KREDYTY I ICH EWIDENCJA
Udzielanie kredytów to klasyczna, podstawowa czynność banku komercyjnego. Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwroty kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.
Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie.
Z tytułu udzielonego kredytu bank osiąga przychody w postaci:
odsetek - naliczanych memoriałowo od kwoty wykorzystanego kredytu
prowizji - naliczanych z góry od kwoty przyznanego kredytu, a pobieranych za: s.75
- opracowanie i ocenę wniosku kredytowego,
- udzielenie kredytu,
- przeznaczenie środków na kredyt,
opłat manipulacyjnych i innych obciążeń kosztami bezpośrednimi.
Kredyt może być wykorzystany w różnych formach, z których najczęściej stosowane to:
kredyt w rachunku bieżącym (w banku kredytodawcy),
kredyt w rachunku kredytowym.
Kredyt w rachunku bieżącym może być przyznany podmiotowi posiadającemu rachunek bieżący w banku udzielającym kredytu.
W ramach tego typu kredytów wyróżnia się:
kredyt otwarty (in blanco) - będący upoważnieniem kredytobiorcy do utworzenia salda debetowego na jego rachunku bankowym. Bank jest zobowiązany do zapłaty dokumentów płatniczych, nawet gdy na koncie kredytobiorcy nie było żadnego pokrycia,
kredyt kasowy - przy którym bank upoważnia kredytobiorcę do pobrania z rachunku bieżącego kwoty przekraczającej pokrycie na tym rachunku.
Kredyt w rachunku kredytowym uruchamiany jest poprzez otwarcie dla kredytobiorcy wydzielonego rachunku kredytowego przeznaczonego do ewidencji wykorzystania i spłaty kredytu.
Kredyt może zostać udzielony jako:
kredyt docelowy - na finansowanie jednej określonej transakcji,
lina kredytowa - w ramach której można sfinansować w okresie kredytowania wiele transakcji o charakterze sukcesywnym i powtarzalnym.
Linia kredytowa może mieć formę:
kredytu nieodnawialnego - gdy każda wypłata dokonana w ciężar rachunku powoduje zmniejszenie limitu kredytu, do wysokości którego kredytobiorca może się zadłużyć,
kredytu odnawialnego, gdy każda spłata kredytu powoduje jego odnowienie o spłaconą kwotę.
Jednym z elementów umowy kredytowe jest sposób zabezpieczenia spłaty kredytu. Zgodnie z prawem bankowym, w celu zabezpieczenia wierzytelności, bank może żądać zabezpieczenia przewidzianego w kodeksie cywilnym i prawie wekslowym oraz zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w obrocie krajowym i zagranicznym. S.76
Prawne zabezpieczenia kredytu obejmują:
zabezpieczenia osobiste (weksel własny in blanco, poręczenie wekslowe, pełnomocnictwo, cesja),
zabezpieczenia rzeczowe (zastaw, przewłaszczenie, hipoteka, kaucja i inne). S.77
BARBARA GIERUSZ: RACHUNKOWOŚĆ BANKOWA, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. Z o.o., Gdańsk 1999,
Kredyty dla podmiotów niefinansowych to:
kredyt dyskontowy - polegający na zakupie weksli przed upływem terminu ich płatności z potrąceniem przez bank odsetek zwanych dyskontem oraz prowizji.
Kredyt finansujący operacje zagraniczne - eksportowe i importowe. Ujmuje się tu również weksle handlowe występujące w obrocie zagranicznym.
Kredyt finansujący krajową gospodarkę - głównie rozwój produkcji, handlu i usług.
Kredyt na cele mieszkaniowe - np. spółdzielcze budownictwo mieszkaniowe, kredyty hipoteczne i inne przeznaczone na budownictwo mieszkaniowe.
Kredyty na inwestycje centralne - przeznaczony na finansowanie inwestycji centralnych.
Kredyt z tytułu kart płatniczych - stanowiący zrealizowane przez bank płatności dla posiadaczy kart płatniczych.
Kredyty pozostałe - np. na realizację planów naprawczych, zakupy ratalne, pożyczki gotówkowe.
Skupione wierzytelności - np. faktoring, leasing i inne wierzytelności. S.82
KREDYT BANKOWY
Kredyt to ekonomiczny wynikający ze świadczenia przez jedna ze stron (wierzyciela) na rzecz drugiej strony (dłużnika) określonej wartości w towarze lub w pieniądzu na warunkach zwrotu równowartości w późniejszym terminie.
Przekazanie towaru nabywcy przy uzgodnionym późniejszym terminie zapłaty jest kredytem towarowym, handlowym lub kupieckim.
Kredyt bankowy jest stosunkiem ekonomicznym polegającym na świadczeniu przez bank na rzecz klienta określonej wartości w pieniądzu na warunkach zwrotu równowartości w późniejszym terminie. Istota kredytu polega na tym, że kredytodawca, udostępniając środki pieniężne, staje się wierzycielem, a kredytobiorca - dłużnikiem zobowiązanym do wzajemnych świadczeń dopiero w przyszłości.
