Bajkoterapia to inaczej terapia przez bajki. Zasadniczym jej celem jest redukcja napięcia, lęku oraz odbudowanie pozytywnego obrazu siebie i świata. Bajkoterapia zyskuje coraz bardziej na popularności, ponieważ jest prosta i szybko uwidaczniają się jej efekty w pracy z dziećmi.
Bajka - krótki, dowcipny utwór, najczęściej poetycki, o charakterze satyrycznym lub dydaktycznym
Bajki:
Kreują niezwykły świat
Uczą dziecko reguł, jakie rządzą rzeczywistością i wzorów zachowań
Rozbudzają dziecko wewnętrznie i dostarczają mu wiele radości
Umożliwiają utożsamienie się z bohaterem, przeżywanie nowych przygód i emocji
Szczęśliwe zakończenie daje dziecku przyjemne uczucie sukcesu
Kreują spójny system orientacji, w którym elementy realne i nierealne tworzą jednolitą całość
Uwalniają dziecko od lęku poprzez oswojenie z zagrożeniem, poprzez danie wsparcia
Oswajają dziecko z różnymi sytuacjami
Rozwijają i kształtują osobowość dziecka - przez pryzmat bajki dziecko poznaje świat
Uczą wzorów postępowania, norm moralnych i zachowania, które są oczekiwane i nagradzane (model, wzorzec określonych zachowań)
Rozwijają wyobraźnię dziecka - zachęcają do jej poznania
Uczą dziecko rozumieć rzeczywistość; dziecko nabiera umiejętność jej zmieniania
Umożliwiają kreowanie samego siebie, upodobnianie się do bohatera (przyjmowanie wzorców moralnych, sposobu myślenia i działania)
Pobudzają do emocjonalnego zaangażowania się w uczucia, jakich doświadczają bohaterowie - uwrażliwiają na los ludzi, zwierząt, roślin i przedmiotów upersonifikowanych - dziecko staje się wrażliwsze na zło, niesprawiedliwość, ból
Umożliwiają w sposób zastępczy zaspokojenie potrzeb psychicznych dziecka - dziecko może poczuć się kochane, akceptowane, bezpieczne
Pomagają w profilaktyce - tak, by przygotować dziecko, oswoić z trudną sytuacją, dać wzory do naśladowania
Może być zastosowana w trakcie przeżywania sytuacji trudnej - np. pobyt w szpitalu, pierwsze dni szkoły
TWORZENIE BAJEK I OPOWIADAŃ:
Tworzenie bajek i opowiadań przez dzieci i dorosłych jest swoistą autoterapią czy inaczej autobiblioterapią.
Katarzyna Krasoń wymienia kryteria, które powinna spełniać bajka terapeutyczna:
specyficzna konstrukcja
bohater
intryga
Wybór bohatera:
bohater musi być elementem stymulującym i wspierającym narrację
powinien ułatwić procesy utożsamiania, pozwalać poznać procesy rządzące życiem człowieka, dać możliwość projekcji, rzutowania swoich doznań
właściwy wybór bohatera bajki pomaga dziecku znaleźć odniesienie do własnej osoby, własnego życia i sytuacji, z jakimi się spotyka, daje mu wsparcie i niesie otuchę
3 rodzaje bohaterów, z których każdy spełnia funkcję wspierającą:
- archetyp - dostarcza wzoru, daje poczucie pewności siebie; kiedy wszystko inne zawodzi, on wskazuje sposób rozwiązania, dziecko wie, że zawsze można na niego liczyć
- bohater transformujący - pokonuje drogę i zwycięża; los bohatera można odnieść do losu dziecka, jego dążenia do dojrzałości; bohater ten na własnym przykładzie pokazuje, jak pokonywać słabości
