Opracowanie do egzaminu
Wprowadzenia do Psychologii
Behawioryzm
Powstanie, główni przedstawiciele, główne założenia.
Koncepcja behawiorystyczna człowieka powstaje na przełomie XIX i XX wieku. Staje się najbardziej dojrzała i klarowna dzięki eksperymentom Thorndike'a, Tolmana i Skinner'a. Badacze ci sformułowali wiele praw rządzących ludzkim zachowaniem. K. Behawiorystyczna nigdy nie spotkała się z powszechnym uznaniem i zawsze wywoływała kontrowersje. Krytycy tej koncepcji uważają, że b. to nowa wersja średniowiecza w nauce, iż jest on próbą dehumanizacji (odczłowieczenia) ludzi. Jednocześnie wszyscy przyznają że pewne odkrycia b. dotyczące uczenia się i warunkowania (bytu i zachowania) są niekwestionowanym wkładem do nauk społecznych.
Omówiona zostanie koncepcja b. wg Skinera - oryginalny behawiorysta współczesny, najwybitniejszy psycholog drugiej połowy naszego 100-lecia. Uczony wydał głośną i kontrowersyjną książkę „poza wolnością i godnością”. K. b. naszkicowana przez Skinnera jest niezwykle prosta i klarowna. Wg niej zachowanie człowieka, jego osiągnięcia w uczeniu się i pracy twórczej, kontakty interpersonalne i działalność organizacyjna są zależne od wyposażenia genetycznego oraz środowiska fizycznego i społecznego. (Środowisko (szkoła, media, p. Polit., rodzina) steruje zachowaniem jednostki). Struktura zachowania jest w dużym stopniu kopią struktury środowiska. Wg behawiorystów: środowisko jest konfiguracją/mozaiką bodźców.
R=f(S1,S2,…Sn) <- R- reakcja człowieka, S- bodziec, f - funkcja. Czyli reakcja człowieka stanowi funkcję bodźców zewnętrznych (funkcja jakby ktoś nie pamiętał, to tutaj ma znaczenie wymnożnika). Głównym zadaniem psychologa jest więc badanie relacji istniejących między S i R. W tym portrecie zabrakło miejsca na analizę stanów wewnętrznych, cech osobowości i postaw. Zdaniem Skinnera czynniki te nie regulują zachowania (jest to błąd k. behawiorystów(!)). Koncepcja S-R radykalnie różni się od potocznego wyobrażenia o człowieku autonomicznym (!).
Współcześni beh. Nie ograniczają się do stwierdzenia, że środowisko kieruje człowiekiem, ale zwracają uwagę również na to że jego działanie wpływa z kolei na zmianę środowiska. Zachowanie ludzkie jest sprawcze, ponieważ kształtuje otoczenie jednostki. O ile środowisko jest układem aktywnym, o tyle jednostka jest jedynie układem reaktywnym (odtwórczym), czyli odpowiadającym na bodźce znajdujące się w otoczeniu. Zatem uczeni ci stworzyli koncepcję człowieka zewnątrzsterownego, kontrolowanego przez zewnętrzny świat.
Naszkicowali wizerunek czł. Zewnątrz sterowanego, którego zachowanie jest zaprogramowane przez aktywne środowisko. Stanowi on rezultat uczenia się społecznego; repertuar reakcji człowieka, czyli jego indywidualne „ja”, został ukształtowany w przeszłości, dzięki oddziaływaniu rodziny, szkoły, zakładu racy.
Behawioryści sformułowali paradygmat (najogólniejszy model, „punkt wyjściowy”, wzorcowy przykład) naukowy. Zgodnie z nim psychologia - podobnie jak fizyka - powinna być nauką całkowicie obiektywną, która bada relacje między zjawiskami obserwowalnymi. Ponieważ jedynie bodźce zewnętrzne i reakcje są obserwowalne i mierzalne, to tylko one mogą być przedmiotem analizy(!). Zajmowanie się stanami wew., które nie są dostępne obserwatorowi, prowadzi do pseudonaukowych teorii.
