Narzędzia Badawcze do diagnozy zaburzeń zachowania.

I.Skala nieprzystosowania społecznego opracowana przez Lesława Pytkę.

Arkusz wypełnia nauczyciel/ wychowawca.

Składa się z VI podskal, badających poszczególne obszary:

I. Nieprzystosowanie rodzinne:

1. Formalny związek dziecka z rodziną.

2. Kontrola czasu spędzanego poza domem.

3.Wykonywanie obowiązków domowych

4. Spełnianie poleceń rodziców lub opiekunów

5. Spędzanie czasu wolnego rodziną.

6. Konflikty z rodzicami lub opiekunami.

7. Konflikty z rodzeństwem.

8. Podatność na perswazję.

9. Reagowanie na groźby.

10.Identyfikacja z osobami.

II. Nieprzystosowanie rówieśnicze:

1. Nawiązywanie znajomości z rówieśnikami.

2. Utrzymywanie znajomości.

3. Akceptowanie przez kolegów.

4. Popularność wśród rówieśników.

5. Współpraca z kolegami.

6. Dotrzymywanie obietnic.

7. Uczynność.

8. Sprzeczki kolegami poza szkołą.

9. Upodobania towarzyskie.

10. Więzi z kolegami.

III. Nieprzystosowanie szkolne:

1. Systematyczność uczęszczania do szkoły.

2. Zmiany szkoły.

3. Wyniki w nauce(semestralne).

4. Drugoroczność.

5. Pilność w pracy szkolnej.

6. Zainteresowania szkolne.

7. Przestrzeganie zarządzeń.

8. Konflikty z nauczycielami.

9. Konflikty z kolegami szkolnymi.

10. Emocjonalny stosunek do szkoły

IV. Nasilenie zachowań antyspołecznych:

1. Kłamstwa.

2. Wagary.

3. Alkoholizowanie się.

4. Ucieczki z domu.

5. Kradzieże.

6. Niekonwencjonalne zachowania seksualne.

7. Agresja werbalna.

8. Agresja fizyczna.

9. Autoagresja.

10. Przestępczość ujawniona.

V. Kumulacja niekorzystnych czynników biopsychicznych:

1. Nadpobudliwość psychoruchowa.

2. Stereotypia ruchowa (tiki, automatyczne ruchy).

3. Bierność, apatyczność, ospałość.

4. Krańcowa nieśmiałość.

5. Trudności w nauce na podłożu dysleksji i dysgrafii.

6. Trudności w mówieniu (jąkanie się, bełkot, niewyraźna mowa).

7. Konwulsje, drgawki.

8. Moczenie się mimowolne.

9. Wymioty w sytuacjach frustracyjnych.

10. Ostre zaburzenia somatyczne (bóle żołądka, głowy, serca itp.)

VI. Kumulacja niekorzystnych czynników socjokulturowych oraz środków profilaktyczno-korekcyjnych:

1. Niski status ekonomiczny rodziny.

2. Przewlekłe choroby rodziców lub opiekunów.

3. Nadużywanie alkoholu przez rodziców lub opiekunów.

4. Kontakt dziecka ze środowiskiem i podkulturą przestępczą.

5. Środki profilaktyczne zastosowane względem rodziców.

6. Doraźne środki profilaktyczne zastosowane względem dziecka.

7. Środki profilaktyczno- wychowawcze.

8. Środki wychowawcze.

9. Środki poprawcze.

10. Środki lecznicze.

Uzyskane wyniki surowe przeliczamy na steny oraz ocenę słowną, gdzie:

1-4 steny określają niskie nieprzystosowanie społeczne

5-6 sten określa przeciętne nieprzystosowanie społeczne

7-10 sten określa wysokie nieprzystosowanie społeczne

Są to ogólne normy stenowe dla obu płci.

Za pomocą sten tworzony jest zarys profilu.

II. Skala Zachowań przystosowawczych dzieci, młodzieży i dorosłych Nihiry i współpracowników w przekładzie i adaptacji do warunków polskich Janusza Kostrzewskiego. Część II.

Arkusz wypełniany jest przez rodzica/ wychowawcę.

Składa się z XIV podskal:

I. Gwałtowne i destruktywne zachowania.

II. Zachowania antyspołeczne

III. Zachowania buntownicze.

IV. Kradzież i kłamstwo.

V. Zamykanie się w sobie.

VI. Stereotypie ruchowe i dziwaczne ruchy.

VII. Niewłaściwe formy zachowania się w towarzystwie.

VIII. Niewłaściwe nawyki głosowe.

IX. Niewłaściwe lub ekscentryczne nawyki.

X. Zachowanie się autodestruktywne.

XI. Nadmierna pobudliwość ruchowa.

XII. Odbiegające od normy zachowania się w sferze płciowej.

XIII. Zaburzenia o charakterze psychologicznym.

XIV. Przyjmowanie leków.

Odpowiedzi na pytania punktowane są od 1-3. gdzie

1. oznacza czasem

2. oznacza często

3. oznacza zawsze

Wynik surowy przeliczany na steny.