W działalności kredytowej rozróżnia się transakcje kredytowe i pożyczkowe. Obie transakcje wymagają zawarcia umowy na piśmie. O ile jednak udzielenie pożyczki pieniężnej oznacza postawienie do dyspozycji pożyczkobiorcy określonej kwoty na ustalony w umowie okres bez uprawnień pożyczkodawcy do wnikania w sposób jej wykorzystania, o tyle udzielenie kredytu jest przyrzeczeniem realizacji płatniczych kredytobiorcy do umownie ustalonej wysokości kredytu i zgodnie z określonym w umowie jego przeznaczeniem.
W odróżnieniu od pożyczki, kredyt cechuje ściśle sprecyzowany sposób wykorzystania środków pieniężnych oraz prawo kredytodawcy do jego kontroli w okresie kredytowania, a także prawo odstąpienia od umowy w razie stwierdzenia innego, niż przewidziano w umowie, zagospodarowania kredytu. W praktyce jednak termin „pożyczka pieniężna” i „kredyt” jest często używany w tym samym znaczeniu.
Studiem bankowości, tom II praca zbiorowa pod red. Ryszarda Wierzby, Gdańsk 1998, s.5-9 opracowała Barbara Gruszka
KALSYFIKACJA KRDYTÓW
W rozwiniętych gospodarkach rynkowych różnorodność oferty kredytowej banków jest duża w wyniku stosowania od dłuższego czasu koncepcji marketingowego zarządzania działalnością banku. Kredyty się różnią między sobą szczególnymi cechami, co powoduje, że dla rozważań teoretycznych i praktyki bankowej cenne jest ich pogrupowanie. S.5
Przy klasyfikacji kredytów stosuje się najczęściej następujące kryteria:
okres kredytowania;
tryb udzielania kredytów;
przeznaczenie kredytu;
walutę kredytu.
W Polskiej praktyce bankowej dzieli się kredyty z punktu widzenia okresu kredytowania na:
krótkoterminowe, z okresem kredytowania do 1 roku;
średnioterminowe, z okresem kredytowania od 1 roku do 5 lat;
długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 5 lat.
Na podstawie kryterium trybu udzielania kredytu wyróżnia się kredyty:
w rachunku bieżącym,
w rachunku kredytowym,
udzielane w innych trybach.
Kredyty w rachunku bieżącym , są to kredyty krótkoterminowe, które mogą przyjąć formę kredytu płatniczego lub kredytu otwartego.
Kredyt płatniczy (kasowy) jest udzielany w związku z krótkotrwałymi utratami zdolności klienta do bieżącego regulowania zobowiązań. W umowie o udzielenie kredytu, zawieranej najczęściej na czas nieokreślony, ustala się limit zadłużenia.
Kredyt otwarty powstaje w drodze przyznania klientowi linii kredytowej, wyznaczającej górną granicę debetu w rachunku bieżącym. Kredyt otwarty jest wykorzystywany przez klienta w miarę potrzeb i spłacany automatycznie z wpływów na rachunek bieżący. Umowa o kredytowanie jest zwykle zawierana na okres od kilku miesięcy do 1 roku. Kredyt otwarty jest kredytem odnawialnym.
Kredyty w rachunku kredytowym polegają na otwarciu przez bank oddzielnego dla kredytu rachunku, na którym rejestrowana jest każda wypłata i spłata kredytu. Tą metodą są udzielane wszystkie pozostałe kredyty poza kredytami w rachunku bieżącym. Kredyty udzielane w innym trybie to m.in. faktoring, forfaiting i leasing.
Faktoring jest operacją która polega na nabywaniu przez bank (faktora) nie przeterminowanych należności przedsiębiorstwa za dostarczone odbiorcom dobra i usługi. Warunki tej operacji są określane w zawieranej najczęściej na kilka lat, umowie.
Dotyczą one:
wysokości natychmiastowej płatności banku na rzecz faktoranta, ustalonej w relacji do nominalnych wartości nabywanych należności (na ogół 80 - 90%). Zmniejszenie wypłat natychmiastowych jest związane z ewentualnością zmniejszenia roszczeń wobec dłużników z tytułu reklamacji i rabatów; s.6
limitów przejmowanych przez bank należności od poszczególnych odbiorców;
przeniesienie przejętych przez faktoranta praw do zabezpieczeń należności;
wyłączenie prawa regresu faktora wobec przedsiębiorstwa;
wysokości oprocentowania, opłat i prowizji na rzecz faktora;
dodatkowych usług faktora (np. ewidencji, fakturowania).
Klasyczny faktoring na podstawie standardowej umowy jest formą:
kredytowania należności przedsiębiorstwa;
przejęcia od przedsiębiorstwa ryzyka niewypłacalności dłużników;
przejęcia funkcji technicznych w inkasowaniu należności.
Umowy są zawierane w różnych warunkach, co powoduje różnorodność form faktoringu.
