezultaty terapii maja zarówno terapeuta jak i pacjent-pacjent określa cel terapii, podejmuje różnego rodzaju aktywność, terapeuta odpowiedzialny jest za tworzenie klimatu,
a atmosfery do zmian.
NEUROLINGWISTYCZNE PROGRAMOWANIE (NLP)
(twórca Bandler i Grinder)
Praktyka terapeutyczna w NLP koncentruje się na zachowaniach komunikacyjnych człowieka, które zdeterminowane są przez ukształtowaną, głównie w toku kontaktów społecznych, wew. reprezentację rzeczywistości.
Poznawczy model rzeczywistości charakteryzowany jest przez 3 struktury:
struktura odniesienia , którą tworzą jednostki zapisane na poziomie sensorycznym, emocjonalnym
2)struktura głęboka- inf. W niej zawarte mają charakter językowy i odzwierciedlają dane zapisane w strukturze odniesienia
Struktura powierzchniowa-stanowi reprezentację struktury głębokiej i komunikowana jest innym ludziom
Głównym celem terapii jest poszerzenie repertuaru zachowań jednostki, wskazanie możliwości innego reagowania w określonej sytuacji niż miało to miejsce w przeszłości.
Terapia ukierunkowana jest na analizę aktualnego funkcjonowania pacjenta; jest krótkoterminowa, a jej organizacja ma charakter różnorodny w zależności od zgłaszanego problemu -przebiega w ramach sesji indywidualnych, w diadach (mąż-żona) lub z całą rodziną.
W przypadku małżeństw czy rodzin jedna ze specyficznych metod oddziaływania terapeutycznego polega na uczeniu komunikujących się partnerów posługiwania się podobnym dominującym systemem reprezentacji, tzn. wyrażania doświadczeń w tym samym języku. O skuteczności psychoterapii świadczy rozwiązanie problemu zgłaszanego przez pacjenta (np.ustąpienie symptomów zaburzeń) oraz bogactwo i plastyczność przejawianych przezeń zachowań.
TERAPIA JANOYA
Psychoterapia jaką proponuje autor nastawiona jest na wykorzenienie bólu - pierwotny ból autor zinterpretował jako wynik wczesnych urazów psychicznych- ran , na których buduje się nerwica.
Wg autora nerwica jest chorobą odczuć. U jej podstaw leżą stłumione uczucia, przekształcone w zachowania neurotyczne.
Zdaniem autora osoba zdrowa psychicznie pozbawiona jest mechanizmów obronnych, napięcia i leku. Mechanizm powstawania nerwicy wygląda wg Janova następująco- di pierwotnych potrzeb człowieka należą: potrzeba bycia karmionym i przewiniętym, wzrostu i rozwoju w naturalnym tempie, kontaktu cielesnego oraz psychicznej i fizycznej stymulacji,
a także bezwarunkowej miłości. Proces neurotyczny zaczyna się wówczas gdy te naturalne potrzeby nie są rozpoznane i zaspokajane przez rodziców.
Jeśli pomoc od rodziców nie nadchodzi, dziecko unika bólu i cierpienia, wypierając je ze świadomości. Wraz z bólem zostaje wyparta potrzeba-po kolejnym odcinaniu się od własnych potrzeb dziecko staje się bardziej nie sobą niż sobą. Ten manewr określany jest jako rozszczepienie (split) „ja” na rzeczywiste i nierzeczywiste. Od tego momentu obie części „ja” pozostają w nieustannym konflikcie.
Głębokie rany wynikłe z niezaspokojenia naturalnych potrzeb zostały określone jako „pierwotny ból”.
Zadaniem psychoterapii Janova (primal therapy) jest pomoc w dotarciu do prawdziwych odczuć pacjenta, w uświadomieniu, czego on naprawdę potrzebuje.
Terapia jest atakiem na „ja” nierzeczywiste , w jej przebiegu można wyodrębnić dwie fazy: Przygotowującą - pierwsze kontakty pacjenta neurotycznego z psychoterapeutą odbywają się telefonicznie, listownie, pacjent udziela inf. o sobie, terapeuta poleca mu ,aby na czas terapii porzucił alkohol, papierosy, narkotyki, podczas trzech początkowych tygodnii terapii pacjent nie powinien pracować itp. Dobę przed rozpoczęciem terapii indywid. Pacjent spędza w hotelu, nie wolno mu w tym czasie czytać, oglądać TV, nie powinien spać, wolno mu pisać-powstałe u pacjenta zmęczenie wynikające z bezsenności czyni go mniej zdolnym do wykonywania aktów symbolicznych, zbliża do pewnych uczuć.
Właściwa- psychoterapia indywidualna i grupowa, terapeuta poświęca pacjentowi cały swój czas, podczas pierwszej sesji pacjent jest w pozycji leżącej z rozwartymi rękoma i nogami, co czyni jego ciało bezbronnym.kiedy pacjent doznaje pewnych uczuć, proszony jest aby oddychał głęboko, zwykle występuje silna rekacja emocjonalna , pierwotny krzyk bólu, otwierający system obronny. Podczas trzeciej sesji pacjent zazwyczaj czuje się bezbronny, narzeka, że nie może znieść bólu. Pacjent zaczyna być otwarty na wszystkie rodzaje uczuć, od tego momentu rozpoczyna się proces zdrowienia.
