I. Wprowadzenie do makroekonomii. Podstawowe problemy makroekonomiczne.
1.Równowaga gospodarcza
Równowaga gospodarcza oznacza, że ogólny popyt musi być równy ogólnej podaży dóbr i usług i ani nadprodukcja ani niedostateczna produkcja nie są możliwe.
2.Równowaga pieniężna
Równowaga pieniężna jest wtedy, gdy rynek pieniądza znajduje się w równowadze tzn. wielkość zapotrzebowania na realne zasoby pieniężne jest równa wartości wielkości zaoferowanej. Im wyższa jest stopa procentowa i koszt alternatywny utrzymywania pieniądza., tym niższe są zapotrzebowani na realne zasoby pieniężne. Zmiana podaży pieniądza lub popytu na pieniądz wpływa na zmianę poziomu równowagi na rynku pieniężnym.
3.Wzrost gospodarczy
Realny produkt narodowy brutto (PNB) jest miarą całkowitego dochodu gospodarki narodowej, świadczy on o ilości dóbr i usług, na który zakup może pozwolić sobie gospodarka jako całość PNB jest blisko związany z kategorią produkcji globalnej gospodarki. Przyrosty realnego PNB określa się mianem wzrostu gospodarczego.
4.Inflacja
Inflacja jest to wzrost przeciętnej ceny dóbr w jakimś okresie. Czysta inflacja jest przypadkiem szczególnym, kiedy wszystkie ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie.
5. Bezrobocie
Bezrobocie - jest to liczba osób zarejestrowanych jako poszukujące pracy i jednocześnie nie mających zatrudnienia.
Stopa bezrobocia - jest to odsetek siły roboczej pozostającej bez pracy.
Siła robocza - jest to liczba ludzi pracujących lub poszukujących pracy.
6.Cykl koniunkturalny
W procesie dostosowań zmiany w globalnej podaży i popycie wywołują zmiany rozmiarów produkcji i poziomu cen i wpływają na stopę inflacji - są więc źródłem cyklu koniunkturalnego.
Cykl koniunkturalny przejawia się wahaniami produkcji i zatrudnienia wokół długookresowych trendów.
II. Rachunek dochodu narodowego.
1. Ruch okrężny w gospodarce
Gospodarkę narodową tworzą setki tysięcy przedsiębiorstw, miliony gospodarstw domowych oraz dziesiątki jednostek organizacyjnych aparatu państwa zarówno w szczeblu lokalnym jak i centralnym.
Prosta kwalifikacja różnych rodzajów transakcji przeprowadzanych między gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwami w gospodarce zamkniętej, w której nie występuje państwo.
Gospodarstwa domowe dysponują czynnikami produkcji (nakładami niezbędnymi w procesie produkcji). Dysponują m. in. własną pracą, którą mogą wynająć (sprzedać) przedsiębiorstwa w zamian za płace. Gospodarstwa domowe są także faktycznymi właścicielami przedsiębiorstw. To gospodarstwa domowe właśnie wykładają pieniądze jako indywidualni przedsiębiorcy, udziałowcy w spółkach czy akcjonariusze w zamian za prawo do uczestniczenia w zyskach przedsiębiorstw. A zatem, choć na pozór może się wydawać, iż pozostałe czynniki produkcji, tj. kapitał i ziemia, znajdują się w posiadaniu firm, w ostatecznym rozrachunku ich właścicielami są gospodarstwa domowe.
Gospodarstwa domowe oferują przedsiębiorstwom podaż na usług czynników produkcji, przedsiębiorstwa zaś wykorzystują te czynniki do wytwarzania dóbr i usług. Tym usługom odpowiadają pewne płatności. Gospodarstwa domowe otrzymują dochody z tytułu świadczonych usług (płace, opłaty z tytułu dzierżawy / najmu, zyski), wypłacane przez przedsiębiorstwa za dostarczone i wykorzystane czynniki wytwórcze. Następnie gospodarstwa domowe wydają swoje dochody na zakup od przedsiębiorstw dóbr i usług, dając tym samym przedsiębiorstwom pieniądze potrzebne do zapłacenia za usługi czynników wytwórczych wykorzystane w produkcji.
W ruchu okrężnym zasobów pomiędzy gospodarstwami domowymi, a przedsiębiorstwami bardzo wyraźnie rysują się dwie sfery:
- przepływ czynników rzeczowych między dwiema grupami podmiotów (krąg wewnętrzny), przepływ pieniężny między tymi podmiotami (krąg zewnętrzny).