Sterowanie pozytywne: wzmocnienia. (podział wzmocnień, wprowadzenie, konsekwencje, definicje, )
Wzmocnienie - konsekwencje zachowania instrumentalnego, które są ważne dla człowieka i sterują jego działaniem.
Wzmocnienia pozytywne - te konsekwencje zachowania, które są pożądane i korzystne np. pokarm(eksperyment ze szczurkiem), wynagrodzenie (zakład pracy), uznanie społeczne, awans na kierownicze stanowisko, podziw, miłość demonstrowana przez partnera.
Wzmocnienia negatywne - bodźce awersyjne, np. zagrożenie, przymus, dezaprobata grupy, degradacja zawodowa, porażka, biurokratyzm. (szeroko rozumiane kary)
Indywidualna biografia człowieka decyduje o tym, jakie rzeczy są dla niego dobre, a jakie złe, co jest nagrodą, a co karą (!).
K. beh. : główną rolę w sterowaniu zachowaniem odgrywają wzmocnienia pozytywne i negatywne(!). To nie stany wewnętrzne, wolna wola, siła charakteru czy postawy kierują reakcjami; te ostatnie są raczej stymulowane przez pewne elementy otoczenia, które nazywamy nagrodami i karami i które są konsekwencjami zachowania.
Sterowanie pozytywne - polega na pobudzaniu, utrwalaniu i modyfikacji zachowania za pomocą wzmocnień pozytywnych, takich jak bodźce konsumpcyjne, uznanie grupy czy uczucie przyjaźni i miłości. Z licznych badań psychologicznych wynika, że jest to najbardziej skuteczna i jednocześnie dość humanitarna metoda kierowania ludźmi(!).
Aby skutecznie sterować zachowaniem(!całość!): 1)należy najpierw odpowiedzieć na pytanie, jakie wzmocnienia są o d p o w i e d n i e w danych okolicznościach, jakie nagrody wpłyną na to, że uczniowie będą rozwiązywać problemy, że politycy zaczną się troszczyć o interes narodowy. Czy należy zastosować bodźce materialne czy moralne? Trzeba znaleźć poprawną odpowiedź na to pytanie - inaczej nie ma co liczyć na sukcesy w kształceniu człowieka. Ten sam bodziec zewnętrzny może być wysoką nagrodą i surową karą za razem (przykład matki i bliźniaków).
2) procedura stosowania nagród (Procedura ta jest systemem reguł, które decydują o tym, jak często, kiedy i za jakie zachowania badacz wzmacnia reakcje człowieka (!))
a) Procedura stałych odstępów czasowych - zgodnie z nią zachowanie człowieka jest regularnie nagradzana po upływie określonego czasu (np. comiesięczna pensja). Psychologowie wykryli, że ta procedura wywołuje liczne ujemne skutki: nierzadko powoduje nierytmiczną pracę - zwolnienia tempa pracy po otrzymaniu wzmocnienia, a jednocześnie zwiększenie jego przed kolejnym wzmocnieniem.
b) procedura stałych proporcji - zgodnie z nią człowiek otrzymuje bodźce materialne lub moralne po wykonaniu określonej pracy. W tym przypadku wzmocnienie następuje regularnie po każdej n-tej reakcji. Procedura ta z reguły pobudza aktywność i zwiększa tempo działania.
(!)c) procedura zmiennych odstępów czasowych - wzmocnienia są nieregularne. Czas, jaki upływa między reakcją a nagrodą, zmienia się losowo. Nie można przewidzieć, kiedy reakcja zostanie nagrodzona. W środowisku występuje więc niepewność. Procedura ta jest dość popularna w życiu społecznym (np. pisarz nie może dokładnie przewidzieć czasu otrzymania honorarium; awans na kierownicze stanowisko też jest niereguralny). Jest bardziej skuteczna od procedury regularnego wzmacniania reakcji.
