PSYCHOLOGIA ĆWICZENIA

19.03.2011 r.

Psychologia o dziedzina wiedzy o zachowaniach człowieka, o przesłankach tych zachowań, o ludzkich przeżyciach i myśleniu. Generalnie to nauka o psychice i zachowaniu człowieka. Etymologicznie - psyche (dusza) + logos (słowo, myśl, rozumowanie). To nauka empirycznie zajmująca się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi.

Zadanie psychologii:

- zwiększanie wiedzy o psychice i zachowaniach człowieka;

- pomaga ludziom w ich problemach psychicznych i w życiu.

Działy psychologii:

- teoretyczna (akademicka) - formułuje prawa, teorie, związki; dzieli się na ogólną (w tym poznawczą), rozwojową, społeczną, psychopatologię;

- stosowana dzieli się na: wychowawczą, kliniczną, pracy, organizacji, ekonomiczną, kierowania i przywództwa, sądową, penitencjarną, sportu o wojskową.

Metody psychologii: obserwacja, rozmowa, wywiad, analiza dokumentów, analiza wytworów dziecka, eksperyment, standaryzowane metody testowe.

Kierunki współczesnej psychologii:

Koncepcja behawiorystyczna (James Watson, Iwan Pawłow, Konarski, J. Skinner). Zachowanie jest mierzalne i obserwowalne. Behawioryzm odrzuca analizowanie świadomości i introspekcję. Wyłącznie zachowanie (behavior) jest dostępne obiektywnej obserwacji.

S (bodziec) → R (reakcja)

Znaczenie środowiska zewnętrznego, a nie osobowości. Wzmocnienia pozytywne (nagrody) i negatywne (kary).

1. Uwarunkowanie I rodzaju - klasyczne Pawłowskie

bodziec bezwarunkowy → reakcja bezwarunkowa (bez uczenia się)

bodziec obojętny → brak reakcji

skojarzenie bodźców wielokrotnie powtarzane

bodziec warunkowy → reakcja warunkowa (wyuczona)

2. Uwarunkowanie II rodzaju - instrumentalne (sprawcze) - nauka reakcji

Wymaga od badanego organizmu wykonania określonej reakcji ruchowej lub powstrzymania się od niej. Reakcje te zwane są reakcjami instrumentalnymi lub sprawczymi. Zachowanie staje się instrumentem do uzyskania nagrody.

Człowiek jest zewnątrzsterowny. Zachowanie człowieka można sterować poprzez wzmocnienia negatywne i pozytywne. Manipulując odpowiednio systemem nagród i kar można „zaprogramować” człowieka, by zachowywał się w określony i pożądany sposób. Najskuteczniejsze jest nagradzanie w zmiennych proporcjach i w zmiennych odstępach czasowych. Zdanie Kozielskiego kary stanowią często główne narzędzie zmiany zachowania. Sterowanie negatywne jednak nie eliminuje zachowań niepożądanych, lecz tylko je tłumi i hamuje na pewien czas.

Koncepcja behawiorystyczna stała się podłożem tzw. „bezstresowego” wychowywania dzieci, które polega na stosowaniu raczej wzmocnień pozytywnych mających zmodyfikować niepożądane zachowanie zamiast używania kar czy stosowania przemocy.

Koncepcja psychoanalityczna (Zygmunt Freud). Podstawowy regulatorem zachowania jest nieświadomy popęd seksualny LIBIDO. Trójwarstwowa koncepcja: ID, EGO, SUPEREGO. Mechanizmy obronne. Charaktery: oralny, analny, falliczny, genitalny. Człowiek jest pionkiem targanym popędami. Popędy są cały czas aktywne i często ujawniają się w czynnościach pomyłkowych, marzeniach sennych, symptomach nerwicowych itp. Decydujące znaczenie odgrywają procesy nieświadome. One wpływają na zachowanie człowieka i na jego rozwój. Świadomość to wierzchołek góry lodowej. Podświadomość to aspekty kiedyś świadome, niewygodne, więc wyparte ze świadomości. Nieświadomość:

- ID (dziecko) - kieruje się zasada przyjemności; popęd życia Eros (libido), popęd śmierci Thanatos;

- EGO (dorosły) kieruje się zasadą rzeczywistości, charaktery, mechanizmy obronne;

- SUPEREGO (rodzic) kieruje się zasadą moralności, normy moralne (jest jak nasze sumienie).

