Zjawisko władzy i jej rodzaje.

Władza- słowo wieloznaczne; potocznie: rządzenie państwem, organ państwowy, system org. państwowych, osoba, moc, siła- Rozumiane abstrakcyjnie, dookreślony przedmiotowo

Szczególny rodzaj stosunku społecznego, umiejętność panowania nad sobą, bądź brak takiej umiejętności

Etymologicznie: od instytucji własności, moc władania rzeczą, władanie rzeczami wraz z powstaniem rozwiniętych stos społ opartych na prawnym upodmiotowieniu ludzi na władaniem osobami, na początku zw ze sfera stos prywatnych, i potem dla stosunków publiczno-prawnych;

W lit. naukowa: władza jako stos społeczny, jest rodzajem zależności pomiędzy ludźmi,

Władza- szerokie znaczenie stos społ polegający na tym, ze jeden podmiot wpływa na zachowanie drugiego podmiotu; to stosunek społeczny polegający na tym, że jedna ze stron może, w sposób trwały, wymuszać na drugiej określone postępowanie, jeden podmiot może decydować o zachowaniu drugiego podmiotu, a podmiot podporządkowany gotowy jest poddać się temu kierownictwu, rodzaj relacji między podmiotami,

Władza może być oparta na:

• akceptacji

• przymusie, sile

Szeroko legitymowana gdy jest wsparta na autorytecie, gdy poddany podporządkowuje się dobrowolnie, uznając, że władający jest należycie upoważniony do wydawani nakazów lub zakazów,

Zjawisko władzy występuje w dużych i małych społecznościach

W dużych: więzy maja charakter bezosobowy, a w małych: stos osobiste, w dużych gr wszyscy podlegają tym samym obowiązującym grupę normom postępowania w działaniach pojawiają się fakty publiczne i związane z tym zjawisko polityki

Władza państwowa- odzaj władzy zinstytucjonalizowanej, najsilniejszy rodzaj władzy wytworzonej przez dzieje społeczeństw, rodzaj wł. Uniwersalnej, powszechnej, ogólnospołecznej, obejmującej wszystkich ludzi zamieszkałych na danym terytorium; odmiana władzy publicznej, funkcjonującej w wielkiej gr społ jaką jest państwo,

Władza niepubliczna przeciwieństwo wł. publicznej- np. władza wykształtowana dla potrzeb małej gr społecznej; Odmiana ogólnego zjawiska władzy, władza jest zjawiskiem niezbędnym dla funkcjonowania wszelkich zbiorowości; jest to jeden z el. koniecznych by w ogóle mówić o państwie twórca trójelementowej definicji państwa Jelinek; władza jest niezbędna dla zachowania elementarnego ładu, porządku, np. z sferze podziału dóbr,

Jako wł publiczna, zinstytucjonalizowana dotycząca wielkiej gr społecznych gdzie obok interesów prywatnych występują interesy publiczne; jest przede wszystkim stosunkiem społecznym, w którym występują 2 rodzaje podmiotów: jednostkowych i grupowych, jeden jako nadrzędny podporządkowuje drugi i mający możliwość zastosowania sankcji w razie nieposłuszeństwa.

Podstawowe stosunki władzy, stosunki podporządkowania, regulowane są prawem stanowionym, są to stos. tetyczne, stanowione regulowane prawem,

Podmiotowość władzy państwowej jest też podmiotowością uczestników tej władzy;

Stosunek władzy jako stosunek społ, ma charakter co najmniej dwustronny, wyrażający się w relacji dwóch grup uczestników, relacja rządzący- rządzeni, ten kto jest uczestnikiem jest podmiotem stosunku władzy; jeden rodzaj podmiotów władzy to rządzący, drugi rodzaj to rządzeni.

Jeżeli władze państwową traktuje jako stos społ dwustronny, to we współczesnym modelu demokratycznym należy przyjąć że, zarówno rządzący jak i rządzeni są podmiotami władzy- w przeciwieństwie do państw niedemokratycznych. W państwie demokratycznym występuje rodzaj przemienności grup sprawujących władzę, co związane jest z wolnymi wyborami.