Ich wydzielenie pozwala na stwierdzenie, iż istnieją trzy sposoby mierzenia skali działalności gospodarczej :
a) wartość wytworzonych dóbr;
b) poziom dochodów czynników produkcji, który reprezentuje wartość dostarczonych przez nie usług;
c) wartość wydatków na dobra i usługi.
2. Produkt krajowy brutto (PKB)
Produkt krajowy brutto - jest miarą wielkości produkcji (suma dóbr i usług) wytworzonej przez czynniki wytwórcze znajdujące się (zlokalizowane) na terytorium danego kraju bez względu na to, kto jest właścicielem tych czynników wytwórczych.
We współczesnej gospodarce światowej przepływ zysków ma charakter wielokierunkowy. Właścicielami fabryki zlokalizowanej w Niemczech mogą być akcjonariusze z Wielkiej Brytanii. Jednocześnie obywatele niemieccy mogą posiadać udziały w przedsiębiorstwach brytyjskich.
Y = C + S
Y - produkt krajowy brutto,
C - wydatki konsumpcyjne,
S - oszczędności.
3. Produkt narodowy brutto (PNB)
Pojęcie to możemy zdefiniować w dwojaki sposób. Do zmierzenia działalności gospodarczej możemy posłużyć się dochodami uzyskanymi z czynników produkcji, które odzwierciedlają wartość dostarczonych przez nie usług. Posługując się tą metodą liczenia, możemy zdefiniować:
Produkt narodowy brutto - jest to suma wszystkich dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od tego, gdzie znajdują się czynniki wytwórcze będące ich własnością.
Definiując pojęcie PNB możemy wykorzystać kategorię produktu krajowego brutto. PNB to PKB, którego wielkość została skorygowana o wielkość przepływu zysków z zagranicą.
4. Dochód narodowy (DN)
Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji.
Dochód narodowy jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy wystarczającej do sfinansowania amortyzacji i utrzymania istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie.
5.Sposoby mierzenia
Sposobem mierzenia rozmiarów działalności gospodarczej: a) wartość wytworzonych dóbr; b) poziom dochodów czynników produkcji, który reprezentuje wartość dostarczonych przez nie usług; c) wartość wydatków na dobra i usługi.
PKB jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. Można go mierzyć za pomocą trzech równorzędnych metod : jako sumę wartości dodanej w procesie produkcji, sumę dochodów czynników wytwórczych łącznie z zyskami otrzymywanymi przez przedsiębiorców oraz jako sumę wydatków na dobra finalne.
6. Zastosowanie
Analiza podstawowych zagadnień makroekonomicznych, takich jak inflacja, bezrobocie i wzrost gospodarczy. Dzięki temu możemy badać sposób działania gospodarki jako całości. Zobaczymy wówczas, jak zwiększony stopień wykorzystania czynników wytwórczych lub postęp techniczny wpływają na wzrost gospodarczy przez zwiększenie rozmiarów produkcji i w jaki sposób prowadzi to do wyższych dochodów gosp. Dom., a w rezultacie - także wyższych wydatków i wzrostu stopy życiowej ludności.
Można także zobaczyć w jaki sposób ograniczenie sprzedaży dóbr i usług skłania przedsiębiorstwa do obniżenia poziomu produkcji. Zmniejszenia skali zastosowania czynników wytwórczych i prowadzi do powstania bezrobocia i niepełnego wykorzystania innych czynników produkcji.
III. Czynniki determinujące równowagę gospodarczą i dynamikę dochodu narodowego.
1. Popyt globalny i jego składniki.
Popyt globalny w badanej przez nas gospodarce to suma wydatków podmiotów gospodarczych (gospodarstw domowych i przedsiębiorstw) na zakup dóbr i usług.
Gospodarstwa domowe przeznaczają swoje dochody na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych. Natomiast przedsiębiorstwa dokonują zakupów inwestycyjnych. Popyt globalny składa się z dwóch części, a mianowicie popytu konsumpcyjnego i popytu inwestycyjnego. Strukturę popytu globalnego można przedstawić następująco:
AD = C + I AD - popyt globalny; C - popyt konsumpcyjny; I - popyt inwestycyjny.