- translator - wyjaśnia, jak postępować, co jest dobre, a co złe, zawsze opowiadając się za dobrem poucza, ale i przyznaje dziecku prawo do popełniana błędów
powinien posiadać cechy, które są charakterystyczne dla dziecka, lecz nie noże być identyczny - bohater zbyt podobny do dziecka, może utrudnić identyfikację - dziecko może nadmiernie kontrolować swoje wypowiedzi
należy upodobnić go wyłącznie w zakresie wieku i bycia w podobnej sytuacji lękotwórczej
powinien wywoływać przyjemne skojarzenia
rodzice wybierając bohatera mogą sięgać do swojej pamięci, do swojej ulubionej zabawki
ważne są także cechy charakteru bohatera oraz rola, jaką chcemy żeby pełnił
Konstruowanie fabuły, zawiązanie intrygi:
najważniejszą role odgrywa intryga
w punkcie początkowym intrygi ukazana jest homeostaza - spokój, który bohater odczuwał przed akcją właściwą
potem następuje ingerencja sił destrukcyjnych (jakiegoś zagrażającego czynnika) wpływających na postępowanie bohatera
na koniec konflikt pozostaje przezwyciężony i sytuacja powraca do stanu homeostazy
fabuła może być związana z różnymi sytuacjami, z jakimi spotyka się dziecko, na co dzień np. robienie bałaganu, konflikt z kolegami, złe zachowanie wobec innych
dobrze jest wybrać taką sytuację, która wiąże się z aktualnymi przeżyciami, zainteresowaniami i potrzebami dziecka
bajki należy przemyśleć i wzbogacić o ciekawą treść, by treść była interesująca
Przestrzeń bajki i opowiadania:
w odbiorze dziecka podstawowymi elementami morfologii dzieła literackiego są postrzegane kolejno: zdarzenie, postać oraz przestrzeń utworu
bardzo często zdarza się, że w zamyśle twórcy najpierw pojawia się temat, do którego potem autor dobiera właściwego bohatera i przestrzeń, w jakiej będzie się rozgrywać akcja
należy zastanowić się, czy:
- najważniejsze dla nas jest uzyskanie doraźnej pomocy np. w nauczeniu dziecka zachowania w danej sytuacji
- ważniejszy, ze względu na uczucie bądź sentyment, jest wybór bohatera i opowiadanie o jego przygodach
- najważniejsza jest przestrzeń np. odległa planeta
ważny jest wybór miejsc: realnych lub wymyślonych (zależy to od dziecka)
Uwagi końcowe:
inne czynniki wpływające na odbiór bajek to: język, jakim posługujemy się - wyrazy i formy gramatyczne
najlepiej układać bajkę, posługując się językiem, jakiego sami używamy, bowiem dzieci nie lubią mówienia, ani traktowania ich jak małych osób i nieporadnych
ważny jest też przekaz pozawerbalny, stworzenie atmosfery porozumienia i współtworzenia czegoś nowego, magicznego, dzielenie emocji
BAJKI TERAPEUTYCZNE:
Metoda obniżania poziomu lęku - stosować, gdy dziecko jest w sytuacji lękotwórczej i doświadcza lęku, gdy objawia niepokój oraz w celach profilaktycznych
Fabuła takich bajek dotyczy różnych sytuacji wzbudzających lęk
Poprzez kontakt z bajką terapeutyczną dziecko w sytuacji, gdy doświadcza lęku otrzymuje wsparcie, uczy się pozytywnego myślenia o sytuacji, w której się znalazło, uświadamia sobie własne uczucia, ich objawy i przyczyny
Taka bajka pomaga uporać się z przeżytym doświadczeniem
Głównym bohaterem jest zwierzątko, dziecko, zabawka czy przyjazna postać np. pszczółka, motylek czy mały kosmita.