W krajach zachodnich faktoring jest stosowany dość powszechnie jako sposób finansowania należności w przedsiębiorstwach, które mają znaczną liczbę odbiorców. Faktoring jest wówczas dużym ułatwieniem dla przedsiębiorstwa w zawieraniu transakcji z odbiorcami. Przedsiębiorstwo odpowiada tylko za wiarygodność odstąpionych faktorowi należności, nie musi sprawdzać wypłacalności dłużników. Faktor przejmuje na siebie analizę zdolności płatniczej dłużników. Stwierdzoną wysokość ryzyka odpowiednio uwzględnia się w prowizji.
Forfaiting jest odmianą faktoringu stosowana przy transakcjach eksportowych. Przedmiotem są należności średnioterminowe powyżej 6 miesięcy. Zakup należności polega na dyskoncie gwarantowanych przez bank weksli własnych importera lub też trat eksportera akceptowanych przez importera. Zasadą forfaitingu jest wyłączenie prawa regresu w stosunku do sprzedającego należność. Ze względu na długoterminowość zaangażowania kapitałowego banku i związane z tym podwyższone ryzyko koszty forfaitingu są wyższe od kosztów kredytu uzyskiwanego w drodze faktoringu.
Leasing jest formą kredytowania inwestycji. Jest to kredyt rzeczowy, polegający na umożliwieniu korzystania z ruchomości (maszyn, urządzeń, środków transportowych), będących własnością leasingodawcy.
Leasingodawcą może być producent, przedsiębiorstwo leasingowe lub bank. Leasingobiorca spłaca w ratach kredyt wraz z odsetkami. Umowy leasingowe mogą przewidywać zwrot użytkowanego przedmiotu bądź przeniesienia własności na leasingobiorcę. S.7
W zależności od treści kontraktu wyróżnia się leasing:
operacyjny;
finansowy.
Leasing operacyjny charakteryzuje się krótkim w stosunku do ekonomicznego życia obiektu okresem trwania umowy, z możliwością wypowiedzenia przez leasingobiorcę. Stąd leasingodawca dla zamortyzowania obiektu i pokrycia własnych kosztów funkcjonowania musi zawrzeć kilka kolejnych kontraktów.
Przy leasingu finansowym umowy są zawierane na długi okres, który odpowiada 60 - 80% czasu ekonomicznego życia obiektu. Raty leasingowe w okresie trwania kontraktu i opłaty dodatkowe wnoszone przez leasingobiorcę pokrywają amortyzację obiektu i oczekiwane dochody leasingodawcy. Po wygaśnięciu umowy obiekt przechodzi na własność leasingobiorcy.
W zależności od liczby uczestniczących w transakcjach można wyróżnić leasing:
bezpośredni;
pośredni
W leasingu bezpośrednim producent oddaje swoje produkty w dzierżawę użytkownikom.
W leasingu pośrednim do transakcji dochodzi dodatkowo wyspecjalizowana instytucja leasingowa, która zakupuje dobra u producentów i udostępnia je użytkownikom. W leasingu pośrednim funkcję leasingodawcy mogą pełnić banki komercyjne lub ich wyspecjalizowane filie.
Wobec instytucji leasingowych banki mogą występować w roli:
akcjonariuszy;
pożyczkodawców;
poręczycieli;
doradców.
Na podstawie kryterium przeznaczenia kredytów wyróżnia się kredyty:
gospodarcze;
konsumpcyjne.
Kredyty gospodarcze to:
kredyty obrotowe na finansowanie bieżącej działalności gospodarczej. Są to na ogół kredyty krótkoterminowe przeznaczone na zakup materiałów i finansowanie procesów produkcyjnych (płace, energię itp.); s.8
kredyty inwestycyjne na finansowanie działalności rozwojowej (budowę obiektów, zakup urządzeń produkcyjnych). Są to kredyty średnio- i długoterminowe.
Kredyty konsumpcyjne są udzielane osobom fizycznym (w rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych i na odrębnych rachunkach) na zakup dóbr trwałego użytku i budowę domów. Są to kredyty krótkoterminowe, mające charakter pożyczek pieniężnych, oraz kredyty średnio- i długoterminowe.
Na podstawie kryterium waluty wyodrębnia się kredyty:
złotowe;
dewizowe, udzielane w walutach obcych.
Por. Leksykon finansowo-bankowy, praca zbiorowa, PWE, Warszawa 1991, s. 190
E.Kostro: Prawo bankowe, cz.1 - Ustawy i komentarze, Bibl. Menedżera i Bankowca, Warszawa 1992, s. 11
Bank-Lexikon, Betrieswirtschaftlicher Verlag Dr. Th. Gabler GmbH, Wiesbaden 1998, 10 Auflage, s.532
Leasing może dotyczyc także nieruchomości o zastosowaniu produkcyjnym (lease-back, leasing zwrotny). Szerzej na ten temat w E.F. Brigham: Podstawy zarządzania finansami, t.2, PWE, Warszawa 1996, s.355.
M. Bitz: Produkty bankowe. Rynek usług finansowych. Poltex, warszawa 1996, s.84-97.