2. Popyt konsumpcyjny.
Najważniejszym czynnikiem wyznaczającym poziom wydatków konsumpcyjnych jest dochód dyspozycyjny (po uwzględnieniu podatków bezpośrednich i ewentualnych transferów otrzymywanych od państwa). Obserwacja struktury wydatków gospodarstw domowych pozwala jednoznacznie stwierdzić, że rodziny o niskim poziomie dochodu gros wydatków przeznaczają na zakup dóbr pierwszego rzędu (żywność, mieszkanie). Natomiast rodziny zamożne, osiągające wysokie dochody nie tylko bezwzględnie, ale również procentowo, mniejszą część dochodów przeznaczają na dobra konsumpcyjne, a większą na oszczędności.
Funkcja konsumpcji wyraża związek pomiędzy zamierzoną wielkością konsumpcji a dochodem do dyspozycji. Pozwala ona określić poziom zamierzonej konsumpcji przy każdej wielkości dochodu. Symbolicznie zapisujemy :C = a + b * Yd
C - wydatki na konsumpcję;
a - wielkość konsumpcji niezależna od dochodu;
b - współczynnik skłonności do konsumpcji;
Yd - dochód dyspozycyjny konsumentów.
Parametr „a” jest to popyt anatomiczny, a więc taki popyt, który jest niezależny od wielkości dochodu.
Drugim parametrem funkcji konsumpcji jest współczynnik „b”, który wstępnie określony został mianem współczynnika skłonności do konsumpcji. Przy jego pomocy możemy odpowiedzieć na pytanie, ile ludzie chcieliby wydać na konsumpcję z dochodu, który by otrzymali dodatkowo.
3. Krańcowa skłonność do konsumpcji.
Krańcowa skłonność do konsumpcji (KSK) jest to wielkość dodatkowej konsumpcji wynikającej ze zwiększenia dochodu o jednostkę.
W polityce gospodarczej znajomość krańcowej skłonności do konsumpcji ma duże znaczenie. Pozwala bowiem odpowiedzieć, z dużą dozą prawdopodobieństwa, na co przeznaczają ludzie dodatkowe dochody i w jakiej proporcji wydadzą je na dobra konsumpcyjne, a ile zaoszczędzą.
4. Oszczędności a inwestycje
Oszczędności - możemy określić jako część dochodu, której gospodarstwa domowe nie wydały na bieżącą konsumpcję.
Inwestycje (tworzenie kapitału) - jest to powstawanie nowego aparatu wytwórczego, budynków, zapasów na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży, a więc wzrost realnego kapitału.
Pomiędzy oszczędnościami a inwestycjami istnieje funkcjonalny związek. Warunkiem zachowania długookresowej równowagi ekonomicznej jest utrzymanie równości tych dwóch wielkości. Jednak w życiu gospodarczym procesy oszczędzania i inwestowania przybierają autonomiczny charakter. Wynika to z dwóch zasadniczych powodów :
1) inwestowanie i oszczędzanie są rezultatem działań różnych niezależnych od siebie jednostek;
2) proces inwestowania i oszczędzania, podejmowany przez poszczególne podmioty gospodarujące, wynika z różnych pobudek i motywów.
W gospodarce narodowej oszczędzają zarówno osoby prywatne, rodziny, gospodarstwa domowe, jak i spółki akcyjne. Wiodącym motywem przeznaczenia dużej części swych zysków w określonej spółce akcyjnej na oszczędności jest dążenie do rozwoju, do wykorzystania możliwości inwestycyjnych. Tak więc w pojedynczym przedsiębiorstwie istnieje związek bezpośredni pomiędzy procesem inwestowania i oszczędzania.
Motywy oszczędności podejmowane przez osoby prywatne czy rodziny wypływają z najróżniejszych pobudek. Ludzie oszczędzają chcąc zgromadzić środki na przyszłe wydatki (urlop, kupno samochodu, itp.), ze względu na prestiż, jaki przynosi bogactwo, lub chcąc zabezpieczyć sobie albo swojemu potomstwu stabilizację w przyszłości. Dla jeszcze innych oszczędzanie może być po prostu przyzwyczajeniem do odruchu warunkowego.
Niezależnie od pobudek, jakimi kierują się jednostki oszczędzając, zawsze poziom oszczędności zależy od poziomu bieżących dochodów, jakie otrzymują.