Cechą charakterystyczną bajki terapeutycznej jest to, że bajkowy bohater znajduje się w trudnej sytuacji i przeżywa lęk, a wprowadzone postacie i rozwój zdarzeń umożliwiają redukcję tego lęku - bohater uczy się rożnych sposobów przezwyciężania lęku, a nabycie nowych kompetencji zmieniają sytuację psychiczną i zachowanie bohatera
Bajkowy bohater uczy się różnych sposobów przezwyciężania i radzenia sobie z lękiem, trudnościami życiowymi
Adresatami są dzieci w wieku od 4 do 9 lat, dla których świat widziany jest z dziecięcej perspektywy
Cel bajek terapeutycznych - uspokojenie, zredukowanie problemów emocjonalnych, wspieranie we wzroście osobistym
Dziecko musi samodzielnie bajkę „przepracować” to znaczy znaleźć te elementy, które będą przydatne w dialogu z samym sobą, które pomogą zrozumieć własne emocje, uzyskać wsparcie przez identyfikację z bohaterem, zapoznać się ze wzorami myślenia i zachowania innych
Wybraną bajkę należy czytać wiele razy - wtedy nawiązujemy bezpośredni kontakt z dzieckiem, odbieramy jego emocje
W narracji bajki terapeutycznej zastosowano następujące sposoby oddziaływania na bohatera bajkowego:
• konkretyzacja i racjonalizacja doznawanych lęków - dokonuje się poprzez pokazanie dziecku, jakie osoby, przedmioty czy sytuacje wywołują lęk; umożliwia to wypracowanie strategii pomocy bądź zapobiegania lękowi; uczy się dziecko pozytywnego myślenia czy radzenia w nowej, trudnej sytuacji,
• „odwrażliwianie” - dziecko oswaja się z przedmiotem lęku (osoby, sytuacje), by po pewnym czasie reakcje lękowe zniknęły,
• łączenie bodźców lękotwórczych z przyjemnymi emocjami - co w efekcie prowadzi do wyobrażenia sobie przez dziecko bodźców uprzednio lękotwórczych - bez doznawania lęku; umiejętność tę dziecko przenosi potem na realne sytuacje życiowe
M. Molicka przedstawia schemat bajki terapeutycznej, składa się on z następujących stałych elementów :
• główny temat - bohater przeżywa sytuacje emocjonalnie trudne, które wyzwalają lęk; określony jest rodzaj doznawanych uczuć; może to być lęk przed bólem, ciemnością
• główny bohater - to dziecko, zwierzątko, z którym dziecko się identyfikuje. Bohater radzi sobie ze wszystkimi trudnościami, nabywa umiejętności, dzięki którym myśli pozytywnie, redukuje lęk, ukierunkowują jego aktywność i uczą adekwatnych sposobów zachowania; w efekcie bohater postrzega siebie pozytywnie i każda bajka kończy się skutecznym rozwiązaniem trudnej sytuacji
• inne wprowadzone postacie - pomagają zwerbalizować lęk, uczą skutecznych sposobów zachowań, umożliwiają przeżycie sukcesu głównego bohatera, uczą pozytywnego myślenia w sytuacjach lękotwórczych w kategoriach: mogę, potrafię, chcę, nie boję się, poszukuję rozwiązań. Postacie te kreują nastrój emocjonalny pełen miłości, serdeczności i zrozumienia, stymulują głównego bohatera do mówienia o swoich problemach, otwierania się
• tło opowiadania - miejsce znane dziecku, które tworzą pogodny nastrój.
Przykład: (do powyższych elementów)
Misiulek w przedszkolu
Główny temat - lęk przed porzuceniem w przedszkolu; lękowi temu przeciwstawia się uświadomienie, że jest się bardzo kochanym, a zatem porzucenie nie grozi
- uczenie innego myślenia w przedszkolu
Główny bohater - mały miś, który boi się przedszkola; lęk, jaki odczuwa, obniżany jest przez:
- uświadomienie, co było powodem lęku przed przedszkolem
- danie wsparcia
- nabycie innego myślenia o przedszkolu
3. Wprowadzone postacie - rodzice - misie oraz kukiełka redukują lęk bo:
- uświadamiają przyczyny lęku, wskazują, jak można sobie z lękiem poradzić
- uczą rozwiązywania trudnych sytuacji
- kreują atmosferę akceptacji i zrozumienia
- umożliwiają przeżycie przez bohatera sukcesu
4. Tło opowiadania - typowe sytuacje, jakie przytrafiają się przedszkolakom; w bajce są elementy humorystyczne, a zakończenie pogodne i optymistyczne
Funkcje bajek terapeutycznych można rozważać w dwojakim ujęciu:
W jaki sposób w bajkach jest realizowana redukcja lęku? - w bajkach terapeutycznych realizuje się ukonkretnienie lęku, jego racjonalizacja, wzmocnienie poczucia wartości bohatera poprzez nagradzanie i uczenie pozytywnego myślenie. Stosowane są techniki polegające na powtarzaniu w teście bodźców przyjętych, jako lękotwórcze i łączenie ich z innymi wywołującymi u bohatera pozytywne reakcje emocjonalne. Realizacja tych zadań ma na celu obniżenie poziomu lęku u dziecka.