1-4-niskie

5-6-przeciętne

7-10 wysokie

III. Arkusz zachowania się ucznia Barbary Markowskiej- wypełnia nauczyciel/ wychowawca.

Składa się z IV części. I i II wypełnia nauczyciel dobrze znający dziecko/wychowawca., część III wypełnia lekarz szkolny (dotyczy ona stanu zdrowia dziecka), IV część wypełnia psycholog.

Narzędzie może służyć do wyławiania dzieci z trudnościami w przystosowaniu do szkoły. Przeznaczony jest dla dzieci i młodzieży w wieku 6 -14 .

Część I. Charakterystyka ucznia:

-Imię i nazwisko,

-Data urodzenia,

-Wiek,

-Szkoła, numer szkoły, adres szkoły, klasa,

-Powtarzanie klasy, aktualne postępy w nauce,

-Przedmioty, w których ma trudności,

-Przedmioty, w których się wyróżnia,

-Uwagi,

-Data wypełniania arkusza, nazwisko oceniającego.

Część I umożliwia charakterystykę dziecka obejmującą 50 cech. Każda z cech oceniana jest na skali pięcio- stopniowej, oznaczenia:

• 1 - nigdy

• 2 - rzadko

• 3 - przeciętnie

• 4 - często

• 5 - zawsze

Część II dotyczy charakterystyki środowiska rodzinnego ucznia, obejmuje:

• Strukturę i skład rodzinny

• Sytuację materialną rodziny

• Atmosferę wychowawczą rodziny

• Opiekę nad dzieckiem

• Współpracę rodziców ze szkołą

Obejmuje również formy pozarodzinnej opieki wychowawczej. 

 Część III wypełnia lekarz szkolny, dotyczy ona stanu zdrowia dziecka. 

Część IV obejmuje zbiorcza charakterystykę ucznia, w której cechy ucznia przyporządkowane są do czterech czynników, są to:

• Motywacja do nauki

• Zachowanie się antyspołeczne

• Przyhamowanie

• Uspołecznienie

• Zainteresowania seksualne 

Wynik surowy przeliczany jest na centyle i tetrony. Tablica norm 6-14 lat

Tetrony: 17-20- bardzo wysokie Centyle: 95-100- bardzo wysokie

13-16- wysokie 74-94- wysokie

8-12- przeciętne 27-73- przeciętne

4-7-niskie 6-26- niskie

0-3-bardzo niskie 0-5- bardzo niskie

IV. Kwestionariusz zachowania się dziecka w przedszkolu i szkole (CBI- Children's Behavior Inventory- E. Schaeffer, H. Aaronson.) od 6 roku życia. Wypełnia nauczyciel/wychowawca.

Kwestionariusz CBI bada III wymiary ;składa się z 12 skal i 60 zachowań.

III Wymiary 12 skal

I. Ekstrawersja: - ekspresja słowna

- towarzyskość

Introwersja: - odsuwanie się

- nieśmiałość

II. Miłość: - taktowne postępowanie

-życzliwość

Nienawiść: - zawziętość

- nerwowość

III. Pozytywne nastawienie: - wytrwałość

- koncentracja

Negatywne nastawienie: - nadruchliwość

- roztargnienie

Ocenia się zachowania w skali 0-4. Pytania kwestionariusza podzielone są na pytania o wynikach dodatnich oraz ujemnych. Uzyskany wynik przekładany jest na ocenę słowną.

+90-(+60)-bardzo dobre przystosowanie

+59-(+30)-dobre przystosowanie

+30-0-dostosowany

-1-(-30)-zaburzenie

-30-(-60)- ostre zaburzenie

-60-(-90)-nieprzystosowany

Narzędzia badawcze do diagnozy resocjalizacyjnej:

I. Test uzależnienia od tytoniu wg Fagerstroma.

Test mierzy głębokość uzależnienia biologicznego od nikotyny. Składa się z 7 pytań punktowanych od 0-3.

Uzyskany wynik poniżej 7 punktów oznacza mniejszy stopień uzależnienia biologicznego od nikotyny.

Uzyskany wynik powyżej 7 oznacza uzależnienie biologiczne oraz fizyczne od nikotyny.

Jest to test uniwersalny, dla każdego.

II. Test CAST (Children of Alcoholics Screening Test)- dotyczy dzieci z rodzin alkoholowych. Dzieciom w wieku poniżej 8 tłumaczy się pytania, dzieci powyżej 9 roku życia wypełniają test same.

Test składa się z 30 pytań punktowanych 0-1.