W gospodarce narodowej inwestycje nie zależą bezpośrednio od poziomu oszczędności. Środki zgromadzone w postaci oszczędności na akumulację nie muszą i często nie są w pełni wykorzystane. Z jednej strony bowiem inwestycje zależą od trudno przewidywalnych elementów wzrostu w systemie gospodarczym, z drugiej zaś strony od elementów zewnętrznych, takich jak: nowe technologie, nowe produkty, nowe zasoby, polityka gospodarcza, przewidywania odnośnie kształtowania się procesów gospodarczych , polityki pieniężnej i fiskalnej itp.
W tych warunkach poziom inwestowania w gospodarce będzie wzrastał wraz z pojawieniem się nowych możliwości rozwojowych. W przeciwieństwie więc do oszczędności wielkość inwestycji w gospodarce nie jest zdeterminowana poziomem bieżącego dochodu. Z tego faktu wynika ich autonomiczny charakter.
5. Teoria mnożnika.
Mnożnik jest to wielkość mówiąca, ile razy wzrośnie dochód w efekcie wystąpienia impulsu uruchamiającego działanie mechanizmu.
Mnożnik informuje, jak zmieni się produkcja w wyniku zmiany popytu globalnego.
IV. Rola państwa w ruchu okrężnym.
Wydatki i transfery.
Środki uzyskane dzięki podatkom mają finansować mają finansować dwa rodzaje wydatków państwa. Wydatki na dobra i usługi obejmują zakupy dóbr i usług. Mieszczą się w nich np. wydatki na płace urzędników państwowych i żołnierzy, zakupy maszyn do isania, czołgów, a także nakłady inwestycyjne na budowę dróg i szpitali.
Państwo ponosi również wydatki związane z finansowaniem płatności transferowych i zasiłków. W grupie tej znajdują się m.in. emerytury, zasiłki dla bezrobotnych i subwencje dla firm prywatnych (dotacje do inwestycji) oraz przedsiębiorstw państwowych (np. dopłaty do przynoszących straty linii kolejowych w rejonach wiejskich). Płatności transferowe są to wypłaty, które nie wiążą się z koniecznością świadczenia w zamian jakichkolwiek dóbr czy usług. Płatności transferowe nie powiększają ani dochodu narodowego, ani rozmiarów wytworzonej w gospodarce produkcji. Nie powinno się ich zatem uwzględniać w PKB, nie znajdują bowiem swego odpowiednika w wytworzonej wartości dodanej czy produkcji netto. Podatki i płatności transferowe służą wyłącznie redystrybucji już istniejących dochodów i siły nabywczej od grup ludności będących podmiotem opodatkowania do ludzi, których państwo subsydiuje.
2. Budżet - struktura dochodów i wydatków.
Budżet - jest to plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa, jako podmiotu władzy, uchwalany na rok kalendarzowy w formie ustawy, w celu zapewnienia realizacji założeń polityki społeczno - gospodarczej państwa przyjętych przez Sejm.
Dochody budżetowe - są to wszelkie wpłaty na rzecz budżetu państwa pochodzące od przedsiębiorstw państwowych, prywatnych, ludności, a niekiedy także z zagranicy. Rozróżniamy dochody rzeczywiste i rozliczeniowe. Są częścią dochodów publicznych gromadzonych w budżecie. Pochodzą one przede wszystkim z danin publicznych (podatków i opłat) pobieranych w sposób przymusowy i bezzwrotny. Ponadto napływają z działalności gospodarczej państwa oraz z jego majątku. Państwo korzysta także z dochodów zwrotnych, zaciągając dług publiczny lub kredyty zagraniczne. Struktura dochodów budżetowych w danym państwie zależy od jego ustroju polityczno - gospodarczego. Źródłem pokrycia dochodów budżetowych danego państwa jest część dochodu narodowego. W niewielkim zakresie może to być również część majątku narodowego bądź dochodu narodowego innych państw (np. w postaci odszkodowań wojennych).
Wydatki budżetowe to środki pieniężne wydatkowane z budżetu państwowego oraz z budżetów lokalnych. Klasyfikacja wydatków budżetowych może być dokonywana według różnych kryteriów. Wydatki budżetowe regulowane są przepisami prawa. Uwzględniając podstawowe kryteria należy wyróżnić:
a) według przedmiotu wydatkowania ma znaczenie podstawowe.