Jak bajki terapeutyczne mają spełniać zadanie obniżania poziomu lęku u dzieci? - bajka terapeutyczna ma ułatwić obniżenie poziomu lęku poprzez dostarczenie odpowiedniej wiedzy o osobach, przedmiotach, zdarzeniach wywołujących lęk oraz umożliwić racjonalizacje lęku poprzez informację, jak należy postępować w sytuacji go wywołującej. Redukcja lęku dokonać się może przede wszystkim dzięki mechanizmowi naśladownictwa i modelowania wzorca, jakim jest bohater bajkowy. Mechanizm naśladownictwa - uczenie się przez obserwację oraz utożsamianie z głównym bohaterem; sprzyjają temu procesowi wzory zachowań, które są dziecku nieznane, chłonność dziecka w ich powielaniu, oddziaływanie na zmysł słuchu, a nie wzroku, ponieważ dziecku łatwiej jest się upodobnić do bohatera, który jest jego wyobrażeniową kreacją.
Maria Molicka wyróżnia 3 rodzaje bajek terapeutycznych :
• psychoedukacyjna
• psychoterapeutyczna
• relaksacyjna
W bajce psychoedukacyjnej celem jest „wprowadzenie zmian w szeroko rozumianym zachowaniu dziecka, czyli rozszerzenie możliwego repertuaru zachowań” . Główny bohater ma podobny problem co dziecko np. niska samoocena, bałagan w pokoju, agresja rówieśnicza, słabe wyniki w nauce. Poprzez bohatera bajkowego dziecko uczy się, jakie wzory zachowania powinien posiadać, jak zachować się w trudnej sytuacji, by rozwiązać problem.
Układając taką bajkę powinnyśmy wziąć pod uwagę:
• symbole znane dziecku
• metafory, które mogą mieć postać krótkich historyjek
• jest formą propozycji, a nie nakazu, nie mogą pouczać, ponieważ może to zniechęcić do naśladownictwa budząc sprzeciw.
Bajki psychoedukacyjne wskazują „nowe twory myślenia o sytuacji lękotwórczej, tym samym przedstawić inne wzory reagowania emocjonalnego i inne wzory zachowania. Mają też za zadanie uwrażliwiać dzieci na problemy innych.” Mają także uwrażliwiać dziecko na problemy innych. Powinny mówić o emocjach, jakie wyzwalają konkretne sytuacje, by rozwijały świadomość emocjonalną. Skierowane są do dzieci w wieku od 4 do 9 lat, są dość krótkie. Po przeczytaniu bajki, dobrze jest zachęcić dzieci do narysowania bajki, porozmawiania o tym, co czuli bohaterowie, jakie emocje towarzyszyły w sytuacjach, jakie napotykały postacie bajkowe. Nie należy zarzucać interpretacji dziecku, ono samo musi odnaleźć własny sens bajki psychoedukacyjnej. Przykładem może być „Bajka o mróweczce” ( M. Molickiej, w której celem jest zaakceptowanie swoich mocnych i słabych stron, siebie takim, jakim się jest oraz budowanie poczucia własnej wartości, samooceny
Są pomocne dla dzieci, które gorzej się uczą, w poszukiwaniu ich mocnych stron; pozostałym dzieciom bajki, te mogą pokazać, że każdy ma określone predyspozycje i przezywanie kolegi czy odrzucanie z uwagi na słabsze wyniki jest krzywdzące; mają też na celu redukcję poczucia mniejszej wartości, pomoc w kształtowaniu adekwatnego obrazu samego siebie, poczucia własnej wartości, rozwój empatii.