Fazy rozwoju i kształtowania charakteru:

- faza oralna (0-1 r. ż.) - zaspakajanie ustami;

- faza analna (2-3 r. ż.) - skąpstwo;

- faza falliczna (4-5 r. ż.) - fascynacja własną płcią;

- faza genitalna - związki damsko-męskie celem utrzymania gatunku.

Mechanizmy obronne: wyparcie, projekcja, racjonalizacja, zaprzeczenie, reakcja upozorowana, kompensacja, intelektualizacja, sublimacja, regresja, identyfikacja, przemieszczenie. Nigdy nie występują pojedynczo. Bronią nas i naszej higieny psychicznej przed niewygodnym poczuciem, np. wstydu. Człowiek to istota pełna lęku.

Koncepcja humanistyczna (Abraham Maslow, Carl Rogerss). Teoria potrzeb (piramida Maslowa). Teoria samoaktualizacji/samorealizacji. Człowiek jest wartością samą w sobie. Człowiek jest z założenia dobry. Koncepcja ta kładzie nacisk na rozwój indywidualny i możliwości samorealizacji. Stosuje holistyczne do zrozumienia człowieka. Człowiek jest jednością biopsychospołeczną. Człowiek jest autonomiczny. Dysponuje wolną wolą, czyli swobodą wyboru działania. Posiada potencjał.

Teoria samoaktualizacji - proces stawania się tym, kim się jest, dążenie do wewnętrznej spójności. Człowiek jest spontaniczny, ma dystans wobec zdarzeń, bliski związek z innymi, niezależny, wybacza i ma pokorę. Człowiek jest jak „tabula rasa” - ciągle się rozwija i zapisuje swoją kartę doświadczeń życiowych.

Koncepcja poznawcza (G. Kelly - konstrukty osobiste, F. Heider - koncepcja rozwoju i poznawcza, L. Festinger - teoria dystansu poznawczego). Człowiek jest mądry, jednostką aktywnie działającą, pobierająca i przetwarzającą informacje. Człowiek to badacz. Jednostka Samodzielny podmiot. Procesy umysłowe - to one determinują zachowanie człowieka. Życie ludzi jest ciągłym eksperymentowaniem, sprawdzaniem hipotez.

PERCEPCJA SPOŁECZNA

Jak spostrzegamy i jak jesteśmy postrzegani przez innych?

Kwestionariusz KAS;

Postrzeganie prostych zdarzeń fizycznych (przetwarzanie na poziomie sensoryczno-motorycznym) - świadomość bierna.

spostrzegający podmiot (świadomość człowieka)

↕

rzecz, podmiot fizyczny, spostrzegany przedmiot (człowiek, ludzie, zwierzęta).

Spostrzeganie społeczne (modyfikujący udział świadomości) - przetwarzanie na poziomie semantyczno-operacyjnym.

Atrybucja - wnioskowanie o cechach innych ludzi i przyczynach jego zachowania

Obserwator spostrzegający ↔ aktor spostrzegany

Egotyzm atrybucyjny

Efekt „Hallo”

Atrybucja

Ingracjacja - podlizywanie się, wkradanie w czyjeś łaski, celem uzyskania dóbr (konformizm, podniesienie wartości partnera, autoprezentacja pozytywna, autoprezentacja negatywna).

OSOBOWOŚĆ I TEMPERAMENT

Osobowość to najbardziej wyraźne i rzucające się w oczy wrażenie, jakie jednostka wywiera na innych ludziach.

G. Alloport podał ponad 50 definicji osobowości.

Wg Zimbardo osobowość jest tym, co charakteryzuje daną jednostkę, sumą sposobów reagowania na innych ludzi, wchodzenia z nimi w interakcje, które są charakterystyczne dla danej jednostki.
Teorie osobowości:
- psychoanalityczna (Freud);
- teoria konstytucjonalna (Kretschmar, Sheldon);
- teoria cech (Costell).
Teoria konstytucjonalna. E. Kretschmar powiązał czynności psychiczne z budową ciała:
- leptosomatyk - chudy, wysoki, wątły, chłodny, nietowarzyski, nieprzystosowany;
- pyknik - niski, otyły, ciepły, towarzyski, przystosowany do otoczenia;
- atletyk - silny i muskularny, chłodny, umiarkowany w mimice, mało elastyczny;
- dysplastyk - nieregularny, bezkształtna budowa ciała.