(!)d) procedura zmiennych proporcji - W tym przypadku zmienia się liczba reakcji, po której następuje wzmocnienie. W życiu społecznym procedura ta stosowana jest w niezliczonych wariantach. W działalności gospodarczej, medycynie, czy polityce ludzkie wysiłki są wzmacniane nieregularnie. Tylko niektóre operacje serca kończą się powodzeniem (cóż za optymizm), nie można jedna przewidzieć wyniku konkretnej operacji(nie no, jak dla mnie bomba). Rozkład o zmiennych proporcjach jest z reguły najbardziej efektywny. Ludzie pracują rytmicznie i na wysokich obrotach. Można by powiedzieć, że żyją oni „nadzieją”, iż ich wysiłki zostaną nagrodzone.
Umiejętność doboru skutecznych i właściwych procedur manipulowania wzmocnieniem jest jedną z dróg prowadzących do osiągnięć w dziedzinie kształcenia.
Aby skutecznie sterować zachowaniem sprawczym należy odpowiedzieć na trzy pytania:
Jakie wzmocnienia pozytywne są odpowiednie (wziąć pod uwagę jednostkę)
Jaka procedura rozkładu wzmocnień daje najlepsze wyniki (c i d (!))
Jakie metody pozwalają skonstruować nowe reakcje człowieka
(!)Istnieją realne możliwości, aby nauczyć ludzi agresywnych i aspołecznych zachowań pożądanych. Można całkowicie zredukować reakcje lękowe. Nic nie stoi na przeszkodzie aby ukształtować u ludzi nawyki wydajnej i sumiennej pracy, aby zmusić ich do najwyższego wysiłku w działalności naukowej i kulturalnej. Behawioryści lansują pogląd, że jeśli umiemy manipulować nagrodą znajdującą się w środowisku, to umiemy prawie wszystko. (!)
Idea sterowania pozytywnego spotyka się często z surową krytyką. Zbytnie podkreślanie roli nagrody w życiu jednostki może hamować jej spontaniczną aktywność jej samodzielność i twórcze myślenie.
Sterowanie negatywne. Mit kary
Sterowanie negatywne - zwane również s. punitywnym lub awersyjnym. Polega ono na stosowaniu wzmocnień ujemnych, takich jak deprywacja pokarmowa, kary pieniężne, przymus, represje, złe stopnie w szkole, odrzucenie przez grupę społeczną, przesunięcie na niższe stanowisko w hierarchii władzy, nienawiść demonstrowana przez otoczenie. Kara jest niepożądanym, awersyjnym skutkiem działania, który został celowo wprowadzony przez ludzi po to, aby wyeliminować zachowanie dewiacyjne i aspołeczne.
O ile nagrody są rzadkim środkiem sterowania, o tyle kary stanowią często główne narzędzie zmiany zachowania. Stają się one coraz bardziej wyrafinowane i subtelne; co więcej, często są niewidoczne dla postronnego obserwatora. Niezaprzeczalną zasługą behawiorystów jest to że podważyli oni mit o znaczeniu kary i rzucili nowe światło na rolę sterowania negatywnego w życiu społecznym (!)
Wbrew przekonaniu wielu ludzi i wbrew mądrości obiegowej rzetelne badania psychologiczne dość jednoznacznie wykazały, że skuteczność sterowania negatywnego jest znacznie mniejsza niż efektywność sterowania pozytywnego (!). Łatwiej jest modyfikować zachowanie za pomocą nagrody niż kary. Uznanie społeczne, podziw czy miłość wywierają większy wpływ na reakcje ludzkie niż nagana, przymus administracyjny czy nienawiść(!)
Wzmocnienie negatywne z reguły nie eliminuje zachowań aspołecznych, tylko je tłumi i zahamowuje na pewien okres. Człowiek który jest karany przestaje zachowywać się aspołecznie w okresie w którym istnieje zagrożenie otrzymania ponownego wzmocnienia negatywnego. Gdy zagrożenie mija, zaczyna znów reagować w sposób niepożądany(!).
wykryto jednak pewne warunki które zwiększają skuteczność karania. Wg. Beh. Kara może spełnić swoje zadanie wtedy i tylko wtedy, gdy włączona zostanie w całościowy program modyfikacji zachowania. (!)nie wystarczy karać, trzeba jednocześnie wskazywać ludziom nowe drogi osiągania wzmocnień pozytywnych (!).czyli jest zależna od wskazania alternatywy działania.
