WYKŁAD III
Ekonomika technologii.
Zarządzanie technologiami nie jest efektywne i potrzebne, jeżeli nie zostanie w nim uwzględniona strona ekonomiczna. Ekonomika zajmuje się elementami wartości sposobem jej wykorzystywania i podejmowaniem decyzji, które w wielu przypadkach związane są z technologią. Ekonomika w odniesieniu do wartości, jaką jest technologia jest problem skomplikowanym. Dla naukowego napisania ekonomiki technologii została podzielona wartość technologii w skali mikroekonomicznej i makroekonomicznej. Z pojęciem wartości technologii mamy do czynienia codziennie, np.: korzystając z różnych środków transportu bądź też używając do przygotowania posiłków sprzętu AGD. Wartość ogólną technologii jednak trudno zmierzyć, ponieważ: a. technologia ma wiele składników i powiązań oraz zastosowań, b. niektóre składowe technologii są dobrem publicznym a inne natomiast stanowią majątek prywatny (drogi są publiczne a samochody prywatne), c. w każdej technologii zachodzą ciągłe zmiany. Dlatego też ekonomika technologii rozpatrywana jest jak już wspomniano w skali mikro i makroekonomicznej. Ocena wartości technologii w skali mikroekonomicznej odnosi się do ustalenia jej wartości na poziomie przedsiębiorstwa. Wartość technologii to nic innego jak cena i koszty transportu oraz instalowania maszyny. W niektórych maszynach jednak zawarta jest myśl intelektualna (patent) i wtedy wartość maszyny jest odpowiednio wyższa, ponieważ za wykorzystanie ukrytej myśli intelektualnej trzeba dodatkowo zapłacić. Praktyczne wykorzystanie patentu (licencja) jest tym elementem, które powoduje unowocześnienie portfela technologii. Wartość technologii w skali przeds. Można ocenić w odniesieniu do każdego elementu procesu wytwórczego podstawowego. Stosunkowo trudno jest ocenić wartość technologii w skali kraju, czyli w skali makroekonomicznej. Powszechnie wiadomo, że wpływ technologii na wartość PKB jest istotny. Im wyższy poziom technologii, tym nie tylko wyższa wartość PKB, ale również zwiększony udział technologii w PKB. Ilościowe ujęcie wpływu technologii nie jest jednak proste. Wysoki poziom technologii zwiększ wydajność, ale jednocześnie obniża stan zatrudnienia. W związku z tym, obniża się wartość podatków. Przyjęto, że wpływ technologii na PKB należy umieszczać w kategoriach „pozostałe”. Ekonomika technologii jest pojmowana jako ekonomika odniesiona do praktycznego wykorzystania technologii. Ekonomika technologii wiąże prawa ekonomiczne z prawem nauki, które są nakierowane na praktykę. Ekonomika technologii niejako łączy nauki społeczne z naukami technicznymi. Integracja ta jest jednak bardzo potrzebna, ponieważ służy do podejmowania decyzji w sytuacjach życiowych, jakie występują w procesie wytwórczym, bądź też w procesie świadczenia usług. Trzeba jednak podkreślić, że technologia bazuje na ściśle określonych składnikach z dużym stopniem dokładności, takich elementów nie zawiera ekonomika. Jest nauką ogólną. Technologia zajmuje się praktycznym zastosowaniem zasad naukowych, natomiast ekonomika jest potrzebna w momencie, kiedy dana technologia jest przydatna dla zastosowania.
Ekonomika produkcji.
