BEM rozdział 2: Androcentryzm
B. Friedan : „problem, który nie ma nazwy” odkrywanie przez amerykańskie gospodynie w średnim
wieku, że nie mają innej tożsamości niż ta którą wyznacza im rodzina.
K. Millett: przyczyniła się do rozpowszechnienia wśród feministek słowa „patriarchat”
A. Rich: Patriarchat to system społeczno-rodzinny, ideologiczny i polityczny, w którym mężczyźni
przez użycie siły, bądź rytuał, tradycje, prawo, język, edukacje i podział pracy określają jakie zadania mają wykonywać kobiety. Wobec tego ,żyją one pod „władzą ojców” i mają dostęp tylko takich wpływów i przywilejów jakie mężczyźni zgodzą się im odstąpić.
Bem uważa, że pojęcie androcentryzmu lepiej oddaje, która płeć posiada władzę w społeczeństwie, gdyż oprócz opisu kto nią dysponuje ukazuje także, w jaki sposób władza ta jest powielana w kulturze i psychice. Androcentryzmem można więc nazwać uprzywilejowanie męskiego doświadczenia i uznanie doświadczenia kobiet za inne. Tym samym jest to traktowanie męskiego doświadczenia jako neutralnej normy dla kultury i gatunku, a kobiecego jako odchylenia.
S. de Beauvoir :mężczyzna reprezentuje biegun dodatni i punkt neutralny, kobieta natomiast ujemny
Ludzkość jest rodzaju męskiego, mężczyzna określa kobietę nie jako taką, ale w
odniesieniu do samego siebie: nie uważa ją za istotę samoistną. Mężczyzna jest
podmiotem, jest absolutem, kobieta jest inną.
Dla Bem androcentryczny znaczy tyle co egocentryczny obraz świata mężczyzn, w którym są oni w centrum uniwersum. Dzielą oni go na to co jest im podobne i na to co jest od nich inne.
Definiując kobietę jako inną, mężczyzna skupia się na trzech aspektach swojego z nią związku:
1. w jaki sposób różni się kobieta od standardu, którego jest uosobieniem ( w jakim stopniu jest gorsza)
2. jaką rolą odgrywa ona w rodzinie i gospodarstwie ( reprodukcyjne funkcje kobiety)
3.jaka jest zdolność do stymulowania i zaspokajania potrzeb seksualnych ( co w niej jest podniecające i jednocześnie niebezpieczne)
Dalej autorka dokonuje analizy utrzymywanie się perspektywy androcentrycznej w kulturze zachodu, poprzez cztery najważniejsze w historii nurty.
1. Filozofia judeochrześcijańska
Historia: W czasach kształtowania się judaizmu oprócz czczenia Jahwe, czczona była również bogini stworzycielka Aszera ( szczególnie przez rolników którzy oddawali jej swoje płody rolne) . Jednakże w obawie przed utratą integralności państwa izraelskiego został on całkowicie stłumiony i krwawo stłumiony w 852 p.n.e. Przy kształtowaniu się pięcioksięgu ( tory) ważną rolę odgrywało jaką autorzy musieli stoczyć ideologiczną walkę z kultami innych bogów. Niektórzy badacze uważają, że miało to wpływ na przedstawienie zmaskulizowanego Jahwe i negatywnego wizerunku Ewy oraz wykluczenie kobiet z wszelkich przymierzy zawieranych pomiędzy Jahwe i Izraelem.
Biblijna definicja kobiety: Najlepiej nierówność pomiędzy płciami oddaje przypowieść o stworzeniu świata. Adam dostaje od Boga przywilej nadawania nazwy wszelkim stworzeniom i definiowania ich ze swojej perspektywy. Natomiast historia upadku pierwszych ludzi przedstawia Ewę jako seksualną kusicielkę ( nie tylko pierwsza uległa złu ale i namawiała do złego).
Phillips: wąż rozpoznał słabszą z dwóch istot ludzkich. Ewa jest niedoskonałą kopią Stworzyciela, gorszą również od Adama.
Po zjedzeniu owocu Ewa, zostaje jeszcze bardziej podporządkowana mężczyźnie (jako kara za grzechy) i zredukowana do funkcji reprodukcyjnych.
Zjedzenie zakazanego owocu niesie ze sobą trzy znaczenia symboliczne:
1. Cielesnej seksualności ( po zjedzeniu zobaczyli że są nago), co potwierdza definicje kobiety jako seksualnie niebezpiecznej.
2. Niedostatecznego posłuszeństwa wobec Boga i mężczyzny.
3. Kobiecej próżności. ( bo śmiała przypuszczać że jest jak Bóg )
Definicja Ewy jest definicją kobiety w kulturze zachodniej.