(!)Negatywne konsekwencje karania: 1) generalizacja hamowania - kara tłumi nie tylko reakcje niepożądane, ale też wiele reakcji o dużej doniosłości społecznej. (jeśli nauczyciel napiętnuje ucznia za jego agresywny stosunek do rówieśników, to fakt ten może spowodować zmniejszenie aktywności ucznia na lekcji i obniżenie jego wyników nauczania). Ukazanie alternatywy - pozytywne reakcje nie zostaną zablokowane. 2) mogą wywoływać zaburzenia emocjonalne. Jest to konsekwencja silnych i nieadekwatnych kar (lęk, unikanie, gniew, agresja). 3) unikanie źródła karania 4) dostarcza negatywnych wzorców zachowania - proces karania jest procesem uczenia się (np. dziadkowie bili rodziców - rodzice dziecko - dziecko potomka itp).
Pozbawianie ludzi nagród: odbieranie przywilejów i możliwości korzystania z praw pełni w tej procedurze rolę bodźca negatywnego. Pozbawienie wzmocnienia pozytywnego nie wywołuje tak silnych reakcji emocjonalnych, szczególnie lękowych. Z tych względów wydaje się że metoda ta jest bardziej humanitarna.
Inżynieria społeczna(behawiorystyczna)
Inżynieria behawiorystyczna - zwana również technologią zachowania. Celem tej inżynierii nie jest zmiana stanów wewnętrznych, takich jak poczucie winy, lęk czy siła woli, lecz modyfikacja reakcji człowieka, które są obserwowalne i mierzalne. I. beh. Składa się z wielu metod i technik modyfikacji zachowania, które odnoszą się zarówno do ludzi normalnych, jak i do ludzi chorych, u których występują różnorodne zaburzenia reakcji. Jest systemem algorytmicznych metod i technik modyfikacji zachowania. Nie zyskała ogólnego poklasku.
Desensybilizacja - opiera się na przekonaniu, że skoro niepożądane reakcje powstały w wyniku uczenia się, to nic nie stoi na przeszkodzie aby ich oduczyć i wyeliminować. Została opracowana przez Wolpego. Składa się z trzech etapów. 1) hierarchizacja listy bodźców, począwszy od najsłabszych, skończywszy na najsilniejszych. (jest to podstawowy warunek uniewrażliwienia, odczulania) 2) poszukiwanie sytuacji nagradzających i neutralizujących (muszą być silne). + relaksacja. 3) właściwa desensybilizacja - psycholog lub pedagog zestawiają bodźce lękotwórcze z sytuacjami neutralizującymi (począwszy od najsłabszego, skończywszy na najsilniejszym). Owa metoda daje dobre wyniki. Od 60 do 90% przypadków skuteczności. Nie tylko obniża ona poziom reakcji emocjonalnych w sytuacjach społecznych, lecz ponadto okazuje się że te korzystne zmiany są trwałe. Wady: czasochłonna(20-30 posiedzeń) i kosztowna.
Terapia awersyjna - stosowana głównie w ośrodkach leczenia uzależnień(alkoholików, narkomanów itp). polega na jednoczesnym podawaniu wzmocnienia pozytywnego(alkohol) i wzmocnienia negatywnego (środki farmakologiczne - apomorfina) - wywołujące mdłości i reakcję wymiotną. Po 10-15 próbach wytwarza się nowy odruch warunkowy: po spożyciu alkoholu/widok alkoholu powoduje mdłości i r. wymiotną. Skuteczność tej terapii - mniejsza od desensybilizacji. Pozwala wyleczyć od 20 do 80 % alkoholików. Efektywność wzrośniej jak w trakcie jej stosowania wskażemy nowe drogi do osiągnięcia wzmocnień pozytywnych.