- wydatki na funkcjonowanie państwa jako całości: obejmują wydatki na obronę narodową, ochronę porządku publicznego, administrację, itp.
- wydatki socjalno-kulturalne: obejmują, wydatki na oświatę, naukę i szkolnictwo wyższe, kulturę i sztukę, ochronę zdrowia i opiekę społeczną;
- wydatki na gospodarkę:
- wydatki na obsługę długu państwowego: przejęcie zobowiązań za zadłużenie krajowe i zagraniczne;
b) Na wydatki bieżące i inwestycyjne. Wydatki inwestycyjne przeznaczone są na budowę nowych przedsiębiorstw a także na inwestycje w działach nieprodukcyjnych. Wydatki bieżące przeznaczone są na prowadzenie, utrzymanie i eksploatację istniejących urządzeń.
c) Na wydatki nabywcze i redystrybucyjne
wydatki redystrybucyjne: oznaczają przekazanie środków z jednej jednostki na rzecz drugiej bez równoczesnego bezpośredniego ekwiwalentu z tego tytułu /dotacje/;
wydatki nabywcze: są związane ze świadczeniem wzajemnym, wynikają one z zapotrzebowania i popytu na usługi lub dobra majątkowe, są to konkretne wydatki ponoszone w celu zaopatrzenia poszczególnych jednostek. Powodują one przenoszenie wartości;
d) Miedzy poszczególne szczeble budżetu centralne i terenowe.
e) zwrotne i bezzwrotne: subwencje - pomoc udzielana jednostkom niepaństwowym - instytucjom społecznym, osobom fizycznym i gminom; dotacje - wydatek na rzecz budżetów lokalnych a także na rzecz podmiotów gospodarczych - przedsiębiorstw publicznych, spółek,, organizacji społecznych; dzielą się na: dotacje podmiotowe, przedmiotowe, celowe, zwrotne. Podział wydatków zwrotnych ze względu na podmiot korzystający z kredytu lub pożyczki, np. dla sektora państwowego, rzemiosła, gospodarki prywatnej. Podział wydatków zwrotnych ze względu na podział rzeczowy np. na cele produkcyjne, kapitałowe. Podział wydatków zwrotnych ze względu na kryterium czasowe np. wydatki krótkoterminowe i długoterminowe; Rezerwa o charakterze ogólnym - daje możliwość swobodnego decydowania o rodzaju wydatków, sposobie finansowania oraz wyborze jednostek na rzecz których ma być poniesiony wydatek; Rezerwa celowa - przedmiot wydatkowania jest z góry określony dlatego podmiot otrzymujący dotacje celową musi wydatkować środki na cele ściśle określone
f) według podmiotu dokonującego wydatku:
- wydatki budżetu państwa: wydatki o charakterze ogólnonarodowym: wydatki na administrację centralną, wymiar sprawiedliwości, prokuratury, obrona narodowa, a także wydatki na instytucje o znaczeniu ogólnonarodowym: uniwersytety, szkoły wyższe, biblioteki narodowe, itp.
- wydatki gmin: wydatki na zadania o znaczeniu lokalnym, które obejmują: gospodarkę terenami i drogami gminnymi, ochronę zdrowia, opiekę społeczną, oświatę, kulturę, utrzymanie obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.
3. Deficyt budżetowy, dług publiczny.
W normalnie funkcjonującej gospodarce narodowej wydatki budżetu państwa nie powinny przekraczać poziomu wpływów budżetowych, wówczas zachowana jest równowaga budżetowa (w praktyce nie zawsze jest utrzymana). Może wystąpić zarówno nadwyżka jak i deficyt budżetowy.
Nadwyżka budżetowa może być wykorzystana na finansowanie wybranych dziedzin życia społecznego. Nie tylko, że nie stwarza ona żadnych zagrożeń dla funkcjonowania gospodarki, ale może wpłynąć na przyspieszenie jej rozwoju.
Deficyt budżetowy pojawia się wówczas, gdy w skali roku występuje brak środków na pokrycie wydatków budżetowych. Źródłem finansowania deficytu budżetowego jest kredyt publiczny. Może ona mieć charakter wewnętrzny i zewnętrzny. Kredyt wewnętrzny powstaje w oparciu o pożyczki publiczne zaciągane u osób i instytucji w obrębie obszaru, który podlega władzy publicznej zaciągającej pożyczkę. Kredyt zewnętrzny to pożyczka, którą władze wykonawcze zaciągają u osób lub instytucji znajdujących się poza obszarem administracji państwowej, np. państwowe pożyczki zagraniczne.