Gdzie demokracja- obywatele mogą powiedzieć: „państwo to my”- podmiotami władzy są rządzący i rządzeni

Władza może też przybierać rodzaj wł. spolaryzowanej, rola władcy i poddanego nie są wzajemne, władza sprzyja umacnianiu się poczucia nieomylności i wyjątkowości sprawujących władzę i sprzyja tendencji do zanikania osobowości publicznej poddanych, np. za PRL, dokonuje się proces uprzedmiotowienia jednego z podmiotów- rządzonych, nie ma przemienności grup sprawujących władzę; taka władza dba o zachowanie swojej władzy, to daje jej uprzywilejowanie

Przedmiot stosunku władzy:

• pożądany przez rządzących sposób zachowania się rządzonych, np. płacenie podatków;

Władza publiczna to władza oparta na normach prawnych, ale nie musi być realizowania przez państwo i jego organy, może być sprawowana przez instytucje samorządu, np. terytorialnego

Władza polityczna- realizowana w wielkich grupach społecznych lecz niekoniecznie w oparciu o normy prawne, może przybierać postać władztwa, sprawowanego na podstawie norm pozaprawnych, np. norm statutowych

Władza państwowa- odmiana władzy publicznej, realizowana w specjalnej strukturze organizacyjnej jaką jest państwo, każda władza państwowa jest władza w ogóle, władzą publiczną i polityczną, ale nie odwrotnie!!; władza państwowa ze względu na wielości podmiotów stanowi złożony kompleks stosunków, opartych na nadrzędności i podporządkowaniu, stosunki te regulowane są prawem

Legitymizacja władzy.

Wiąże się z prawowitością władzy

Legitymizacja- proces uprawomocniania, którego rezultatem jest władza legitymowana, prawowita;

lex, legis- prawo, stąd mówimy o uprawomocnieniu zgodnie z obowiązującym porządkiem normatywnym, w oparciu o normy prawne, zgodną z prawem,

Ten element prawny odgrywa znaczną rolę w procesie legitymizacji, można uznać, że władza jest legitymowana jeżeli opiera się na normach określających kto może władzę sprawować legitymizacja sukcesji władzy, władze można uznać za legalną, gdy opera się na normach które określają jak ta władza ma być sprawowana, jakimi środkami, metodami, przy użyciu jakich procedur(muszą one opierać się na normach) legitymizacja sposobu sprawowania władzy

Legitymizacja normatywna, wiąże się z etymologia, z łacinskim lex legis i wiąże się z formalistycznym potraktowaniem zagadnienia legitymizacji (legitymizacja sukcesji władzy i legitymizacja sposobu sprawowania władzy)

Proces legitymizacji ma przede wszystkim wymiar pozaprawny, wiąże się z przekonaniem społeczeństwa, z uznaniem ze strony społ, z przekonaniem, że ta władza jest upoważniona do rządzenia i wtedy podporządkowanie się jej wynika z akceptacji, nie jest oparta na normach legitymizacja społeczna- często ma też legitymizację normatywną, która wzmacnia wł. legitymowaną społecznie.

Akceptacja nie jest konieczna dla zaistnienia stosunku władzy, istnieje także władza siłowa, ale jest konieczna dla jej trwania.

Nie istnieje takie społeczeństwo, w którym istnieje całkowite przekonanie o prawowitości władzy, nigdy wszyscy obywatele nie będą akceptować władzy.

Społeczeństwo czasem w swojej większości podporządkowuje się władzy, ale jej nie akceptuje. Wynika to stąd, ze motywami podporządkowania, poza świadomym uznaniem, może być konformizm, strach, czy apatia społeczna.

Problem prawowitości władzy, ma długą tradycje, sięga starożytności. Sofiści problem trwania określonego ustroju państwa wiązali z akceptacją władzy. Platon realizacja idei sprawiedliwości, leg. racjonalna, Cycero wspólny pożytek i przestrzeganie tego samego prawa.

Średniowiecze poszukiwanie władzy spr, wywoływało problem leg w kategoriach legalnej i moralnej, boska władza musi być leg jeżeli narusza boski porządek naturalny; Św. Augustyn za konieczne uważał porządek społeczny, Św. Tomasz z Akwinu za konieczna cechę państwa uważał sprawiedliwość, wprowadził pojęcie władzy sprawiedliwej i niesprawiedliwej, Jan z Salisbury wizja księcia sprawiedliwego- szczególna rola prawa i doktryn praworządnych,

Władza in abstracto była legitymizowana w Bogu, prawo pozytywne pełni rolę pomocniczą w stos do norm prawa naturalnego.