1. Schizotymiczny - z tendencją do schizofrenii, zamknięty w sobie, oschły, drażliwy, nietowarzyski.
2. Cyklotymiczny - z tendencją do depresji, chwiejny emocjonalnie, otwarty, towarzyski, o miłym usposobieniu, dobroć.
3. Iksotymiczny (wiskozycyjny) - ze skłonnością do epilepsji, stabilny w uczuciach, spokojny, mało wrażliwy, umiarkowany w gestach i mimice...
Czynniki wpływające na kształtowanie osobowości:

1. Aktywność własna (środowisko biologiczne i społeczne, rola społeczna osoby znaczące).

2. Wpływ kultury

3. Oddziaływanie wychowawcze

4. Wydarzenia powtarzające się lub wyjątkowo silne.

Składniki osobowości: temperament (wpływa na osobowość), zdolności i uzdolnienia, inteligencja, potrzeby, zainteresowania, postawy, obraz samego siebie, obraz świata.

Temperament przejawia się w reakcjach emocjonalnych i w motoryce. Jest właściwy dla zwierząt i ludzi. Obejmuje formalne cechy zachowania. Podlega zmianom pod wpływem środowiska. Jest obecny od urodzenia, zdeterminowany przez wrodzone cechy. Wyznacza poziom przystosowania jednostki do środowiska. Jest on uzależniony od procesów środowiska, pobudzenia i hamowania. Decydujące znaczenie mają: siła, równowaga i ruchliwość procesów nerwowych. Od temperamentu zależy intensywność reagowania na różne bodźce (reaktywność).

Reaktywność to stosunek naszej wrażliwości do odporności.

Reaktywność = r (wrażliwość)/R (odporność) = constans

Osobowość jest typowa tylko dla człowieka. Jest zbiorem specyficznych dla danej jednostki cech. Jest wytworem warunków społeczno-historycznych.

Koncepcje czynnikowe

Cattel - 16 czynników.

Costa i McCrove - 5 czynników (big five): neurotyczność, ekstrawersja, ugodowość, sumienność otwartość na doświadczenia (kwestionariusz NEO-FFI).

Eysenck - 3 czynniki: neurotyczność, ekstrawersja, psychotyczność.

Główne wymiary osobowości:

ASERTYWNOŚĆ

Nastawienie a zachowanie - wymiary wyznaczające postawy. Wzajemne relacje interpersonalne (człowiek a ludzie); własne dążenia, potrzeby.

Postawa bierna. Negocjacje miękkie, ustępstwa, nastawienie się na innych, woli przegrywać, ale mieć dobre stosunki z innymi. Ja nie jestem OK, ale ty jesteś OK. Przysłuchuje się potrzebom innych. Nie ujawnia swoich potrzeb. Często posiada kompleks niższości. Ma skłonności do oddawania siebie innym. Wykazuje brak wiary w siebie.

Cechy charakterystyczne dla biernych zachowań: brak pewności dla siebie i niska samoocena, brak szacunku dla samego siebie, poniżanie samego siebie, negatywne uczucia i myśli na temat własnej osoby, poczucie niższości w stosunku do innych, przekazywanie innym kontroli nad sytuacją i otoczeniem, poczucie winy, brak motywacji. Postawa podszyta lękiem, że nie będzie akceptowana.

Postawa agresywna. Negocjacje twarde, rywalizacja i walka. Ja jestem OK, ty nie jesteś OK. Skoncentrowany na własnych potrzebach, przyjmujący postawę atakującą, w konfliktach z innymi często manifestują postawę „ja jestem lepszy”.

Cechy charakterystyczne agresywnych zachowań: brak pewności siebie i niska samoocena, brak szacunku dla siebie, lekceważenie innych, poczucie wyższości, chęć kontrolowania otoczenia i sytuacji, brak zainteresowania cudzymi uczuciami i myślami, złość w stosunku do innych ludzi i skłonność do obwiniania, nieumiejętność stawiania i zadawania pytań, ignorowanie reakcji otoczenia.

Postawa manipulująca - Unikanie. Ja nie jestem OK, ty nie jesteś OK - „jesteśmy nic nie warci”. Nie słucha siebie ani innych. Nie ma poczucia własnej wartości i inni są dla niego nic nie warci. Konsekwencją długotrwałego utrzymywania się tej postawy jest depresja.

Cechy charakterystyczne dla zachowań manipulacyjnych: brak pewności siebie i niska samoocena, brak szacunku dla samego siebie oraz do innych ludzi, podejrzliwość i niedowierzanie w stosunku do motywów działań otoczenia, negatywne myśli i uczucia na temat innych osób oraz własnego „ja”, duża ostrożność w stosunku do innych, nieuczciwość i brak szczerości, zniekształcanie znaczeń cudzych wypowiedzi, poddawanie w wątpliwość poczucie godności innych ludzi, depresja i brak motywacji.

