Charakterystyka i rodzaje gleb
Gleby stanowią zewnętrzną część powłoki ziemskiej, będącą przekształconą, ożywioną oraz rozdrobnioną. Są to substancje o charakterze mineralno- organicznym, mające możliwość przekazywania składników odżywczych dla roślin, co określa się mianem żyzności.
Gleby powstają w wyniku procesu glebotwórczego, polegającego na stopniowej przemianie zwietrzelin skał albo skał luźnych. Jego przebieg zależy od następujących czynników:
Podłoża, czyli skał macierzystych, z których powstaje gleba; Klimatu; Towarzyszących składników organicznych; Flory oraz fauny czyli świata roślinnego i zwierzęcego;
Proces glebotwórczy prowadzi do powstania określonego profilu glebowego, świadczącego o określonym typie gleby, mającego charakterystyczne zabarwienie. Profil glebowy składa się z następujących warstw:
A2- zwany poziomem wymywania (eluwialnym, bielicowania)
B- zwany poziomem wmywania (iluwialnym, brunatnienia)- zachodzi tu proces pokrywania cząsteczek gleby otoczką o barwie rdzawobrunatnej
C- poziom skał macierzystych- będących częścią zwietrzeliny albo też skałą, która nie przechodzi procesów glebotwórczych
D- poziom skał podścielających.
Czynniki glebotwórcze, oddziałując w sposób długotrwały, powodują powstawanie gleb, których profil jest wyraźnie wykształcony. Z kolei gleby inicjalne (szkieletowe) - młode i niedostatecznie wykształcone nie mają wyróżnionych poziomów, a ich związek ze skałą macierzystą jest słaby.
Gleby a klimat i roślinność.
Gleby |
Roślinność |
Klimat |
Gleby tundry |
Tundra- mchy i porosty |
Okołobiegunowy- subpolarny |
Gleby bielicowe |
Tajga na Syberii- lasy iglaste (świerki, sosny, modrzew, limba) |
Umiarkowany chłodny |
Gleby brunatne |
Lasy liściaste zrzucające liście na zimę (dęby, topole, buki) |
Umiarkowany ciepły, morski |
Czarnoziemy |
Stepy- zbiorowisko niskich traw w Ameryce Północnej; |
Umiarkowany ciepły, kontynentalny |
Szaroziemy pustynne |
Roślinność pustyń oraz półpustyń- suchorośle, kaktusy |
Zwrotnikowy suchy |
|
Podzwrotnikowy suchy |
|
Żółtoziemy, czerwonoziemy |
Dżungla wielopiętrowa, epifity |
równikowy |
|
Makia- roślinność stworzona przez człowieka |
Śródziemnomorski, podzwrotnikowy |
Gleby początkowego stadium rozwoju - nie posiadają ostatecznie i w pełni wykształconego profilu glebowego. Obszarami ich występowania są góry i tereny rekultywowane, przykładem mogą być piaski wydmowe.
Czerwonoziemy- zawierają duże ilości żelaza, żółtoziemy oraz lateryty- nieurodzajne, uprawia się na nich bardzo trudno; można spotkać się z nimi w wilgotnym klimacie równikowym.:
Gleby bielicowe - stanowią 25% całkowitej powierzchni gleb Polski. Dzielimy je na gleby o słabym, średnim i silnym stopniu zbielicowania. Gleba bielicowa składa się z kilkucentymetrowej warstwie próchniczej, przechodzącej w poziom wymywania o jasnoszarej barwie. Jest to rezultatem wymycia wodorotlenku żelaza, glinu, manganu i związków próchniczych w niżej leżące warstwy wymywania. Jednakże gleby te są bardzo wymagające, potrzebują starannego nawożenia i długich procesów pielęgnacji. niewielkie urozmaicenie, wysoki poziom wymycia, występują w chłodnym klimacie w miejscach występowania lasów iglastych; nadają się pod uprawę żyta, jęczmienia, owsa czy ziemniaków;
Gleby brunatne - zajmują powierzchnię 52% całkowitej powierzchni kraju. Leżą głównie pod umiarkowanie wilgotnymi zbiorowiskami lasów iglastych i mieszanych. Proces ich powstawania nosi nazwę brunatnienia - przebiega on jako wietrzenie minerałów w glebie - są to głównie glinokrzemiany obfitujące w żelazo. Ten uwolniony związek otacza cząstki glebowe dając właśnie brunatne zabarwienie. Nie są one zbyt urodzajnym kompleksem, mimo to wiele upraw w Polsce lokuje się właśnie na glebach brunatnych. w miarę żyzne, powstają w miejscach, powrastanych przez lasy liściaste oraz mieszane; dobrze uprawia się na nich różne rodzaje zbóż, a także roślin okopowych, w tym celu wymagane jest jednak odpowiednie nawożenie;
Gleby płowe - zajmują powierzchnię 5% terytorium kraju jako odmiana gleb brunatnych. Tu jednak proces wymycia związków żelaza i cząstek ilastych zachodzi o wiele intensywniej.
Czarnoziemy - zajmują powierzchnie 1% powierzchni kraju, charakteryzują się czarna barwą, duża warstwą próchniczą, co wzmaga ich urodzajność. Powstają na terenach pod łąkami i stepami. występują w sferze klimatycznej umiarkowanej w klimacie ciepłym w związku z roślinnością stepową; występujący w nich wysoki poziom próchnicy stanowi o ich żyzności; najlepiej nadają się pod uprawę pszenicy, bawełny oraz buraków cukrowych.
Czarne ziemie - zajmują powierzchnię 2% powierzchni kraju, składem są bliskie czarnoziemom. posiadają dużo próchnicy, co właśnie nadaje im czarną barwę. powstają w procesie bagiennym, bardzo żyzne, natomiast uprawa na nich jest dosyć trudna;
Gleby bagienne - zajmują powierzchnię 9% powierzchni Polski. Są glebami torfowymi i mułowo - torfowymi. Warunki beztlenowe umożliwiają rozkład szczątków organicznych, co stwarza im określone właściwości. Są bardzo urodzajne, zwłaszcza ich torfowe odmiany, intensywnie nawożone i meliorowane stają się bardzo żyzne.
Mady - zajmują powierzchnię 5% powierzchni Polski, spotkać je można głównie w dolinach rzecznych, tak się dzieje przykładowo na Żuławach, gdzie woda wylewając okresowo przynosi namuły. (gleby aluwialne)- powstają w dolinach rzecznych oraz w okolicach ujść rzek, a złożone są z drobnych cząstek materiału, nanoszonego przez rzekę; zawierają dużo próchnicy, dlatego można uprawiać na nich różne rodzaje roślin, natomiast należy je często meliorować; najwięcej gleb tego typu występuje w Mezopotamii, Egipcie, na Nizinie Chińskiej czy też w Indiach.
Rędziny - zajmują powierzchnię 1% na skale macierzystej wapiennej i gipsowej. Posiadają wysoką zawartość wapnia a spotkać je można głównie na wyżynach. powstają na wapieniach podlegających wietrzeniu, a poziom próchnicy zalega w nich na skale macierzystej, pozostałe poziomy w zasadzie nie istnieją; dość urodzajne, najlepiej uprawia się na nich rośliny okopowe;
Szaroziemy pustynne- w miejscach o klimacie pustynnym oraz półpustynnym, nie za bardzo urodzajne, a ich profil glebowy jest płytki;