2. Filozofia starożytnej Grecji.
Hejzod: mit o Pandorze. Miała być ona w zamyśle Zeusa istotą złą, której by pragnęli wszyscy mężczyźni. Nie mogąc opanować swojej ciekawości otworzyła dołączony do niej „gratis” i wypuściła wszelkie nieszczęścia. ( po raz drugi kobieta zostaje przedstawiona jako zaburzająca pierwotny stan szczęścia )
Platon: ( tutaj podobnie jak u Arystotelesa nie ma przedstawienia kobiety w kategoriach seksualnych zagrożeń ). Opisując stworzenie świata stwierdził że na początku istnieli tylko mężczyźni. Osobnicy którzy żyli tchórzliwie i niegodnie wracali na ziemię jako kobiety. Ci natomiast, którym nie udał się drugi raz dostawali trzecią szansę jako zwierzęta. Mężczyźni stanowić mieli rasę nadrzędną.
Platon opisał także społeczeństwo żyjące w mieście idealnym-mieszkający w nim obywatele pozbawieni byliby wszelkiej własności prywatnej ( domów, dzieci i żon). Ważne jest jednak, że w mieście tym kobiety miały być pełnoprawnymi( choć gorszymi) osobami mogącymi spełniać takie same funkcje jak mężczyźni np. militarne ( oczywiście gorzej). W rzeczywistości, której nie ma idealnego miasta, kobiety powinny być traktowane tak jak inna własność prywatna mężczyzn ( dzieci i służący), a rola ich powinna się ograniczać do gospodarstwa domowego.
Arystoteles: W naturze istnieje naturalna hierarchia, gdzie na czele stoją istoty rozumne. Wszystkie pozostałe stworzenia istnieją po to aby pomagać im w tym celu. Samca cechuje specjalna zdolność, zaś samicę jej brak, tak więc kobiecość należy uważać za rodzaj deformacji. ( kobieta jako mężczyzna pozbawiony penisa, jako naturalna konieczność, jako odchylnie od normy) . Rola kobiety powinna więc ograniczać się do bycia pomocniczą dla mężczyzny.
Sprzeczne dziedzictwo: W starożytnej Grecji uformowały się dwa wątki, które w późniejszych kulturach okazały się całkowicie sprzeczne:
- dotyczący hierarchii, statusu i naturalnych różnic
- dotyczący rozumu, równości i demokracji
3.Teoria psychoanalizy Freuda
Freud: Znaczenie fazy fallicznej (3-6 r.ż.) to tutaj rozwija się uczucie pociągu seksualnego do rodzica przeciwnej płci. Chłopca widok genitaliów dziewczynki napawa strachem przed okaleczeniem ( kastracją) , w sytuacji odwrotnej u dziewczynek rodzi się zazdrość o penisa. Wg Freuda to właśnie te dwa konflikty ( lęk przed kastracją i zazdrość o penisa) pozwalają osiągnąć normalną kobiecość i męskość.
Istnieje 6 konsekwencji zazdrości o penisa:
1. poczucie niższości u kobiety ( wg Freuda naturalne)
2. pogarda dla własnej płci wśród kobiet
3. z czasem przybiera formę zazdrości o inne rzeczy
4. zerwanie więzi uczuciowej z matką
5. zaprzestaje masturbacji łechtaczki i szuka stymulacji tylko przez pochwę
6. pragnienie penisa zastępuje pragnieniem dziecka ( oczywiście najlepiej chłopca )
Silna zazdrość o penisa może doprowadzić do nerwicy, lub rozwinięcia się „kompleksu męskości” ( zaczyna zachowywać się i pragnąć tego co mężczyźni ). Wg Freuda drogę do kobiecości otwiera fala pasywności. Obraz Kobiety u Freuda przedstawia ją jako pasywną i masochistyczną, której seksualność przemieszcza się z męskiego ekwiwalentu penisa (łechtaczki ) do „prawdziwie kobiecej” pochwy, która najlepiej służy zaspokajaniu mężczyzn. Każda kobieta, która pragnie być kimś innym niż żoną i matką zakrawa na patologię.
Feministyczne reakcje na teorię Freuda: Nastąpiły trzy reakcje ze strony środowisk feministycznych:
1. Współcześni Freudowi psychoanalitycy ( Jones, Horney, Klein, Irigaray, Montrelay, Erikson) określili jego koncepcje jako „nadmiernie fallocentryczną”. Możliwość progresywnego rozwoju seksualności u kobiet, podkreślenie ich „przestrzeni wewnętrznej” ( Erikson).
