Biblia (z gr. lp biblion - księga, lm biblia - księgi), Pismo Święte, jest zbiorem ksiąg żydowskich i chrześcijańskich, które uznawane są za natchnione przez Boga. Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne religijne znaczenie zarówno dla judaizmu jak i wyznań chrześcijańskich.
Spis treści |
Kanon
Na przestrzeni dziejów kanon ksiąg wchodzących w skład Biblii zmieniał się w obrębie każdej z wielkich religii monoteistycznych. Dotyczy to w szczególności chrześcijaństwa, w którego łonie bardzo długo trwały dysputy na temat kanonu, zarówno jeśli chodzi o Stary, jak i Nowy Testament. Pierwsze zatwierdzenie kanonu nastąpiło w 397 roku na Soborze Kartagińskim, który ostatecznie odrzucił część ksiąg krążących jako listy i ewangelie, zwane obecnie apokryfami lub pseudoepigrafami.
Kanon biblijny w wersji katolickiej, został potwierdzony na Soborze Trydenckim w 1546 roku. Protestanci odrzucili z kanonu przyjętego w Kartaginie tzw. księgi deuterokanoniczne (które nazywają apokryfami). Ksiąg tych nie uznają także żydzi.
Stary Testament
Na Stary Testament składają się, w zależności od podziału ksiąg prorockich, 44 lub 47 ksiąg, z czego kanon żydowski i większość niekatolickich wyznań chrześcijańskich uznaje tylko 39 ksiąg.
Księgi te powstawały w okresie od XII do II wieku p.n.e. Część badaczy uważa jednak, że powstawały one od XIII a nawet XV wieku p.n.e. do V wieku p.n.e. Księgi prorockie, jak się sądzi, powstały w IX-VI wieku p.n.e., a księgi deuterokanoniczne powstały prawdopodobnie w II wieku p.n.e. Według opinii niektórych badaczy najstarsze są Psalmy 90 i prawdopodobnie 91, Księga Hioba i Księgi Mojżeszowe.
Treścią ksiąg Starego Testamentu jest historia i dziedzictwo narodu izraelskiego. Zostały one pierwotnie spisane w języku hebrajskim, aramejskim i greckim (koine).
Księgi Starego Testamentu dzieli się na:
księgi historyczne
księgi prorockie
księgi dydaktyczne
Według innego podziału są to: Pięcioksiąg (hebr. Tora), Prorocy (hebr. Newiim) i Pisma (hebr. Ketuwim).
Dla judaizmu najważniejsza jest najstarsza część Biblii - pięcioksiąg Mojżeszowy, zwany również Torą, na który składają się księgi:
Pięcioksiąg Mojżeszowy opisuje powstanie świata, losy Żydów od czasów Abrahama aż do powrotu z Egiptu do Palestyny, oraz - co dla żydów jest najważniejsze - podstawowe zasady judaizmu, od sposobu sprawowania kultu i obchodzenia świąt, po szczegółowe zasady odżywiania się i ubioru.
Dla judaizmu i islamu święte są także wszystkie pozostałe księgi Starego Testamentu, z tak zwanego kanonu hebrajskiego, obejmującego w sumie 39 ksiąg (według podziału hebrajskiego prorocy mniejsi i niektóre inne księgi stanowią całość i dlatego kanon żydowski tradycyjnie liczy 24 księgi). Są to oprócz Tory:
Samuela (2 księgi)
Królów (2 księgi)
W księgach proroków są zawarte wszystkie kolejne proroctwa - czyli zgodnie z tradycją treści, które prorocy na zlecenie Boga przekazywali wiernym. Często znajdują się tam również opisy dziejów poszczególnych proroków.
Lamentacji
Kaznodziei
Kronik (2 księgi)
Księgi hagiograficzne dzielą się na księgi poetyckie, będące zbiorami pieśni, przysłów, kazań i poematów, które uznano za święte, oraz księgi o charakterze historyczno-legendarnym opisujące dzieje osób, które były dla żydów ważne ze względów religijnych, ale nie zostały uznane za proroków.