Zadaniem psychoterapeuty jest wytępić ból, aby stworzyć realnie czującą jednostkę.
Psychoterapia odsuwa przeszłość pacjenta, pozwala mu żyć teraźniejszością.
Po indywidualnych spotkaniach z terapeutą pacjent przechodzi psychoterapię grupową .
Poprawa funkcjonowania pacjentów następuje zazwyczaj po 7-11 miesiącach , jej wyrazem jest brak głównych symptomów obronnych, symbolicznych zachowań i napięcia, wzrost integracji „ja”.
TERAPIA BIOENERGETYCZNA LOWENA
Podstawą systemu terapeutycznego Lowena są następujące tezy:
-istnieje jedność i przeciwstawność wszystkich procesów życiowych
-funkcjonowanie organizmu jako całości jest odzwierciedleniem procesów życiowych pojedynczej jednostki
-życie tzn. pobudzenie organizmu może przebiegać z różnym stopniem intensywności, która zależna jest od ilości energii, jaką dysponuje człowiek i sposobu w jaki tę energię wykorzystuje
-energia i napięcie określają charakter człowieka, charakter ujawnia się w tym samym wyglądzie zewnętrznym człowieka i ruchach jego ciała
-warunkiem harmonijnego rozwoju psyche i somy jest tzw. zakotwiczenie w ciele i podłożu
Źródłem zaburzeń wg Lowena są chroniczne napięcia emocjonalne spowodowane nie rozładowanymi konfliktami intrapsychicznymi. Stan taki wyzwala zaburzenia oddechu i wzrost napięcia mięśniowego. Osoby zaburzone nigdy nie oddychają w pełni- ich oddech jest spłycony, a mięśnie usztywnione.
Aby przywrócić pacjentowi dobre samopoczucie konieczne jest uwolnienie go od chronicznych napięć. Służą temu specjalne ćwiczenia fizyczne, których celem jest rozluźnienie skurczonych mięśni (stosuje się masaż, ucisk , ćwicz. rozciągające) oraz nauczenie pacjenta głębszego i pełniejszego oddychania.
Ostatecznym celem psychoterapii jest zasymilowanie uczuć (których człowiek się lękał) ze świadomością.
PODEJŚCIE EKLEKTYCZNE
Eklektyzm na poziomie technik terapeutycznych stanowi najprostszą formę wykorzystywania w praktyce różnych szkół terapeutycznych.
Potrzeba eklektycznego podejścia zdaniem Palmera, wywodzi się stąd, że psychoterapeuci wśród licznych i ciągle zmieniających się teorii nie są w stanie znaleźć jednej, która byłaby satysfakcjonująca.
Podejście eklektyczne ma na celu integrować idee zawarte w różnych szkołach psychoterapeutycznych, używając i adaptując te spośród technik, które w praktyce potwierdziły własną wartość, najbardziej pasowały do pracy z indywidualnym klientem.
Eklektyzm Palmera łączy podejście dynamiczne ( zorientowane na wewnętrzne zdarzenia, idee, marzenia senne, wspomnienia, projekcje, postawy, lęki, poczucie winy itp.) z orientacją behawioralną (kieruje uwagę zwłaszcza na interakcję między jednostką i zewnętrznym otoczeniem, jej reakcje, zachowania, sposób radzenie sobie ze światem zewnętrznym, warunkowanie i przypadkowe zdarzenia).
W psychoterapii ważne są bowiem interakcje pomiędzy zewnętrznymi i wewnętrznymi doświadczeniami.
Trzecim istotnym elementem, jaki uwzględnia Palmer jest otoczenie społeczne pacjenta.
Eklektyczna terapia koncentruje uwagę zwłaszcza na interpersonalnych interakcjach.
Palmer proponuje, aby po pierwszym kontakcie i zawarciu kontraktu terapeutycznego następowała praca skoncentrowana na odczuciach pacjenta, prowadząca od rozładowania napięć emocjonalnych do emocjonalnej spontaniczności. W kolejnym etapie jest miejsce na interpretacje psychoterapeuty, sprzyjające wglądowi u pacjenta. W następnej fazie uwaga powinna być skoncentrowana na analizie negatywnego i pozytywnego przeniesienia.
Ostatnie etapy mają być poświęcone problemom związanym z kończeniem psychoterapii.
Specyficzne techniki stosowane w psychoterapii eklektycznej można ująć w pięć grup:
modyfikacja zachowania
jawna praca nad światem wewnętrznym pacjenta-skojarzeniami, marzeniami sennymi, fantazjami i artystycznym wytworami
prace nie wprost nad światem wewnętrznym-technika odgrywania ról
techniki pozwalające dotrzeć do wewnętrznego świata pacjenta za pomocą zmienianych stanów świadomości (relaksacja, hipnoza, medytacja)
udzielanie rad, oddziaływanie edukacyjne, modyfikowanie otoczenia pacjenta