2. Konstruktywiści społeczni ( Millett, Friedan, Figes ) . Powodem wszystkich psychologicznych różnic płciowych jest kombinacja uwarunkowań kulturowych życie w patriarchacie.
3. Pochwała Freuda jako twórcę teorii tłumaczącej jak seksualność kobiety jest deformowana przez kulturę patriarchatu. Podkreślenie znacznie penisa dla rozwoju psychicznego dzieci ze względu na uprzywilejowaną rolę męskiego członka w społeczeństwie patriarchalnym. Kompleks Edypa symbolizuje tu wejście dziecka w patriarchalną kulturę.
4.Amerykańska walka o równouprawnienie
Od okresu kolonialnego do wojny domowej: 2 doktryny prawa definiowały rolę kobiety:
Pierwsza mówiąca władzy małżeńskiej męża i druga w świetle której rodzina pozostawały poza interwencją prawa. Istnienie egzystencjalne kobiety zostaje zawieszone na czas małżeństwa.
Opracowane po wojnie o niepodległość konstytucje wykluczyły kobiety z życia publicznego, odmawiając im prawa głosowania, sprzedaży własności, zawierania umów, prowadzenia interesów, sprawowania opieki prawnej nad dziećmi i dochodzenia swoich praw w sądzie.
1848- Deklaracja Zapatrywań i postanowień: domaganie się nadania kobietą równych praw.
Od wojny domowej do ery praw obywatelskich: Podstawą walki o równouprawnienie staje się 14 poprawka ( zakończenie tej batalii dopiero w XX wieku) . Fragment, o który się spierano dotyczył równej dla wszystkich obywateli ochrony prawnej ( chciano to przeformułować tak, aby nie było wątpliwości że dotyczy również kobiet ). Sąd Najwyższy konsekwencje odmawiał takiej ochrony kobietom. Szczególnie ważne dwie sprawy:
Bradwell vs Illinois: Sąd Najwyższy potrzymał prawo, wobec którego kobiety w tym stanie nie mogły praktykować prawa w jego obrębie. Ważna jest tu argumentacja jednego z sędziów, który stwierdził, że mężczyzna jest naturalnym opiekunem kobiety i jej obrońcą. One zaś, z natury nieśmiałe i delikatne sa niezdolne do pełnienia funkcji publicznych.
Muller vs Oregon : Sędziowie podtrzymali przepisy prawne dotyczące ograniczenia do 10 godzinnego dnia pracy dla kobiet, argumentując różnice biologiczne różnice tworzą z kobiet odrębną klasę ( są mniej zdolne do walki o przetrwanie) . Wyrok taki sprawił, że kobiety nie mogły się ubiegać o pracę, która pozwoliła bym im na samodzielną egzystencje.
1920: 19 poprawka do konstytucji daje kobietom prawo do głosowania
Pierwsza współczesna era równości: kwestionowanie definicji kobiety jako żony i matki:
Reed vs Reed: Sąd stwierdził, że państwo nie może automatycznie faworyzować mężczyzn przy wyznaczaniu administratora majątku osoby, która zmarła i nie zostawiła testamentu
Frontiero vs Richardson: odrzucenie przepisu zgodnie z którym żoną, których mężowie służyli w wojsku automatycznie przysługiwał zasiłek ( wyrok usprawiedliwiany równością płci)
Druga era równości: nieświadome propagowanie męskiego standardu: Amerykański Związek Wolności Obywatelskich zalał w latach 70 XXw Sąd Najwyższy wnioskami mężczyzn i kobiet, którzy znajdowali się w takiej samej sytuacji a zostali odmiennie potraktowani. Doprowadziło to do zmian w konstytucji. Dyskryminację jednak ciągłe widać np. w wyrokach wyłączających ciąże z pakietu świadczeń zdrowotnych (?!) argumentując, że takie ograniczenie nie ma nic wspólnego z płcią, bo co prawda w ciążę mogą zajść tylko kobiety, ale nie zajść w ciążę mogą kobiety i mężczyźni
Bem stwierdza, z takie traktowanie kobiet nic nie ma wspólnego z głębokim rozumieniem równości, a zatrzymuje się jedynie na jej powierzchniowym znaczeniu, bo kobiety nigdy nie były i dalej nie są w takiej samej sytuacji jak mężczyźni. Największą dewaluacje z powodu płci widać w zawodzie pielęgniarki ( najmniej zarabia, najcięższa praca i same kobiety) oraz podczas spraw rozwodowych ( standard życia men. Wzrasta o 10-15% a kobiet obniża się o 30%) Przykłady te najbardziej wg Bem pokazują jak różna jest sytuacja men. i kob. we współczesnej Ameryce.