Ochrona pracy kobiet w związku z macierzyństwem
Przepisy kodeksu pracy chroniące pracę kobiet w związku z macierzyństwem mają na celu:
ochronę jej organizmu przed szkodliwym wpływem pracy na jej zdrowie w okresie ciąży,
ochronę płodu przed niebezpieczeństwami, jakie dla jego rozwoju może stwarzać praca uciążliwa dla kobiety ciężarnej,
zapewnienie pracownicy warunków niezbędnych do pełnego sprawowania obowiązków macierzyńskich w pierwszych tygodniach życia dziecka,
zapewnienie pracującej matce warunków umożliwiających dalsze wychowywanie dziecka.
Prace wzbronione kobietom
Niezależnie od uprawnień związanych ściśle z macierzyństwem, praca kobiet objęta jest w pewnym zakresie ochroną.
Ochrona pracy kobiet polega na zakazie ich zatrudniania przy pracach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia. Rodzaje prac wzbronionych kobietom w poszczególnych gałęziach pracy określa szczegółowo rozporządzenie Rady Ministrów z 1996 r., które zawiera wykaz prac wzbronionych wszystkim kobietom oraz kobietom w ciąży i karmiącym piersią.
Wykaz ten ustala ponadto najwyższe dopuszczalne normy, np. przy podnoszeniu, przewożeniu i przenoszeniu ciężarów.
Do prac wzbronionych kobietom należy m.in. praca pod ziemią.
Ochrona zdrowia kobiety w ciąży
Ochrona zdrowia kobiety w ciąży obejmuje ochronę przed pracą szkodliwą dla zdrowia, jak również ograniczenie możliwości zatrudniania.
Ochrona ta istnieje od chwili zawiadomienia pracodawcy o stanie ciąży (przedstawienia przez pracownicę świadectwa lekarskiego stwierdzającego stan ciąży).
Do prac szkodliwych dla zdrowia kobiety w okresie ciąży należą prace uznane za niedopuszczalne dla kobiet w ciąży w wykazie prac wzbronionych kobietom (zawartym w rozporządzeniu Rady Ministrów z 1996 r.) i prace, których kobieta nie powinna wykonywać w okresie ciąży według orzeczenia lekarskiego,
W obu wypadkach pracodawca ma obowiązek przeniesienia pracownicy do innej pracy. Pracownica ta jest obowiązana podjąć inną pracę, jeżeli praca ta odpowiada jej kwalifikacjom.
W przypadku gdy praca, do której kobieta została przeniesiona, jest niżej wynagradzana, przysługuje dodatek wyrównawczy.
Jeżeli nie jest możliwe przeniesienie pracownicy do innej pracy, należy ją zwolnić z obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Wymiar czasu pracy pracownicy w ciąży nie może przekraczać 8 godzin na dobę, nawet jeżeli przewiduje to rozkład czasu pracy w danym zakładzie pracy.
Bezwzględnie zabroniona jest praca kobiety ciężarnej w godzinach nadliczbowych, przerywanym czasie pracy i w porze nocnej.
Pracownicy w ciąży nie wolno bez jej zgody delegować poza stałe miejsce pracy.
W okresie ciąży pracownica ma prawo do przerwy na badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy.
Urlop macierzyński
Urlop macierzyński to ustawowe zwolnienie pracownicy od pracy na okres porodu i pielęgnacji dziecka w pierwszych tygodniach jego życia.
Wymiar urlopu macierzyńskiego uzależniony jest od liczby urodzonych dzieci i wynosi odpowiednio:
20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Zapamiętaj...
Zapamiętaj: Długość trwania urlopu macierzyńskiego będzie się stopniowo zwiększać aż do 2014 roku, do wymiaru 26 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i do 8 tygodni więcej niż obecnie, kiedy na świat przychodzi dwoje i więcej dzieci. Co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą przypadać przed przewidywaną datą porodu. Po porodzie przysługuje urlop niewykorzystany przed porodem.
Urlop macierzyński w skróconym 8-tygodniowym wymiarze przysługuje pracownicy w razie urodzenia dziecka martwego lub zgonu dziecka w okresie pierwszych 8 tygodni życia.
W okresie urlopu macierzyńskiego pracownica ma prawo do zasiłku macierzyńskiego w wysokości 100% podstawy jego wymiaru.
Dodatkowy urlop macierzyński
Od dnia 1 stycznia 2010 r. będzie można korzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego.
Rady i uwagi...
Jego wymiar będzie się w kolejnych latach stopniowo zwiększał. W roku 2010 i 2011 wyniesie 2 tygodnie, a kolejnych latach (2012 i 2013) ma wynieść 4 tygodnie, natomiast w roku 2014 - 6 tygodni. Urodzenie więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie oznaczać będzie możliwość dodatkowego urlopu w wymiarze do 3 tygodni w latach 2010 i 2011, do 6 tygodni w latach 2012 i 2013 i do 8 tygodni od roku 2014.
Dodatkowy urlop macierzyński będzie udzielany jednorazowo, w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności, bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego, na pisemny wniosek pracownicy składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Pracodawca będzie miał obowiązek uwzględnić wniosek pracownicy.
