NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

Nadciśnienie tętnicze należy do jednych z najbardziej rozpowszechnionych chorób, których częstość występowania związana jest m.in. ze sferą geograficzną, stopniem uprzemysłowienia czy warunkami bytowymi. W rozwoju nadciśnienia istotne znaczenie odgrywa również tryb życia, aktywność zawodowa oraz dieta, a zwłaszcza spożycie soli kuchennej. W krajach wysoko uprzemysłowionych na nadciśnienie choruje 20 % dorosłej ludności, w Polsce stwierdza się je u ponad 4 mln osób. Na uwagę zasługuje fakt, że u prawie połowy dotkniętych tą chorobą osób nadciśnienie tętnicze pozostaje nie wykryte, a tylko u kilku do kilkunastu procent jest ono właściwie leczone.

Nadciśnienie tętnicze odnosi się do różnych stanów chorobowych i oznacza ich wspólny objaw, jakim jest podwyższone ciśnienie krwi. Niezależnie od czynnika przyczynowego i choroby podstawowej, nadciśnienie powoduje szereg zmian narządowych, które mogą dominować w obrazie klinicznym. Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się na podstawie podwyższonego ciśnienia skurczowego i rozkurczowego.

Rozpoznanie nadciśnienia samoistnego, czyli samoistnej choroby, można ustalić dopiero po wyłączeniu nadciśnienia wtórnego, które występuje w określonych jednostkach chorobowych. Ciśnienie tętnicze zwiększa się z wiekiem. Zależność ta, wyraźniej zaznaczona jest u kobiet. Według Światowej Organizacji Zdrowia za zwiększone należy uznać wartości 140/90 mm Hg i większe u osób, które nie przekroczyły 40 roku życia, oraz 160/95 mm Hg i większe u osób w wieku > 40 roku życia.

W przebiegu nadciśnienia samoistnego wyróżnia się cztery okresy:

1. Okres wstępny (przednadciśnieniowy), w którym zwyżkę ciśnienia stwierdza się tylko po wykonaniu większego wysiłku fizycznego.

2. Okres nadciśnienia chwiejnego, gdy ciśnienie bywa okresowo podwyższone.

3. Okres nadciśnienia ustalonego, w którym stale utrzymuje się podwyższone ciśnienie.

4. Okres nadciśnienia schyłkowego.

Inny podział dotyczy klasyfikacji nadciśnienia tętniczego w zależności od występujących zmian narządowych:

I okres - brak zmian narządowych.

II okres - niewielkie zmiany narządowe i powikłania.

III okres - ciężkie uszkodzenia narządowe.

Nadciśnienie złośliwe stanowi szczególną postać nadciśnienia tętniczego. Może rozwinąć się z każdej postaci nadciśnienia krwi. Charakteryzuje się ono m.in.: wartością ciśnienia skurczowego powyżej 120-130 mm Hg, zniesieniem rytmu dzienno-nocnego zmian ciśnienia przy pomiarach dobowych, nieprawidłowościami na dnie oka, niewydolnością nerek, aż po ich stwardnienie.

Podział nadciśnienia tętniczego w zależności od wartości wysokości ciśnienia:

- Nadciśnienie graniczne - charakteryzuje się niestałym podwyższeniem ciśnienia, a średnia arytmetyczna kilku pomiarów wynosi 150/90 - 160/100 mm Hg.

- Nadciśnienie łagodne - oznacza stałe podwyższenie ciśnienia rozkurczowego co najmniej do 90 mm Hg przy średniej arytmetycznej z kilku pomiarów 90-104 mm Hg.

- Nadciśnienie umiarkowane - dotyczy chorych z nadciśnieniem utrwalonym i średnią ciśnienia rozkurczowego wynoszącą 105-114 mm Hg.

- Nadciśnienie ciężkie - obejmuje przypadki ze średnimi wartościami ciśnienia rozkurczowego, tzn. 115 mm Hg i wyższymi.