Wynik 0-1 oznacza brak problemu alkoholowego

2-5 oznacza picie problemowe

6 i powyżej oznacza uzależnienie

III. Skala Achenbacha. Celem zastosowania skali Achenbacha jest ocena diagnostyczna zaburzeń zachowania. Badania tym arkszem prowadzi się w 3 grupach rozwojowych: 5-6 lat wczesny wiek adolescencji późny wiek adolescencji w przypadku dwoch ostatnich prowadzi sie badania w celu okreslenia dzialan profilaktycznych, terapeutycznych. Arkusz obserwacyjnych Achenbacha dostepny jest w trzech wersjach : dla nauczycieli, dla uczniow/mlodziezy, dla rodzicow.Moze byc stosowany w szkolach, instytucjach spolecznych, zakladach poprawczych, instytucjach resocjalizacyjnych itp. Ze skali można odczytac dwa typy zaburze:

1. Eksternalizacyjne- rzutowane na zewnątrz, słabo kontrolowane, najczęściej występuje agresja, impulsywność, destrukcja, statystycznie częściej rozwijają się u tych osób antyspołeczne cechy osobowości,najbardziej stabilna cecha u tych osób jest agresja.

2. Internalizacyjne- dziecko jest spokojne, nadmierna kontrola swoich emocji i zachowan, nie okazuje emocji, spokoj przechodzi w biernosc sa sytuacje gdy dziecko sie dekompresuje- uwalnia skrywane napiecia, wybuchy nastepuja niespodziewanie(np pod wplywem krytyki), dzieci te przez swoja biernosc, opor stwarzaja trudnosdci wychowawcze, ciezko nawiazac z nimi wspolprace, dotrzec do nich, dosc duza odpornosc na interwencje terapeutyczna grupa, ktora pretenduje do zaburzen psychicznych, lacznie ze schizofrenia czesciej wystepuja w tej grupie rozwody, konflikty w malzenstwach, trudnosci w podjeciu pracy zawodowej, tendencje do naduzywania narkotykow, bycie ofiara przestepstw, ofiara wypadkow samochodowych

3. Mieszane- składają się na nie dwa typy zaburzeń (do wewnątrz i na zewnątrz), gdzie przeważa jeden z nich. Najczęściej występuje zaburzenie internalizacyjne.

Dzieci z zaburzeniami mieszanymi są najmniej popularne.

Interpretacja uzyskanych wyników:

0-dziecko zachowuje się tak samo jak przeciętny 12 latek

1-2-dziecko lekko odchylone od normy.

A) Rzetelność-mierzy spójność wewnętrzną testu. Oznacza to, że wyniki w krótkim czasie nie ulegają zmianie, aby sprawdzić rzetelność należy przeprowadzić pilotaż, a następnie powtórzyć test (test retest). Jeśli współczynnik korelacji (Cronbacha) wynosi minimum 0,75 to test nadaje się do użytku.

B) Trafność- oznacza test mierzy właśnie to, co miał zgodnie z intencjami twórców mierzyć, sprawdzamy za pomocą:

*Metody sędziów kompetentnych-eksperci oceniają trafność pytań do definicji i testu.

*Metoda trafności kongruencyjna- porównywanie testu z innymi narzędziami.

*Pomiar za pomocą Grup klinicznych-padanie narzędziem grupy, która powinna osiągnąć niższe lub wyższe wyniki, podlegają sprawdzeniu czy tak jest w rzeczywistości.

C) Standaryzacja- ujednolicony sposób posługiwania się testem. Ma on zminimalizować zależność wyników testu od wpływów czynników ubocznych, takich jak zachowanie się osoby przeprowadzającej badanie oraz warunki, w których to badanie jest przeprowadzane.

D) Normalizacja- to zabieg statystyczny polegający na ustaleniu zależności między wynikami uzyskanymi za pomocą danego narzędzia (np. testu, kwestionariusza) a wynikami średnimi w danej populacji.

Należy sprawdzić ,kiedy normy zostały ustalone, czy nie są przestarzałe, warto sprawdzić, czy były przeprowadzone na większej grupie osób.

Struktura diagnozy resocjalizacyjnej wg L. Pytki

1. Diagnoza Konstatująca Fakty - to analiza aktywów pozytywnych stanów zachowania jednostki, oraz opis i wyjaśnienie zaburzeń na podłożu genetycznym, społecznym i osobowościowym.
2. Diagnoza Projektująca - to dokonanie szeregu ocen stwierdzonych stanów. Poszukuje się związku między aktualnym stanem , czyli skutkiem, a przyczynami tego stanu.
3. Diagnoza Weryfikująca - ma na celu sprawdzenie prawdziwości uzyskanego obrazu przystosowania społecznego jednostki oraz jej zaburzeń. W ten sposób weryfikuje się skuteczność wprowadzonych rozwiązań praktycznych oraz trafność samego rozpoznania.

Diagnoza resocjalizacyjna to rozpoznanie stanu nieprzystosowania społecznego jednostki, jego opis, wyjaśnienia przyczynowe celem zaprojektowania oddziaływania profilaktycznego lub korekcyjnego.   

Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej są wszelkie negatywne lub nieadekwatne reakcje jednostek na wymogi i nakazy wynikające z przypisanych im ról społecznych w pewnym uproszczeniu można powiedzieć iż przedmiotem diagnozy jest nieprzystosowanie społeczne.  

---