Ekonomika produkcji jest pochodną ekonomiki technologii, obejmuje ona ekonomiczne aspekty decyzji podejmowanych przez inżynierów podczas ich codziennej pracy. Decyzje te dot. projektowania, jakości, doboru materiałów, montażu a także dystrybucji produktów. Specjalistami z tego zakresu są ekonomiści inżynierowie (USA), natomiast w Niemczech SA inżynierami gospodarki. Wymienieni specjaliści są absolwentami kierunków studiów, na których w jednakowej proporcji prowadzone są przedmioty ekonomiczne i przedmioty techniczne. W polskich warunkach w 1999r. został utworzony kierunek zarządzanie i inżynieria produkcji, którego absolwentami SA ekonomiści i inżynierowie. Ekonomika produkcji obejmuje decyzje dot: a. wyboru projektu, b. wyboru urządzenia, c. wyboru procesu, d. przeznaczenia maszyny do naprawy lub wymiany. Każda decyzja ekonomiczna polega na wyborze w warunkach alokacji ograniczonych zasobów. Również ekonomika produkcji związana jest z takimi warunkami, ponieważ związana jest z decyzjami dot. robocizny, zużycia materiałów, wyboru parametrów technologicznych. Ekonomika produkcji zajmuje się głównie koncepcjami zmierzającymi do obniżenia progu rentowności, obniżenia poziomu zapasów, zwiększenia wydajności itd. Ekonomika produkcji natomiast, nie uwzględnia aspektów zarządzania finansowego, którego niejako są nakładane na decyzje inżynierskie. Przykładem decyzji inżynierskich jest wybór rodzaju technologii i wielkości (serii) produkcji. W przypadku montażu uzyskujemy następujące zależności:
Decyzje inżynierskie - przy małej wielkości produkcji opłaca się stosować montaż ręczny. Wzrost kosztów montażu elastycznego po przekroczeniu określonej wielkości produkcji wiąże się z tym, że do procesu muszą być stosowane uniwersalne maszyny, czyli maszyny drogie.
Funkcje produkcji.
Funkcje produkcji są ważnymi narzędziami analizy ekonomicznej, stosowanymi w procesie wytwórczym. Funkcja produkcji wiąże fizyczny wkład kapitału i robocizny z określonym poziomem produkcji. Funkcje produkcji oparte są przede wszystkim na tzw. izokwantach, czyli krzywych jednakowej liczby wyprodukowanych wyrobów (wydajność) przy różnych kombinacjach fizycznego wkładu kapitału i robocizny. Przykład izokwanty i wpływ na ich przebieg technologii przedstawia rysunek:
T1 - technologia kapitałochłonna
T2 - technologia pośrednia
T3 - produkcja z małym zaangażowaniem technologii.
Analizując punkty przecięcia krzywych T1,T2,T3 z izokwantą Q stwierdzamy, że im droższa, nowocześniejsza jest technologia tym produkcja jest bardziej kapitałochłonna w porównaniu z produkcją bez większego zaangażowania technologii (T3, gdzie potrzebna jest duża robocizna). Z zestawienia wnioskujemy, że funkcja produkcji wskazuje na istotny element a mianowicie wzrasta kapitałochłonność produkcji wraz z rozwojem technologii. Jeżeli tak, to w jakim kierunku będzie przesuwać się izokwanta po wprowadzeniu modernizacji technologii czyli drobnych usprawnień.
Przeprowadzenie drobnych usprawnień procesu technologicznego powoduje, że izokwanta przeniesie się w stronę początku układu. Oznacza to, że dla osiągnięcia tej samej wydajności potrzebny jest mniejszy kapitał i robocizna. Wdrożenie zupełnie nowej technologii powoduje, że izokwanta ta jeszcze bardziej przesuwa się w stronę początku układu. Izokwanty Q1-Q1 oraz Q2-Q2 przedstawiają taką samą wydajność.
Wprowadzenie nowej technologii.