Postawa asertywna. Negocjacje oparte na zasadach. Współpraca. Ja jestem OK, ty jesteś OK. Postawa najbardziej satysfakcjonująca obie strony. Wyraża optymizm co do współpracy „razem nam się uda”, „razem możemy osiągnąć więcej”.

Cechy charakterystyczne asertywnych zachowań: pewność siebie - zaufanie do siebie, pozytywne nastawienie, szacunek dla siebie i dla innych, odpowiedzialność za siebie, motywacja do dobrej pracy, zainteresowanie uczuciami oraz myślami innych ludzi, umiejętność zadawania pytań, uczciwość i bezpośredniość, umiejętność słuchania innych, potrzeba poznania reakcji i otoczenia.

PAMIĘĆ I UCZENIE SIĘ

Pamięć to:

1. Umysłowa funkcja przechowywania informacji o bodźcach, zdarzeniach, obrazach, ideach itp., kiedy pierwotnie działające bodźce nie są już obecne.

2. Hipotetyczny „system magazynujący” te informacje w mózgu.

3. Informacje w ten sposób zachowane.

Pamięć można rozumieć jako właściwość i proces.

Jako właściwość jest elementem psychicznego wyposażenia jednostki, składnik inteligencji, składa się z wielu zdolności specyficznych (np. wzrokowa pamięć). Pamięć można doskonalić.

Jako proces to sposób kodowania doświadczenia, jest fazą przetwarzania informacji. Składa się z faz: zapamiętywania, przechowywania i odtwarzania (rozpoznanie i przypominanie). Można doskonalić niektóre fazy procesu pamięciowego (np. fazę odtwarzania).

Rodzaje pamięci:

1. Ze względu na czas przechowywania: sensoryczna (ultrakrótka - aktualne spostrzeżenia zmysłowe, do 2 sek.), krótkotrwała (pamięć operacyjna, świeża, do ok. 30 sek.) i długotrwała.

2. Ze względu na charakter: deklaratywna (świadoma): semantyczna to ogólna wiedza o świecie, epizodyczna to fakty z naszego życia; niedeklaratywna (wiedza proceduralna, pozwala na wykonanie pewnych czynności.

Cechy pamięci: wierność (dokładność), trwałość (długość przechowywania w pamięci), szybkość zapamiętywania, zakres pamięci.

Zapominanie: brak zainteresowania, tracimy dostęp do informacji na skutek braku potrzebnych informacji wywoławczych, łatwiej zapamiętujemy coś ciekawego niż nudnego.

Najłatwiej zapamiętujemy: sprawy wyjątkowe, rzeczy zdarzenia bardzo przyjemne, sprawy, które nas dotyczą.

Szybciej zapominamy: bolesne przeżycia, wydarzenia bez znaczenia.

Asymetria półkul mózgowych. Lewa bardziej logiczna, rozumienie, porządkowanie i zapamiętywanie; prawa - marzeniowa, przetwarza obrazy. Jak uruchomić prawą półkulę mózgową? Relaks mięśni, pisanie ręką niedominującą, wizualne myślenie, ćwiczenia usprawniające prace półkuli, rozwiązywanie krzyżówek i łamigłówek.

Gimnastyka mózgu - kinezjologia edukacyjna P. Dennisona: picie wody (małymi łykami), punkty na myślenie, ruchy naprzemienne, pozycja Dennisona.

Ekstrawersja:

Ktoś, kto wyrzuca swoje emocje na zewnątrz, dużo energii, entuzjazm, potrzebuje innych, ale też daje z siebie.
ytuacji, świadczy o dojrzałości

Introwersja:

Analizuje swoje stany emocjonalne, woli samotność, wtedy odpoczywa, dusi w sobie.
ytuacji, świadczy o dojrzałości

Neurotyczność:

Duże negatywnych emocji, wiecznie niezadowolony, odczuwa wieczne bóle, raptowny lęk, złość, wrogość, gniew.
ytuacji, świadczy o dojrzałości

Pośrodku są ambiwertycy.

Spostrzeganie społeczne

Nastawienia

Emocje

Zachowania

INTERAKCJA →

SPRZĘŻENIE ZWROTNE ←

moje zachowania

zachowania partnera interakcji

reakcje partner interakcji

moje reakcje

---