Przykład bajki psychoedukacyjnej: „Opowiadania dla twojego dziecka” Brett Doris i „Bajki na dobry sen” Gerlinde Ortner - dla dziecka opieszałego, bałaganiarza, które nie chce iść spać.
Bajka psychoterapeutyczna jest dłuższa, ma rozbudowaną fabułę, która dotyczy sytuacji wzbudzających lęk; jest opowiadaniem fantastycznym. Wymaga też dobrej analizy emocji dziecka - lęk, strach, smutek, których ma ona dotyczyć. Przeznaczona dla dzieci w wieku 4-9 lat. Szczególne zastosowanie ma w sytuacjach trudnych emocjonalnie, tzn. przeżycia kryzysowe np. separacja rodziców, pojawienie się małego brata, siostry, śmierć rodziców, zwierzątka a nawet choroba, ale także początki dziecka w szkole. Bohater bajki musi być atrakcyjny dla dziecka i odnosić sukces.
Bajka psychoterapeutyczna ma następujące cele jakie wymienia M. Molicka:
• zastępczo zaspokoić potrzeby, dowartościować dziecko, które jest w trudnej sytuacji - kompensacja
• dać wsparcie poprzez zrozumienie, akceptację budowanie pozytywnych emocji, nadziei, przyjaźni jaką zapewniają bajkowe postacie
• przekazać odpowiednią wiedzę o sytuacji lękotwórczej i wskazać sposoby radzenia sobie.
W narracji stosuje się następujące oddziaływania na bohatera bajkowego, M. Molicka wymienia:
• konkretyzacja lęku - dziecku pokazuje się jakie sytuacje osoby, przedmioty wywołują lęk; dziecko poprzez odczucia bohatera doznaje emocji, w ten sposób ma odnaleźć siebie, własne przeżycia - ułatwia to identyfikowanie się.
• uświadomienie przyczyn i skutków - pomaga działać i nie ulegać panice, bohater bajkowy posiada takie wzory zachowań, dzięki którym dziecko rozumie sytuację,
• wzmacnianie poczucia własnej wartości,
• uczenie myślenia pozytywnego,
• racjonalizacja doznawanych lęków - pokazanie innego sposobu myślenia, przeżywania, zachowania i działania,
• łączenie bodźców lękotwórczych z przyjemnymi emocjami - dziecko wyobraża sobie bodźce lękotwórcze bez doznawania lęku i nie przenosi go na realne sytuacje życiowe.
Mechanizmy, dzięki którym, bajki psychoterapeutyczne mogą oddziaływać, to naśladownictwo, identyfikacja, odwrażliwianie oraz asymilacja wiedzy.
Trzecią bajką jest bajka relaksacyjna. Posługujemy się tutaj wizualizacją w celu rozluźnienia całego ciała, mięśni, odprężenia, usunięcia zmęczenia, np. po ciężkim dniu w szkole, przykrym wydarzeniu, które było stresujące. Tłem bajki są miejsca spokojne, przyjazne i bezpieczne. Bajka ma wyraźny schemat: bohater opowiadania obserwuje i doświadcza wszystkimi zmysłami miejsca, gdzie odpoczywa.
Przykładem może być „Bajka o motylku”. Tło stanowi las, otoczenie jest miłe i przyjemne, ciepłe, celem natomiast jest rozluźnienie całego ciała, mięsni, kończyn. Adresowana jest do dzieci w wieku od 3 do 9 lat. Według E. Małkiewicza bajka powinna być krótka i trwać od 3 do 7 minut. „Powinny w niej występować specyficzne wydarzenia, które związane są z piciem wody ze źródła, kąpielą nad wodospadem. Wydarzeniom tym przypisuje się silne działanie oczyszczające, uwalniające od napięć i innych negatywnych emocji.” Przed opowiadaniem bajki, osoba prowadząca powinna być rozluźniona, spokojna, pozytywnie nastawiona do życia. Bajkę relaksacyjną należy poćwiczyć ze względu na utrzymanie rytmu, stosowanie przerw w odpowiednich momentach, a także zsynchronizowaniu oddechu. Wprowadzając dzieci w stan rozluźnienia można zacząć od słów: „Teraz posłuchamy bajeczki. Usiądź wygodnie, jeszcze wygodniej, posłuchaj swego oddechu, możesz przymknąć oczy, wszystkie dźwięki oddalają się.” Dodatkowym elementem podczas czytania może być muzyka relaksacyjna typu szum morza, lasu, powiew wiatru czy śpiew ptaków.