Psychodynamika
Popędy aktywizują i ukierunkowują ludzkie zachowanie. Powodują że jest ono działaniem celowym. Człowiek dąży do zaspokojenia popędów, do osiągnięcia gratyfikacji. Zaspokojenie potrzeb usuwa napięcie i daje satysfakcję.
Konflikt:
Wewnętrzny - motywacyjny. Powstają wtedy gdy w człowieku działają sprzeczne, rozbieżne siły dynamiczne, gdy dąży on jednocześnie do osiągnięcia niezgodnych celów. Są to konflikty między popędami (np. dziewczyna chce wyjść za chłopaka którego kocha, i czuć się przy nim bezpiecznie, ale boi się jednocześnie że utraci wolność osobistą i niezależność). Rozwiązanie konf. Wew. Jest problemem bardzo trudnym, często zbyt trudnym. Jeśli konflikt jest nieświadomy, to uporanie się z nim staje się możliwe tylko po uprzednim jego uświadomieniu.
Zewnętrzny - z reguły charakter interpersonalny. Powstają wtedy gdy jest sprzeczność między dążeniami jednostki a celami innych ludzi.
Bez poznania psychoanalitycznej teorii konfliktów nie można zrozumieć tej konc. Człowieka. Zdaniem psychoanalityków konflikty między popędami oraz między jednostką a otoczeniem są nieuniknione; są również nieświadome. Jednostka z reguły nawet nie podejrzewa, jakie sprzeczne siły determinują jej zachowanie. Konflikty są czynnikiem rozwoju i kształtowania osobowości, a jednocześnie źródłem tragedii.
Freud uważał, że główną przyczyną ludzkich trudności jest sprzeczność między popędem seksualnym a społecznym tabu, między id a superego. Dla Horney szczególne znaczenie posiadała wrogość między jednostką a grupą. Z zasady popędy które człowiek chce zaspokoić są ze sobą sprzeczne. Jedną z najważniejszych potrzeb człowieka jest poczucie tożsamości i integracji osobowości (ja bym jeszcze dodała miłości )
Trudność rozwiązania konfliktów motywacyjnych i interpersonalnych rodzi frustrację, wywołuje lęk i zaburzenia emocjonalne, agresję i zachowania neurotyczne (jakiż optymizm z tego pała :P).
Psychoanalityczna teoria konfliktów- jej twórcy główną wagę przywiązali do genezy konf., a nie metod ich rozwiązania. Jeśli mówi o eliminacji sprzecznych sił motywacyjnych, to raczej analizowali emocjonalne aspekty zagadnienia, a nie Intel. I poznawcze.
- teoria gier - teoria sytuacji konfliktowych. Konflikt jest pewną grą, którą trzeba racjonalnie rozegrać. Polega na wyborze działania instrumentalnego (strategii) która w najwyższym stopniu realizuje cele osób biorących udział w grze (wilk syty i owca cała).
Sztuka samoobrony (mechanizmy obronne)
Mechanizmy obronne zostały wykryte przez Freuda. Człowiek w przypadku konfliktów, których nie umie rozwiązać i frustracji która wywołuje lęk, napięcia emocjonalne czy poczucie winy, stosuje mechanizmy obronne, których zbiór tworzy system obronny „ja”. Najczęściej przyjmuje się że stanowią one pewną nawykową metodę radzenia sobie z konfliktami. Jest wynikiem procesu socjalizacji. Sposoby te funkcjonują nieświadomie. Obrona odbywa się poza świadomością. Funkcje: redukcja/obniżenie poziomu lęku, chronią poczucie godności, pozwalają utrzymać wysoką samoocenę jednostki. Nie rozwiązują konfliktów, jedynie łagodzą ich objawy. Pomagają na krótką metę - działają doraźnie. Czasem szkodzą organizmowi, są niebezpieczne dla człowieka, niekorzystne skutki uboczne (podziękowania dla autora, że rzucił kilka ogólników, żadnego konkretu w jaki sposób są niebezpieczne itp. :P).