Punktem wyjściowym do wdrożenia nowej technologii jest biznes plan, i ogólna analiza strategii wytwarzania. Strategia wytwarzania obejmuje zarówno adaptację nowej technologii, pozbycie się części stosowanych już technologii, jak również modernizację pozostałych……
W przypadku rozbudowy przeds. istotnym składnikiem jest tu tylko adaptacja nowej technologii. Strategia wytwarzania to również problem związany z tym, aby nowa technologia była wdrożona w całym przeds. (problem ten występuje , jeżeli istnieje kilka filii przeds. O takim samym profilu produkcyjnym). Należy podkreślić, że głównym celem wdrożenia nowej technologii jest przede wszystkim poprawa jakości wyrobów i usług, wzrost wydajności a nie zmniejszenie zatrudnienia. Wprowadzenie nowej technologii musi dać odpowiedź, jakie są jej wymagania. Nowoczesna technologia musi funkcjonować tzn. należy zapewnić odpowiednie pomieszczenia, obsługę, materiał wejściowy do przetwarzania. Nowoczesna technologia to nie tylko fizycznie określona maszyna, ale także jej oprzyrządowanie oraz system sterowania (komputerowego). Wszystkie te elementy muszą tworzyć określoną całość, jednocześnie należy pamiętać, że technologia związana jest z ciągłą zmianą. W związku z czym należy zapewnić systematyczną dostawę doskonalonych programów komputerowych. Istnieje pięć etapów w procesie zmiany technologii:1. inicjacja-proces polega na poszukiwaniu i identyfikacji nie tylko technologii, ale producenta maszyn do nich, zapoznanie się z warunkami eksploatacji; 2. selekcja programu-proces ten polega na dostosowaniu się do wymogów technologii lub odwrotnie, jeżeli dane przedsiębiorstwo ma ograniczone możliwości, szczególnie przestrzenne; 3. decyzja przyswojenia-proces ten związany jest z poszukiwaniem zasobów finansowych potrzebnych do nabycia i uruchomienia technologii; 4. wdrożenie-proces obejmuje wprowadzenie nowej technologii bezpośrednio na stanowiska robocze, związany jest on przede wszystkim z warunkami technicznymi, które mają zapewnić uruchomienie nowej technologii; 5. eksploatowanie-proces ten to rutynowe działania gwarantujące osiągnięcie założonych parametrów technicznych i technologicznych wpływających bezpośrednio na wydajność będącą miara nowoczesności technologicznych.
Analiza strategii technologii.
W analizie strategii technologii głównym czynnikiem decydującym o powodzeniu przedsięwzięcia jest dyrekcja, która nie tylko ma rozpocząć proces, ale powołać odpowiedni zespół nadzorować jego pracę. Strategia technologii wymaga odpowiednich informacji, źródłem, których mogą być konsultanci, uczelnie wyższe, czasopisma. Ocena technologii, która jest jak gdyby wstępem w analizie obejmuje następujące etapy: a. przegląd technologii stosowanych w przeds.; b. zastosowanie benchmarkingu do porównania istniejących technologii w przeds. Z technologiami stosowanymi przez konkurencję bądź też technologiami możliwymi do adaptacji występującymi w innych dziedzinach przemysłu. Ocena technologii obejmuje: a. energochłonność samej technologii i urządzeń; b. poprawa wydajności w warunkach firmy; c. ograniczenie prac konserwacyjnych i remontowych; d. możliwość zastosowania wspomagania komputerowego. Ocena technologii przeprowadzana jest metodą analityczną (STO), która opiera się na czterostopniowej skali: 0-technologia niestosowana, 1-tech. opóźniona, 2-tech. przeciętna, 3-tech. przodująca. W analizie STO bierzemy pod uwagę ten sam wyrób wytworzony przez różnych producentów, oceniamy w tym wyrobie określone jego cechy, których obecność lub brak jest miarą nowoczesności technologii. W przypadku płytki elektronicznej analizie poddano: ogólny wygląd płytki, lutowanie zespołów, montaż, kontrola. Zgodnie z przyjętą skalą suma punktów powinna być jak największa, przedsiębiorstwo, którego wyrób uzyskał najwięcej punktów może być przedmiotem zainteresowania w ramach benchmarkingu. Analiza strategii technologii powinna wybrać taki jej wariant, który dokona tzw. „wstrząsu technologicznego”. Wstrząs ten ma zagwarantować zdobycie przewagi konkurencyjnej i jej utrzymanie przez dłuższy czas. Wstrząs technologiczny może być wynikiem działania grup międzyfunkcyjnych i międzydyscyplinarnych. Klasyczne wstrząsy technologiczne pojawiają się jednak rzadko, jeżeli nawet występują to przez dyrekcje fakt ten jest ukrywany.
Technologia jako narzędzie konkurencji.