Bajkoterapia nie działa od razu, niestety. Jest to proces długotrwały. Dokonuje on się w dziecku po zrozumieniu bajki, bądź też nie. Nie każda bajka stanie się ważnym przełomem w życiu dziecka, ale może się zdarzyć, że jej po prostu nie zrozumie i ją odrzuci. Czasami może się zdarzyć, że dziecko powraca do swojej ulubionej bajki, co może stanowić sygnał do roli bajki, jaką ona sama w sobie zawiera.
Bajkoterapia jest lekarstwem na różnego rodzaju lęki, smutki, sytuacje kryzysowe. Dzieci bardzo długo pamiętają przykre sytuacje, co może rzutować na dalsze lata życia, na dorosłość. W podświadomości mogą tkwić lęki z przeszłości , które po otwarciu, jak puszka Pandory, sieją w naszym życiu, zdrowiu psychicznym a nawet fizycznym spustoszenie.
KORZYŚCI, JAKIE BAJKI I OPOWIADANIA DAJĄ ICH TWÓRCOM:
W sferze intelektualnej
wzbogacają słownictwo
stymulują twórczą aktywność werbalną
rozbudzają wyobraźnię i pomysłowość
rozwijają oryginalność myślenia
wpływają korzystnie na przebieg operacji myślowych (związki przyczynowo-skutkowe, wnioskowanie)
W sferze społecznej
wzmacniają więź uczuciową z osobą słuchającą
podkreślają związki z innymi
dają poczucie więzi pokoleniowej
zaspokajają potrzebę uznania oraz bycia przydatnym innym
W sferze emocjonalnej
kompensują brak i niedostatek doświadczeń świata realnego
budują pozytywny obraz siebie, swojej przyszłości i teraźniejszości
uczą akceptacji własnego życia
umożliwiają ekspresję uczuć
rozładowują stres i napięcie
pozwalają wyrzucić z siebie nagromadzone negatywne emocje
W sferze zachowanie
kształtują postawę przyszłego twórcy
zachęcają do działania
porządkują informacje dotyczące skutków własnego zachowania
dają wiedze na temat efektywności własnych działań
KORZYŚCI, JAKIE BAJKI I OPOWIADANIA DAJĄ SŁUCHAJĄCYM:
W sferze intelektualnej
porządkują wiedze o świecie
wyjaśniają związki przyczynowo-skutkowe między zdarzeniami
wzbogacają słownictwo
racjonalizują i obrazują sposób rozwiązania problemu
zapoznają w sposób prosty i zrozumiały z trudną sytuacją
rozwijają myślenie intuicyjne
uczą strategii działania w sytuacji stresowej
W sferze społecznej
dają wiedzę nt. ról grup i związków społecznych
uczą rozumienia zasad współżycia społecznego
rozwijają i wzmacniają więzi rodzinne
budzą poczucie przynależności do rodziny, grupy
W sferze emocjonalnej
zapoznają ze skalą i bogactwem uczuć
kompensują brak i niedostatek doświadczeń świata realnego
dają poczucie bezpieczeństwa
pozwalają wierzyć, że inni wierzą i czują tak samo
uwalniają od poczucia winy
rozładowują stres i napięcie
W sferze zachowania
uczą oceniać postawy moralne: złe, dobre
tłumaczą szkodliwe efekty działań
oduczają zachowań niepożądanych
uczą rozpoznawać zagrożenia i bronić się przed nimi
kształtują postawę przyszłego odbiorcy
Forum
Blogi
Grupy
Albumy
Suwaczki