Często i powszechnie stosowaną formą zaciągania pożyczek publicznych jest emisja papierów wartościowych. Zalicza się do nich : bony skarbowe i obligacje państwowe.
Obligacje państwowe sprzedawane są na wolnym rynku wszystkim podmiotom (osoby fizyczne, prawne, krajowe i zagraniczne). Stanowią one dobrą i pewną lokatę kapitału. Najczęściej ich nabyciem zainteresowane są banki komercyjne, przedsiębiorstwa, fundusze ubezpieczeniowe i powierzone.
Bony skarbowe mogą być oferowane bezpośrednio centralnemu bankowi lub bankom komercyjnym po odpowiedniej stopie dyskontowej. Dlatego też stanowią alternatywę dla lokaty niektórych depozytów. Pożyczki publiczne są zaciągane na określony okres, po upływie którego zaciągnięty kredyt publiczny należy spłacić.
Powstały w wyniku zaciągania kredytów dług publiczny wymaga obsługi. Składa się na nią opłacanie odsetek od obligacji i pożyczek oraz konieczność wykupu nowych transz tych obligacji bądź krótkoterminowych bonów skarbowych. Obsługa długu publicznego może mieć dwa źródła finansowania:
- mogą być tworzone specjalne fundusze, głównie ze źródeł podatkowych (fundusze amortyzujące pożyczki);
- zobowiązania wynikające z obsługi długu publicznego mogą być regulowane z ogólnych dochodów budżetowych bądź też ze środków uzyskiwanych z emisji nowej pożyczki.
4. Polityka fiskalna państwa - jej rola i konsekwencje.
Politykę fiskalną można podzielić na : pasywną i aktywną.
Pasywna polityka fiskalna opiera się na działaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury. Spowodowane jest to faktem, że niektóre elementy dochodów i wydatków państwa cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej kraju. Takimi ważnymi automatycznymi stabilizatorami są po stronie dochodów podatki, których podstawa zmienia się zależnie od poziomu dochodu, sprzedaży itp. Zaliczyć do nich należy podatek dochodowy i podatek od wartości dodanej VAT.
Po stronie wydatków cechy automatycznych stabilizatorów koniunktury mają :
- wydatki na obronę narodową,
- wydatki na oświatę,
- wydatki na ochronę zdrowia,
- wydatki na administrację,
- zasiłki dla bezrobotnych.
Aktywna polityka fiskalna to taki typ polityki, w której rząd stosuje określone środki i narzędzia mające na celu przeciwdziałanie wahaniom koniunktury oraz ograniczenie bezrobocia i wzrostu cen. Do głównych narzędzi tak rozumianej polityki fiskalnej zaliczyć należy:
- zmiany stawek i struktury podatków,
- zmianę wydatków budżetowych, a zwłaszcza wydatków inwestycyjnych,
- korektę deficytu i obsługę długu publicznego.
V. System pieniężny i teoria pieniądza.
1. Pieniądz i jego funkcje.
Pieniądz - jest to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań. Inaczej mówiąc jest to środek wymiany.
W gospodarce towarowo-pieniężnej wykształciły się podstawowe funkcje pieniądza :
- jako miernika wartości - funkcja ta polega na tym, że za pośrednictwem pieniądza - przez określenie ceny - jest wyrażona wartość wszystkich towarów. Do określenia wartości towaru nie jest więc konieczne posiadanie pieniądza, który występuje tu jedynie w formie obsługującej. Dzięki temu poziom i struktura cen decydują o możliwościach nabywczych osób, które mają pieniądze.
- środka wymiany (cyrkulacji) - polega na jego pośrednictwie w wymianie. Cechą tej funkcji jest to, że ruchom towaru od sprzedającego do nabywcy towarzyszy jednocześnie ruch pieniądza od nabywcy do sprzedawcy. Jednak nie zawsze tak jest, w miarę rozwoju stosunków gospodarczych wykształciła się kredytowa forma sprzedaży, przy której następuje odroczenie zapłaty. W wyniku dostarczenia towarów powstaje zobowiązanie nabywcy do zapłaty należności sprzedającemu, zobowiązanie, które zostanie wykonane w terminie późniejszym, ściśle ustalonym przez obie strony.