Urlop wychowawczy
Urlop wychowawczy w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przysługuje w wymiarze do 3 lat (najdłużej do ukończenia przez dziecko 4 lat). Urlop wychowawczy może być wykorzystany najwyżej w czterech częściach.
Urlop przysługuje pracownikom zatrudnionym w sumie co najmniej 6 miesięcy, matce lub ojcu (lub opiekunom) dziecka.
Rodzice (lub opiekunowie) mogą jednocześnie korzystać z urlopu przez okres do 3 miesięcy.
W czasie urlopu pracownik ma prawo podjąć pracę u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Po zakończeniu urlopu pracownik ma prawo powrotu do pracy na dotychczasowym lub równorzędnym stanowisku.
Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego:
w każdym czasie - za zgodą pracodawcy,
po zawiadomieniu pracodawcy, najpóźniej na 30 dni przed powrotem do pracy.
Zapamiętaj...
Zapamiętaj: Okres urlopu wychowawczego traktuje się jak okres zatrudnienia u pracodawcy, który udzielił urlopu.
Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego ma prawo do obniżenia wymiaru czasu pracy (nie więcej niż do połowy) w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu.
Zapamiętaj...
Zapamiętaj: Urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika.
Po złożeniu przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę.
Zakaz wypowiadania i rozwiązywania umowy o pracę
Kobiety w okresie ciąży, urlopu macierzyńskiego oraz urlopu wychowawczego objęte są szczególną ochroną przed rozwiązaniem stosunku pracy z inicjatywy pracodawcy.
Celem tej ochrony jest zagwarantowanie miejsca pracy pracownicy i niepogorszenia warunków tej pracy w okresie, w którym jej przydatność do pracy jest obniżona bądź następuje przerwa w pracy, a jednocześnie potrzeby materialne pracownicy w związku z urodzeniem dziecka znacznie się zwiększają.
Zakaz wypowiedzenia i rozwiązania umowy w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego polega na tym, że w okresie „ochronnym" pracodawca nie ma prawa złożyć oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę ani też umowa nie może w tym czasie ulec rozwiązaniu na podstawie wcześniej złożonego oświadczenia wypowiadającego umowę.
Zapamiętaj...
Zapamiętaj: Zakaz rozwiązywania umów o pracę dotyczy wszystkich (zarówno na czas nieokreślony jak i terminowych), z jednym wyjątkiem - umowy na okres próbny, trwającej krócej niż jeden miesiąc.
W okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego oraz urlopu wychowawczego pracownica korzysta również z ochrony przed pogorszeniem warunków pracy lub płacy.
Uwaga! Istnieją 2 wyjątki od omawianego zakazu:
pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z przyczyn uzasadniających rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy,
rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego możliwe jest z powodu ogłoszenia likwidacji lub upadłości pracodawcy.
Przedłużenie umowy terminowej do dnia porodu
Pracownica zatrudniona na podstawie umowy zawartej na czas nieokreślony jest chroniona przed zwolnieniem do końca urlopu macierzyńskiego.
Natomiast gdy podstawą jej stosunku pracy jest umowa terminowa, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, umowa ta ulega przedłużeniu z mocy prawa do dnia porodu, w którym ulega rozwiązaniu. Nie dotyczy to jednak umowy na zastępstwo.
Przykład...
Przykład: Pracownica zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas określony do dnia 31 grudnia 2009 r. na początku listopada 2009 r. dostarcza swojemu pracodawcy zaświadczenie lekarskie, z którego wynika, iż jest ona w ciąży od 8 tygodni (czyli w przybliżeniu od początku września). Zatem umowa trwająca do 31 grudnia 2009 r. uległaby rozwiązaniu już po upływie trzeciego miesiąca (pracownica będzie w tym dniu w ciąży od około 4 miesięcy) i dlatego umowa o pracę automatycznie ulegnie przedłużeniu do dnia porodu.
Uprawnienia z tytułu opieki nad dziećmi
Kodeks pracy przewiduje szereg uprawnień mających na celu umożliwienie łączenia przez pracowników obowiązków zawodowych z opieką nad dzieckiem:
pracownica ma prawo do przerw na karmienie dziecka piersią, które to są wliczane do czasu pracy i płatne, tak jakby pracownica świadczyła w tym czasie pracę,
pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w przerywanym systemie czasu pracy, jak również delegować poza stale miejsce pracy ani zatrudniać powyżej 8 godzin na dobę,
pracownikowi wychowującemu dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni (na dowolne obowiązki opiekuńcze), z zachowaniem prawa do wynagrodzenia,
pracownikowi przysługuje również zwolnienie na opiekę nad dzieckiem w wieku do lat 8 (chorym - do lat 14) w razie przejściowego braku opieki nad tym dzieckiem innej osoby.
Rady i uwagi...
Jeżeli obydwoje z rodziców lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z omawianych uprawnień może korzystać jedno z nich (oczywiście z wyjątkiem karmienia piersią).
1