Represja - wyparcie. Wykryta przez Freuda. Polega na usuwaniu ze świadomości myśli o konfliktach, popędach, przykrych przeżyciach i upokarzających niepowodzeniach, które wywołują lęk czy poczucie winy. Celem represji jest zmniejszenie lub zupełne wyeliminowanie lęku. Represja jest formą wyuczoną. -> behawioryści: myśli o niepowodzeniach wywołują lęk - czyli w. negatywne. Chcąc uniknąć jej człowiek przestaje myśleć o przykrych zdarzeniach, wypiera je ze świadomości. Jest wew. Reakcją pozwalającą usuwać lęk. Człowiek jednak chcąc przyspieszyć wyparcie wykonuje dodatkowe czynności które pełnią funkcję katalizatora (z chemii - przyspieszacz) np. wybór hobby. Wybór hobby nie musi być przejawem wyparcia. Nie wszyscy ludzie i nie w każdych okolicznościach dokonują represji. Decyduje tutaj biografia człowieka i wychowanie z dzieciństwa. Skutki represji: krótkotrwałość, nie rozwiązuje konfliktów. Myśli represjonowane w dalszym ciągu wpływają na ludzkie zachowanie, przejawiają się one w czynnościach pomyłkowych, snach czy w wyrazie twarzy. Są nieświadomymi siłami ukierunkowującymi czynności człowieka.
Represja a stłumienie: stłumienie polega na umiejętności panowania nad swoimi dążeniami, pragnieniami i motywami, które są akceptowane społecznie. W obawie przed sankcją zewnętrzną czy możliwością ośmieszenia się człowiek nie manifestuje swoich dążeń. Stłumienie jest czynnością świadomą. Stłumienie pozwala uniknąć w. negatywnych. Represja jest nieświadomą formą uwalniania się od wewnętrznego lęku i poczucia winy.
Projekcja - nieświadomy mechanizm rzutowania swoich niepożądanych cech czy wad na innych ludzi. Projekcja zmniejsza lęk i wpływa na wzrost samooceny. Obiekt projekcji: ma charakter wybiórczy - z reguły obiektem są te osoby/grupy społeczne, które są podobne do jednostki stosującej ten mechanizm, projekcja brzmi prawdopodobnie, a jednocześnie na tyle różne, iż rzutowanie nie wywołuje lęku. Chroni człowieka przed przyznawaniem się do wad, zmienia również zachowanie w stosunku do innych ludzi. Może radykalnie modyfikować zachowanie. Jedna z najbardziej powszechnych form samoobrony. Człowiek widzi siebie zbyt jasno („bo to nie ja”), otoczenie zaś zbyt szaro („bo to on”).
Racjonalizacja - nieadekwatne wyjaśnianie przyczyn zachowania. Dążenia i motywy prawdziwe są zastępowane przez dążenia i motywy „mile widziane”. Człowiek nie dopuszcza do świadomości tych przyczyn, które wywołują lęk.
Kwaśne winogrona - człowiek nie może osiągnąć jakiegoś ważnego celu, uznaje że cel ten nie ma dla niego znaczenia.
Słodkie cytryny - wmawianie sobie, że dane sytuacje i zdarzenia, których nie znosi, - są przyjemne
W okuł racjonalizacji powstało wiele nieporozumień. Np.: twierdzenie że mechanizm ten polega na świadomym wprowadzaniu w błąd innych, po to aby przedstawić siebie w dobrym świetle. Tymczasem doczynienia z racjonalizacją mamy wtedy i tylko wtedy gdy osoba nieświadomie zmienia motywy swojego postępowania, gdy zachodzi zjawisko samooszukiwania. Człowiek, chroniąc się przed lękiem i zaburzeniami emocjonalnymi, tworzy niezmiernie pomysłowe i subtelne racjonalizacje. Wprawdzie są one czasem pożyteczne dla jednostki, ale jednocześnie narażają ją na śmieszność.