Nowy Testament
Dla chrześcijan, uznających świętość Starego Testamentu, największe znaczenie ma jednak Nowy Testament spisany w języku greckim, w latach 41 - 98 n.e. Treścią Nowego Testamentu jest życie i nauka głoszona przez Jezusa, a także dzieje pierwszych gmin chrześcijańskich.
Na Nowy Testament złożony z 27 ksiąg, składają się:
7 listów powszechnych
Judaizm i islam odrzucają Nowy Testament w całości, chociaż islam uważa Jezusa Chrystusa za proroka, a Koran powtarza niektóre opisy Ewangelii.
Autorstwo i historyczność Biblii
W dziedzinie tej istnieje wiele kontrowersji. Z naukowego punktu widzenia badniem "Biblii" zajmuje się biblistyka. Wg wersji tradycyjnej autorami wszystkich ksiąg były rzeczywiście osoby, od których pochodzą nazwy ksiąg - a więc pięcioksiąg Mojżeszowy napisał rzeczywiście Mojżesz od razu w wersji jaką znamy dzisiaj, Jozue napisał księgę Jozuego, itd.
Badania stylu i języka oryginalnych ksiąg kanonu hebrajskiego sugerują, że faktycznie najstarszą częścią Biblii są jej pisma poetyckie - Psalmy, Księga Hioba, Pieśń nad Pieśniami - które zostały napisane przed rokiem 1000 p.n.e. i nie uległy późniejszemu przeredagowaniu. Nowsze księgi proroków (począwszy od Izajasza) powstawały za życia danych proroków, lecz niekoniecznie to oni byli ich wyłącznymi autorami.
W przypadku Nowego Testamentu pojawiają się te same wątpliwości, istnieją kontrowersje co do fragmentów Ewangelii Marka i Jana, które zostały częściowo przeredagowane przed Soborem Kartagińskim (253 r. n.e.). Niektórzy badacze twierdzą, że do najstarszych fragmentów Nowego Testamentu należą Listy Pawła z Tarsu, są jednak też i tacy, którzy obstają, że najstarsza jest Ewangelia Mateusza. Dzieje Apostolskie i Apokalipsa są dziełami znacznie późniejszymi. Istnieje teoria, że Dzieje Apostolskie zostały napisane ok. 110-120 r. n.e., jednak pewniejsze jest to, że napisał je około 60 roku n.e. Łukasz Ewangelista (za jego autorstwem przemawia to, iż - podobnie jak Ewangelia Łukasza - są skierowane do Teofila, oraz fakt iż końcowy fragment Ewangelii jest powtórzony w początkowych wersetach Dziejów). Niektórzy badacze twierdzą, że Dzieje zostały napisane przez anonimowych autorów na podstawie legend i pośrednich relacji, krążących w gminach chrześcijańskich w Azji Mniejszej i Palestynie. Złożony styl i wizjonerskie obrazowanie w Apokalipsie nieco przypomina opisy ze świętej księgi zaratusztrian, a jak sama Apokalipsa podaje - jej autorem był Jan apostoł. Została spisana około 96 roku n.e., a więc w przybliżeniu 26 lat po upadku Jerozolimy, i taki termin jej powstania potwierdza Ireneusz swym dziele Przeciw herezjom oraz Euzebiusz i Hieronim.
Tłumaczenia Biblii
Już w starożytności Biblia była tłumaczona, najbardziej znane pierwsze przekłady to Septuaginta i Wulgata. Od II do VII wieku dokonano wielu innych przekładów m.in. na język syryjski, koptyjski, etiopski, gocki, ormiański i arabski.
Dla ludów słowiańskich duże znaczenie miał dokonany w IX wieku przekład na język staro-cerkiewno-słowiański dokonany przez Cyryla i Metodego.