Średniowiecze zaczątek kształtowania się idei legalistycznej koncepcji prawomocności władzy, początki idei praworządności.

Max Weber zagadnienia legitymizacji władzy.

Trzy rodzaje uzasadnienia podporządkowania władzy:

1. charyzmatyczna- podporządkowanie łączy się z więzią uczuciową pomiędzy dominującym a podporządkowanym, przypisuje on mu cechy szczególne cechy, ponad przeciętne i zarazem pożądane; wystarczy, że cechy są przypisywane władzy, nie muszą one wcale występować, przywiązanie nie musi mieć racjonalnego charakteru, panowanie to nie może polegać na sukcesji, bo wiązana jest z jedną osobą, np. prorocy, demagodzy, bohaterowie wojenni

2. tradycjonalistyczna- znajduje uzasadnienie w przekonaniu o sile i zasadności tradycji, podporządkowanie posiada subiektywne uzasadnienie przeszłości, naruszenie norm tradycji uważa się za szkodliwe, ważne są prawo zwyczajowe i zwyczaje polityczne; podstawą relacji podporządkowania jest istniejąca obiektywnie z dł czasie zasada ustalająca hierarchię społ. i polit., zakres wł panującego jest wyznaczony przez tradycję,

3. legalna- panowanie legalne; opiera się na bezosobowym autorytecie norm (prawnych) i zracjonalizowanych struktur i procesów decyzyjnych; w tej sytuacji nie tyle rządzą ludzie, co prawo;

decyduje wiara w powszechne dla nich poszanowanie i posłuszeństwo wobec organów stanowiących i stosujących prawo, opiera się na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z faktu istnienia prawa stanowionego i przestrzegania go przez reprezentantów władzy.

Weber traktował 3 rodzaje legitymizacji jako typy idealne, w świecie realiów władza posiada elementy, które odpowiadają zarówno typowi władzy charyzmatycznej, tradycjonalistycznej i legalnej.

Dzięki kontynuatorom myśli Webera powstała koncepcja, zgodnie z którą odróżnia się władzę spersonalizowaną i zinstytucjonalizowaną.

Władza spersonalizowana- liczą się zdolności, osobowość, talenty przywódcy, one mają duży wpływ na styl sprawowania władzy w ramach struktur sformalizowanych; charyzmatyczne

Władza zinstytucjonalizowana- jest w dużym stopniu uwolniona od wpływu osób zajmujących urzędy publiczne; legalne

Koncepcje legitymizacji władzy: władza legitymowana normatywnie (legitymizacja sukcesji władzy i legitymizacja sposobu sprawowanie władzy) i społecznie. (patrz wcześniej).

Władza polityczna, władza jakiejś organizacji- tam też pojawia się proces legitymizacji władzy.

Socjologowie mają na myśli legitymizację społeczną, a prawnicy posługują się pojęciem legitymacji normatywnej.

Władza legitymowana w ujęciu socjologicznym to władza społeczne akceptowana, uznawana. Jeśli władza jest legitymowana normatywnie, ale nie miałabym uznania społecznego to taka sytuacja prowadzi do erozji norm, do upadku prestiżu prawa. Rządzący zawsze starają się przedstawić władzę w jakiś sposób uprawomocnioną i posługują się wtedy wieloma argumentami legitymizującymi, np.: ta władza pochodzi od wyższego autorytetu (Bóg, suweren- naród), władza istniała zawsze i inaczej być nie może, ta władza jest lepsza od innych, punktem odniesienia może być przeszłość lub sytuacja panująca gdzie indziej, ta władza jest skuteczna, ta władza jest kompetentna, ta władza miała sukcesy, ta władza kieruje się wzniosłymi, szlachetnymi, moralnymi, ekonomicznymi ideałami, ta władza jest legalna, ta władza jest-odwołuje się do ludzkich obaw, gdy władzy zabraknie to będzie gorzej (ale wymyślił :D).

1

---