Wyróżnia się dwie postacie choroby nadciśnieniowej: nadciśnienie samoistne, którego rozpoznanie ustala się po wykluczeniu postaci wtórnych, oraz nadciśnienie tętnicze wtórne, zwane objawowym, wywołane przez schorzenie jakiegoś narządu, np. endokrynne, nerkowe, płucne, sercowo-naczyniowe. Obie postacie cechują się pod względem klinicznym objawami „zespołu hipertensyjnego”, tzn. bólami głowy, znużeniem, zmniejszeniem wydolności fizycznej, ograniczeniem funkcji nerek, sprawności serca, uszkodzeniem OUN.

Nadciśnienie wtórne może wystąpić w przebiegu następujących chorób: chorób nerek i tętnic nerkowych (zapalenie kłębkowe ostre i przewlekłe, zwężenie tętnicy kłębkowej, nefropatie cukrzycowe, nerka dnawa, gruźlica nerek, nowotwory nerek, wodonercze, zawał nerki, uraz nerek, tętniak tętnicy nerkowej), chorób gruczołów dokrewnych (zespół Cushinga, rak nadnercza, niedoczynności tarczycy, akromegalia, pierwotny hiperaldosteronizm, guz chromochłonny), innych przyczyn, jak np.: zatrucie ciążowe, przewlekłe zażywanie estrogenów antykoncepcyjnych, zapalenie aorty, zatrucie ołowiem, koarktacja aorty, zapalenie korzeni przednich rdzenia, guz mózgu, nadużywanie alkoholu, kokainy.

Podwyższone ciśnienie tętnicze powoduje powstawanie zmian morfologicznych w tętniczkach, małych tętnicach oraz w mięśniu sercowym. Następuje także przyspieszenie rozwoju i nasilenie zmian miażdżycowych w dużych tętnicach. Zmiany w sercu dotyczą zwiększonego obciążenia skurczowego lewej komory i w efekcie jej przerost; stopniowo mogą pojawiać się objawy niewydolności krążeniowej, a wtórnie niewydolność prawokomorowa. W przebiegu nadciśnienia może wystąpić zawał serca. Skutkiem zmian naczyniowych w obrębie tętniczek jest ubytek czynnego miąższu nerki w stanie zaawansowanym dochodzi do jej zmniejszenia i stopniowej niewydolności nerek. Zmiany w obrębie tętniczek mózgowych mogą być przyczyną powstawania mikrotętniaków oraz różnych powikłań mózgowych ( np. udar mózgu, obrzęk mózgu, encefalopatia nadciśnieniowa), a więc uszkodzenia układu nerwowego. Wraz ze wzrostem stopnia zaawansowania choroby stwierdza się zmiany w dnie oka, które upośledzają funkcję widzenia.

Jednym z podstawowych badań diagnostycznych jest prowadzenie pomiarów ciśnienia tętniczego krwi. Stosuje się ponadto: badanie podmiotowe i przedmiotowe, badania laboratoryjne (krwi, moczu), tomografię komputerową, rezonans magnetyczny (np. przy podejrzeniu guzów).

Najprostszym sposobem wykrycia nadciśnienia jest pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Dokonuje się go przy użyciu aparatu zwanego sfigmomanometrem. Wyróżniamy ich kilka typów. Najbardziej powszechne, to sfigmomanometry rtęciowy i sprężynowy, różniące się częścią pomiarową, służącą do odczytu wartości ciśnienia tętniczego. W przypadku manometru rtęciowego, część mierząca ciśnienia składa się ze zbiornika zawierającego rtęć oraz odchodzącej od niego pionowo szklanej rurki z zaznaczoną na niej skalą. Część pomiarową manometru sprężynowego stanowi mechanizm sprężynowy, gdzie wartość ciśnienia wskazuje strzałka na traczy ze skalą. Poza sfigmomanometrem rtęciowym czy sprężynowym na rynku dostępne są różne elektroniczne przyrządy. W codziennym życiu są one tylko w niewielkim stopniu prostsze w obsłudze, a ich dokładność może być niekiedy mniejsza od tradycyjnie używanych aparatów. Obecnie wykorzystywane są również aparaty umożliwiającą automatyczną rejestrację ciśnienia tętniczego krwi w ciągu całej doby.