- środka płatniczego - występuje przy regulowaniu zobowiązań, np. podatków, odszkodowań. Zobowiązanie podatkowe może powstać na mocy decyzji wydanej przez organ podatkowy, a nazywanej nakazem płatniczym. Nakaz ustala obowiązek obywatela wobec państwa do zapłacenia tytułem podatku określonej kwoty w ciągu 14 dni od daty doręczenia decyzji. Zostaje tu rozdzielony moment powstania zobowiązania i zapłaty podatku.
- środka tezauryzacji (akumulacji)- polega na gromadzeniu i przechowywaniu pieniędzy w formie skarbu. Tezauryzacja powoduje więc czasowe wycofanie pieniądza z obiegu.
2.Popyt na pieniądz - podstawowe determinanty.
Wyróżniamy trzy podstawowe zmienne, które określają popyt na pieniądz: stopę procentową, poziom cen - albo inaczej przeciętna cenę dóbr i usług - oraz realny dochód.
Podmioty gospodarcze zgłaszające popyt na pieniądz gotówkowy kierują się głównie motywami: transakcyjnymi, ostrożności oraz spekulacyjnymi.
Motyw transakcyjny wynika z potrzeby gromadzenia pieniądza w stanie płynnym w celu zawierania bieżących transakcji. Wydatki zależą nie tylko od ilości zakupywanych towarów i usług, ale także od cen. Wzrost cen oznacza wzrost zapotrzebowania na pieniądz transakcyjny
Nawet przy tej samej ilości dokonywanych zakupów. Im wyższy jest poziom dochodu narodowego, tym wyższa jest suma zawieranych transakcji między podmiotami gospodarczymi i tym wyższy jest popyt na pieniądz transakcyjny.
Motyw ostrożności lub przezorności związany jest ze zjawiskiem niepewności co do przyszłych dochodów i wydatków.
Motyw spekulacyjny jest związany ze skłonnością pewnej części podmiotów gospodarczych do gry na rynku papierów wartościowych. Największą rolę wśród nich odgrywają obligacje skarbowe, gdyż charakteryzują się one najwyższym stopniem gwarancji zwrotu wyłożonych pieniędzy, czyli najmniejszym ryzykiem.
Wraz ze wzrostem dochodu narodowego rośnie popyt na pieniądz transakcyjny i przezorności.
3. System bankowy i jego funkcje.
Systemy bankowe określają rodzaje banków i zakres ich czynności, miejsce i rolę banku centralnego w tym systemie oraz funkcje i zadania nadzoru bankowego.
System bankowy spełnia następujące funkcje w gospodarce :
a) kreuje pieniądz jako ostateczny środek zapłaty,
b) zaspokaja zapotrzebowanie na pieniądz za pomocą kredytu,
c) jest pośrednikiem pomiędzy posiadaczami środków pieniężnych a ich użytkownikami.
4.Rola banku centralnego w polityce pieniężnej.
Bank centralny odpowiada za realizację polityki pieniężnej państwa. Kontroluje bazę monetarną (baza monetarna to suma pieniądza gotówkowego w obiegu oraz wkładów banków komercyjnych w banku centralnym) poprzez operacje otwartego rynku, tj. kupno i sprzedaż państwowych papierów wartościowych. Ponadto bank centralny może wpływać na wysokość mnożnika kreacji pieniądza poprzez wprowadzenie depozytów specjalnych lub ustalenie stopy procentowej od kredytów udzielanych w ostatniej instancji na karnym poziomie, co ma zniechęcać banki do utrzymywania nadmiernych rezerw. W praktyce precyzyjna kontrola podaży pieniądza przez bank centralny okazuje się dość trudna. Wprowadzenie sztucznych, nieżyciowych przepisów sprawia, że interesy bankowe są przenoszone do innych, nie podlegających regulacji kanałów. Kontrola bazy monetarnej jest trudna ze względu na zobowiązanie banku centralnego do występowania w roli ostatniej instancji kredytowej i dostarczania gotówki w ilości wynikającej z zapotrzebowania. Bankowi łatwiej jest wprawdzie kontrolować bazę płynnych aktywów, jednocześnie jednak trudno mu jest powstrzymać banki komercyjne przed przejmowaniem większej części owej bazy wówczas, gdy chcą one przyciągnąć dodatkowe fundusze pozwalające im rozszerzyć akcję kredytową.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl