Shaffer, Rozwój emocjonalny

Aspekty rozwoju

• Świadomość swoich własnych stanów emocjonalnych → dolność spojrzenia z boku i kontrolowanie własnych uczuć

• Kontrola jawnych oznak własnych emocji → oddzielanie uczuć od ich zewnętrzych wyrazów

• Rozpoznawanie emocji innych osób → w konsekwencji tworzenie reguł zachowania

• Kompetencje emocjonalne → zdolność do radzenia sobie z własnymi emocjami oraz zdolność do rozpoznawania i reagowania na emocje innych.

Czym są emocje?

• Emocje to subiektywne reakcje na istotne wydarzenia, charakteryzowane poprzez zmiany fizjologiczne oraz zmiany na poziomie doświadczenia i widocznego dla innych zachowania. Nie są zakłóceniami w sytemie ale spełniają ważną role w rozwoju i adaptacji.

Epizod emocjonalny

• zdarzenia wywołujące

• składnik fizjologiczny

• składnik osobistego doświadczenia (świadome pobudzenie wywołane zmianami fizjologicznymi + ocena poznawcza; z wiekiem wzrasta rola aspektów poznawczych)

• widoczene zmiany zachowania (mimika, ton głosu, gesty)

Funkcje emocji

• Lęk przed nieznajomymi pojawia się w drugiej połowie 1 roku → dziecko pozostaje w otoczeniu ludzi godnych zaufania

• Płacz dziecka pełni funkcje komunikacyjne

• Emocje pełnią interpersonalne funkcje regulacyjne

Podstway biologiczne

• Genetycznie nastawiony program powoduje, że emocje ujawniają się w określonym wieku oraz że u wszystkich ludzi przybierają one jdnakową formę

• Darwin kładł nacis na mimiczne wyrazy twarzy i uznawał je za element dziedziczny i że dzielimy je innymi naczelnymi

• Techniki opisu mimiki - system kodowania ruchów twarzy FACS (Ekman, Friesen, 1978) i maksymalnie różnicujący system kodowania ruchów twarzy MAX (Izard, 1979)

• 6 stanów uważa się za emocje pierwotne i można je już rozpoznać u noworodków: lęk, radość, obrzydzenie, gniew, zdziwienie, smutek; a każda z nich posiada własne podstawy biologiczne (neuronalne), każda wyrażana jest w szczególny sposób i pełni szczególną funkcję adaptacyjną

• Behawioralne oznaki emocji zawsze mają konkretne walory adaptacyjne

• Dzieci głuchonieme i niewidzące potrafią wyrażać te same emocje i płakać w podobny sposób w podobnych okolicznościach jak dzieci pełnosprawne (Eibl-Eibesfeldt, 1973).

Drogi rozwoju

• W 2 i 3 roku dzieci dzieci zaczynają dawać oznaki: poczucia winy, dumy, wstydu, i zażenowania; nie wywołują one specyficznych wyrazów twarzy; duma i wstyd są emocjami całego ciała → „powiększenie” i „zapadnięcie” ciała; w zakresie porażki dziewczynki częściej okazuja wstyd, co koresponduje z róznicami płciowymi u dorosłych

• doochodzi również do łączenia emocji, np. lęk i złość

• od 2r. emocje mogą zostać wywołane przez symboliczną reprezentację sytuacji

• emocje ujawniają się w coraz subtelniejszy sposób, gdyż dziecko zaczyna panować i uczy się reagować w sposób społeczie akceptowany

• emocje związane z samoświadomością → dzieci muszą posiadać poczucie Ja (ok.18m), aby doznawać wstydu, zażenowania i dumy → rozwój emocji jest związany z rozwojem poznawczym

Początki języka emocji

• język staje się podstawa do refleksji, do nazwania odczuć, do postawienia się z boku i przemyślenia i oceny

• w drugiej połowie 2 roku dzieci po raz pierwszy uzywają słów odnoszacych się do emocji: „szczęśliwy”, „smutny”, „zły”

• liczba i zakres terminów wzrasta gwałtownie w 3r.

• W wieku 6 lat dzieci uzywają tak wyszukanych terminów jak: poruszony, odprężony, zmartwiony, radosny

• w wieku ok 2 i pół dzieci zaczynają odnosić się do przeżyć innych ludzi

• w wieku 3 lat nie rozmawiają tylko o zewnętrznym zachowaniu ale o stanach mentalnych, a wnioski jakie wyciagają są zazwyczaj poprawne

• w okresie przedszkolnym język emocji nabiera precyzji i zaczyna odwoływac się do przyczyn emocji

• zrozumienie czynników wywołujących emocje stanowi podstawę do ich manipulacji

Rozmowy na temat emocji

• dzieci często inicjują próby dowiedzenia się czegoś na temat emocji

• wyrażają ciekawość dla przyczyn ludzkiego zachowania

• poczatowo rozmowy takie pomagają im zrozumieć głównie własne uczucia i odzyskać spokój

• znaczacy skok częstotliwości odniesień do uczuć następuje w okresie od 2 do 3 roku

• matki częściej rozmawiają na temat emocji z córkami

• dzieci, które miały okazje do częstych rozmów o emocjach w wieku 6 lat pojmowały dużo więcej aspektów emocji (Dunn)

Myślenie na temat emocji

• dzieci tworzą własne teorie emocji

• coraz trafniej potrafią określić przyczyny emocji, młodsze skupiają się na przyczynach zewnętrznych emocji a starsze na wewnętrznych; wyjaśnienie wewnetrzne cześciej dotyczny intensywnych i negatywnych emocji

• Dunn i Hughes (1998)rozmawiali z 4latkami na temat źródeł emocji → emocje były wyjaśniane w kategoriach potrzeb i wymagań konkretnej osoby → oznaki teorii umysłu, czyli wiedzy o tym, że ludzie posiadają swój indywidualny, wewnętrzny świat mysli, odczuć, który pozostaje niezalezny od stanów umysłu innej osoby

• w okresie przedszkolnym dzieci ucza się, że o nie sytuacja ale jej znaczenie jakie jednostka jej przypisuje wywołuje konkretne reakcje emocjonalne

• Harris pokazuje, że najpóźniej w wieku 6 lat dzieci posiadają zdolność pojmowania stanów umysłowych innych ludzi

• Badanie Harris (1989), historyjka o słonnicy Elie, która lubi coca-colę, a zastanie w puszcze mleko → młodsze dzieci pojmują emocje egocentrycznie, bo uważają, że wszystko co one same wiedzą, inni ludzie też wiedzą, więc brakowało elemenu zaskoczenia

Socjalizowanie emocji

• Przekazanie wskazówek, którymi powinni się kierować wszyscy w okazywaniu własnych uczuć jest zróżnicowany kulturowo

• Reguły ekspresji emocji - odnoszą się do norm kulturowych dotyczących wyrażania emocji - zarówno ich rodzaju, jak okoliczności, w jakich można je okazać

• W niektórych sytuacjach dopuszcza się okazywanie emocji, w niektórych nie, a w niektórych trzeba emocje zzastepować innymi, nierzadko przeciwnymi emocjami

• Wyróżniamy 4 kategorie reguł ekspresji emocji:

• Minimalizacja

• Maksymalizacja

• Maskowanie (twarz pokerowa)

• Substytucja

• Dwie pierwsze przyswajane są wcześniej

• Trzeba jednak odróżnić umiejętność stosowania reguły od wiedzy jak się z niej korzysta

• Przedszkolaki stosuja te reguły jednak dopiero w wieku 6 lat dzieci potrafią zauważyć, że emocje odczuwane i pokazywane nie muszą ze sobą korespondować i że dopuszcza się oszukiwanie innych dla dobra zachowania konwencji społecznych

• Wszystkie rodziny i grupy rówieśnicze mają pewien klimat emocjonalny i oczekują podporządkowania się jakims normom w celu zachowania tego klimatu, dotyczy to liczby okazywanych emocji i kto komu ma je okazywać

Wpływ rodziców

• przywiązanie jako więź emocjonalna

• wrażliwość matki na dziecięce wyrazy emocji sprzyja bezpiecznemu przywiązaniu, a jej brak skutkuje brakiem poczucia bezpieczeństwa

• bezpiecznie przywiązane → mogą okazywać emocje negatywne i pozytywne i mogą oczekwiać, że spotkają się z adekwatną rekcją rodziców i z akceptacją dla ich emocji, dzieci te również będą adekwatnie reagować na szeroki zakres emocji innych ludzi

• lękowo-unikowe → niejednokrotnie spotkały się z odrzuceniem emocji, zwłaszcza negatywnych, a pozytywne nie zawsze są odwzajemniane, dlatego dzieci wypracowują strategię ukrywania zaniepokojenia, by uniknąć ignorowania lub odtrącenia

• lekowo-ambiwaletne → na ich rekcje emocjonalne reagowano w sposób niejspójny, opracowały strategię nadmiernego wyrażania emocji, szczególnie negatywnych, aby zwrócić uwagę rodziców

3 sposoby przekazywania informacji o stosownych zachowaniach emocjonalnych przez rodziców

• Trenowanie (instruowanie)

• Modelowanie (naśladowanie)

• Uczenie się zbieżności (dialog emocjonalny, czyli wymiana mimiki, gestów i innych sygnałów emocji, bez względu na to czy towarzyszom im słowa czy nie, jet to najskuteczniejszy sposób uczenia)

Kompetencje emocjonalne

Elementy:

• świadomośc własnego stanu emocjonalnego

• zdolność dostrzegania cudzych emocji

• zdolność używania słownictwa emocji stsosowenego w danej (pod)kulturze

• zdolność do współczującego zaangażowania w emocje innych

• zdawanie sobie sprawy, że zewnetrzne oznaki nie zawsze korespondują z wewnętrznymi stanami, zarówno u siebie jak i u innych

• radzenie sobe z przykrymi emocjami

• świadomość, że rodzaj relacji w związku opiera się na podstawie sposobu komunikowania emocji i wzajemności emocji w związku

• poczucie kontroli i akceptacja własnych stanów emocjonalnych

Emocjonalne kompetencje społeczne

• panowanie nad sobą

• biegłość w wyrażaniu własnych stanów

• trafność w odbieraniu przekazów emocjonalnych

• korzystanie z pozytywnych wyrazów emocjonalnych

• radzenie sobie z gniewem w sposób nieagresywny

Przeniesienie kontroli z opiekuna na dziecko jest jednym z głównych zadań rozwojowych, na które przeznaczony jest cały okres dzieciństwa, i którego niemal nigdy nie udaje się w pelni zrealizować.

Strategie autoregulacji emocji

0-1

• przekierowanie uwagi (odwracanie wzroku)

• samouspokojenie (ssanie palca, kręcenie loków, kiwanie)

1-3

• poszukiwanie dorosłego (w celu zapewnienia bezpieczeństwa)

• użycie „przedmiotów przejściowych” (przytulanie misia)

• fizyczne unikanie (uciekanie z sytuacji trudnych)

• zabawa na niby (wyrażanie różnych emocji na niby, z poczuciem kontroli)

3-5

• kontrola werbalna (rozmowy na temat emocji i myślenie o nich)

• tłumienie odczuć emocjonalnych (przekierowanie myśli od źródła niepokoju)

od 5

• konceptualizacja emocji (refleksja i abstrakcyjne webralizowanie)

• dystansowanie się poznawcze (samoświadomość tego jak powstają emocje i jak nad nimi panować)

Czynniki wpływające na kompetencję emocjonalną

• biologiczne → różnice w temperamencie (wrażliwość, próg reakcji, zdolność hamowania), uposledzenie funkcji neuropsychicznych (autyzm)

• interpersonalne → rodzaj wsparcia ze strony rodziców

• środowiskowe → niskie dochody rodziców i stres z tym związany

---