Leczenie nadciśnienia tętniczego. Postępowanie terapeutyczne obejmuje minimalizowanie czynników ryzyka miażdżycy i choroby wieńcowej, w tym m.in. ograniczenie spożycia soli, unikanie stresów, napięć psychicznych, niestosowanie doustnych leków antykoncepcyjnych. Istotną rolę w tego typu przypadkach odgrywa edukacja pacjenta.

Leczenie farmakologiczne, określane jako hipotensyjne, stosuje się u chorych z nadciśnieniem pierwotnym oraz u chorych, którzy nie mogą być leczeni operacyjnie. Celem leczenia farmakologicznego jest uzyskanie trwałej normalizacji ciśnienia.

Do leków hipotensyjnych zalicza się: leki moczopędne, leki bezpośrednio rozszerzające tętniczki, leki blokujące metabolizm wapnia.

U części chorych z nadciśnieniem wtórnym stosuje się leczenie chirurgiczne, którego celem jest normalizacja ciśnienia. Do najważniejszych stanów chorobowych, w których możliwe jest radykalne leczenie chirurgiczne, należą: zwężenie tętnicy nerkowej, pierwotny hiperaldosteronizm, guz chromochłonny, koarktacja aorty.

Uzupełnieniem metod objawowych leczenia w zakresie nadciśnienia tętniczego jest postępowanie fizjoterapeutyczne:

- Promieniowanie podczerwone na okolicę brzucha.

- Promieniowanie nadfioletowe ogólne indywidualne.

- Naświetlania zbiorowe w solariach, dawka = ½ dawki ustalonej dla naświetleń ogólnych indywidualnych.

- Naświetlania ogólne promieniami słonecznymi, czas zabiegu początkowo krótki, wydłużamy stopniowo czas ekspozycji.

- Koloroterapia (działanie uspokajające i relaksujące).

- Naświetlanie światłem białym.

- Kąpiel elektryczno-wodna czterokomorowa zstępująca.

- Jonoforeza ogólna wapniowa metodą Wermela.

- Diatermia krótkofalowa na okolicę nerek.

- Impulsowe pole magnetyczne wielkiej i małej częstotliwości.

- Kąpiele nóg i rąk o temperaturze stopniowanej wg Hauffego.

- Natryski ciepłe, ruchome, skupione.

- Polewania kolan i ramion zmiennocieplne.

- Kąpiele zmiennocieplne rąk i nóg.

- Brodzenie w chłodnej wodzie, chodzenie boso.

- Kąpiel w saunie jeden raz w tygodniu w I i II okresie choroby.

- Kąpiele ozonowe, solankowe, radonowe, gazowe w dwutlenku węgla, tlenowe, perełkowe, piankowe, siarczkowo-siarkowodorowe

- Kąpiele lecznicze solankowo-jodobromowe w I i II okresie choroby.

- Kąpiele kwasowęglowej stosowane w I ewentualnie II okresie choroby.

- Kąpiele częściowe, półkąpiele, ¾ kąpiele z dodatkiem ziół np. melisy, waleriany, chmielu, wyciągu z igieł sosny.

- Inhalacje radonowe, naturalne w sztolniach dowolnych kopalni uranu.

- Masaż klasyczny, podwodny w I okresie choroby.

- Kinezyterapia stosowana jest w I i II okresie choroby przy nieutrwalonym nadciśnieniu i braku zmian narządowych.

- Leczenie uzdrowiskowe, klimatoterapia i kuracje pitne.

- Ziołolecznictwo: napary z kozłka lekarskiego, melisy lekarskiej, chmielu, skrzypu polnego, głogu, lawendy, rozmarynu, jemioły.

---