Najbardziej racjonalnym mechanizmem obronnym jest substytucja. Polega ona na zastępowaniu celów, których nie można osiągnąć, przez cele, które są łatwiejsze . Następuje zatem zmiana obiektu, na który skierowany jest popęd. Substytucja występuje w dwóch formach, zwanych kompensacją i sublimacją.
Kompensacja- jest szczególnie częstym mechanizmem obrony przed lękiem. Stosując ją, człowiek skierowuje swoją aktywność na cele podobne do tych, których nie udało mu się poprzednio osiągnąć. Często dzięki temu mechanizmowi ludzie osiągają fantastyczne wyniki w nauce czy literaturze. Nie ulega wątpliwości, że ludzie słabi fizycznie i niskiego wzrostu kompensują sobie te braki w innej dziedzinie, w której czasem mogą osiągnąć mistrzostwo. Są oni często wzorami osobowymi dla młodzieży.
Sublimacja - Stosując ten mechanizm obronny, człowiek wyraża swoje nieakceptowane popędy i dążenia w formie, która zyskuje uznanie społeczne. Jeśli dążenie do zaspokajania popędu seksualnego nie zostanie spełnione, mężczyzna może je sublimować pisząc wiersze czy malując obrazy. Sublimacja jest ucieczką w twórczą wyobraźnię i w świat fantazji.
Substytucja w obu swych formach- kompensacji i sublimacji- jest aktywnością myślową; wymaga ona odkrycia nowych celów, nowych zachowań instrumentalnych, które zastąpią aktywność skazaną na niepowodzenie. Wszystko wskazuje, iż jest to z reguły pożyteczny mechanizm obronny.
W psychoanalitycznym portrecie człowieka mechanizmy te odgrywają ważną rolę; wsparcie i racjonalizacja, projekcja i substytucja tworzą system obronny „ja”, który chroni do pewnego stopnia przed lękiem, poczuciem winy, zaburzeniami emocjonalnymi czy beznadziejnością. Takie mechanizmy obronne dają nam oparcie dopóki nie będziemy mogli wypracować lepszych rozwiązań dla naszych konfliktów. Są one sztucznymi środkami, podobnymi do lekarstw, które łagodzą symptomy, nie lecząc choroby, jeśli ktoś znalazł realistyczne sposoby rozwiązania swych osobistych problemów, nie będzie już potrzebował stosować mechanizmów obronnych.
Psychologia poznawcza
Stworzono kilka zupełnie oryginalnych i trafnych portretów funkcjonowania człowieka, które można by nazwać koncepcjami poznawczymi człowieka. Koncepcje te są próbą wyjścia poza alternatywę: behawioryzm czy psychodynamika. Są one tzw „trzecią psychologią”. G. Miller - wielkie nazwisko p. poznawczej.
K. poznawcze nie jest zbyt jednolita. Składa się z wielu wersji, które nie zawsze są ze sobą zgodne. Posiadają one jednak wspólny rdzeń. Zwolennicy tej koncepcji uznają, że człowiek nie jest ani marionetką sterowaną całkowicie przez środowisko zewnętrzne, ani niewydarzonym aktorem zależnym od nieświadomych sił popędowych, jest raczej samodzielnym podmiotem, który w dużej mierze decyduje o własnym losie, który na ogół świadomie i celowo działa w coraz bardziej złożonym labiryncie współczesności. Jako sprawca podejmuje działania celowe i sprawuje nad nimi poznawczą kontrolę. Najważniejszą właściwością jednostki jest umiejętność generowania informacji oraz wiedzy. Dzięki tym możliwościom generatywnym umysłu osoby „wychodzą poza posiadaną informację”, przekraczają granicę swojego środowiska naturalnego i rozwijają kulturę, która jest najważniejszym dokonaniem ludzkości. Portret poznawczy nie tylko określa jak funkcjonuje człowiek, ale również wskazuje, jak zmieniać jego myślenie i działanie. Ich zdaniem podstawową metodą modyfikacji ludzi jest celowe wychowanie i autokreacja, czyli formowanie siebie wg własnego projektu.
Centralne miejsce zajmuje korpus umysłu ludzkiego i jego podstawowe czynności. umysł ten zwany układem poznawczym lub systemem reproduktywno-generatywnym ma względnie stałe właściwości, które można nazwać niezmiennikami antropologicznymi i które niewiele zmieniły się od starożytności. Zaliczamy do nich inteligencję, zdolności specjalne, systemy pamięci trwałej i świeżej, możliwości myślenia abstrakcyjnego i twórczego, kompetencje językowe, szybkość przetwarzania informacji i inne. Potencje te są jednak ograniczone, jest to także układ zawodny.
Struktury poznawcze. Metabolizm informacyjny.
Indywidualne doświadczenie - system wiedzy, którą osoba zdobyła w przeszłości lub wytworzyła samodzielnie, dzięki twórczemu myśleniu. System informacji wewnętrznych, utrwalonych w pamięci, nazywa się często strukturami poznawczymi - jest to centralny składnik osobowości jednostki
Środowisko zewnętrzne - rodzina, szkoła, zakład pracy, środki masowego przekazu itp. Metabolizm informacyjny - operacja polegająca na odbiorze i przemianie danych zewnętrznych
Struktury poznawcze są źródłem informacji o otoczeniu, o własnym „ja”, oraz o programach działania, które umożliwiają osiągnięcie celów.
Cztery składniki informacji zakodowanych w strukturach poznawczych
Znajdują się sądy o środowisku naturalnym (o rzeczach, organizmach, relacjach zachodzących między nimi)
Jednostka posiada pewną wiedzę o kulturze (która jest produktem pokoleń)
Dane o świecie społecznym(o zachowaniu osób i społeczeństwa, stosunkach międzyludzkich)
Określona wiedza o sobie, samowiedza, struktura „ja” (formułuje sądy o swoim charakterze, intelekcie, możliwościach fizycznych)
Wiedza deklaratywna (narracyjna) - „wiem że…” (słoń jest szary). Można przekazywać ją słownie.
Wiedza proceduralna (operacyjna) - „wiem jak” (umyć samochód). Wymaga zademonstrowania umiejętności. Aby się jej nauczyć trzeba poświęcić wiele czasu i energii.
Erudyta - człowiek o bogatej wiedzy deklaratywnej.
Charakterystyka s. poznawczej
„proste - złożone”. Im człowiek więcej wie o otaczającym go świecie, im więcej rozumie swoje możliwości i aspiracje, im bogatszą posiada wiedzę proceduralną o skutecznych programach osiągania watrości, tym bardziej złożony jest jego system s. poznawczych. Tym bardziej ma rozwiniętą osobowość
Abstrakcyjność -konkretność
Otwarte - zamknięte. Zamknięte - gdy człowiek nie zmienia swoich przekonań, poglądów pod wpływem nowych info. Otwarte - ulegają zmianom pod wpływem nowych info. Gdy człowiek modyfikuje przekonania i wyobrażenie o świecie oraz o sobie. W niektórych kwestiach można mieć otwarte struktury, a w innych zamknięte (mowa tutaj o jednej osobie)
Aktywność - bierność.
Bez metabolizmu info. Jednostka nie mogła by się przystosować i rozwijać w świecie.
Deprywacja zmysłowa (ten eksperyment z ludźmi wyizolowanymi, bez żadnych doznań słuchu, optycznych itp. )
Nadmiar informacji - problem dzisiejszego człowieka. Stwarza ona coraz większe problemy pedagogiczne. Zjawisko przeciążenia informacyjnego. W tych warunkach może pojawić się zjawisko selekcji (asymilacja tych danych które są użyteczne z punktu widzenia realizowanych celów, odrzucanie info. zbędnych).
Deficyt informacji.
8