Lekcja 11, szkolnictwo, studia

Lekcja 11 - motywacja

Co to jest motywacja?

Z funkcjonowaniem człowieka wiąże się nierozerwalnie kwestia motywacji. Psychologia definiuje motywację jako stan gotowości do podjęcia określonego działania, uszczegóławiając, że jest to wzbudzony daną potrzebą zespół procesów psychicznych i fizjologicznych, który określa podłoże ludzkich zachowań i ich zmian. Motywacja może mieć charakter świadomy lub nieświadomy.

Wszelkie procesy motywacyjne ukierunkowują zachowanie człowieka na osiągnięcie określonych, istotnych dla niego stanów rzeczy. Procesy te kierują wykonywaniem pewnych czynności tak, by prowadziły daną osobę do zamierzonych wyników, np. zmiany swego położenia, zmian we własnej osobie. Jeśli człowiek zdaje sobie sprawę z rezultatu wykonywanych czynności, to wynik ten nazywany jest celem. Cały proces motywacyjny składa się z zespołu pojedynczych motywów. Motywem można nazwać bodziec lub przeżycie, które pobudza człowieka do działania, powstrzymuje go albo przeszkadza w jego wykonaniu.

Elementy procesu motywacyjnego:

wzbudzanie energii;

ukierunkowywanie aktywności na określony cel;

koncentracja na najbardziej istotnych bodźcach, z pominięciem mniej ważnych;

zorganizowanie reakcji w zintegrowany wzorzec;

kontynuowanie czynności, dopóki warunki, które legły u jej podstaw nie zmienią się;

pobudzenie emocjonalne, któremu, w przypadku realizacji celów, towarzyszą uczucia dodatnie, a w przypadku niepowodzenia - uczucia ujemne.

W procesie zdobywania wiedzy odpowiednia motywacja jest zagadnieniem centralnym. Od niej zależy podjęcie wysiłku w dążeniu do celu oraz entuzjazm i zaangażowanie.

Zdecydowana większość studentów w dniu, w którym rozpoczyna studia, posiada silną motywację do nauki, a w konsekwencji - do ich ukończenia i zdobycia wykształcenia. Inaczej mówiąc, znajdują się w stanie gotowości do podjęcia określonych działań, aby osiągnąć zamierzony cel. Na motywację statystycznego studenta składa się wiele czynników: na ogół studiuje wybrany przez siebie kierunek - taki, który prawdopodobnie najbardziej go pasjonuje, jest zgodny z jego predyspozycjami, z którym z reguły wiąże swoją przyszłą pracę zawodową. Ponadto, studiuje i funkcjonuje w gronie ludzi, których łączą podobne cele i zainteresowania. Jego nauczyciele to zwykle pasjonaci, którzy poświęcili dla rozwoju danej dziedziny naukowej wiele lat swojego życia.

Jednak często dzieje się tak, że po pewnym czasie zapał studenta słabnie, ma coraz mniej energii i zaczyna osiągać gorsze wyniki. W wyniku tego przenosi się na inne, w jego mniemaniu - mniej wymagające kierunki, a nawet rezygnuje ze studiów.

Ten schemat ma miejsce bardzo często. Nawet jeśli nie kończy się tak niepomyślnie, to większość studentów doświadcza braku motywacji. Musisz mieć świadomość, że na każdym kierunku studiów są przedmioty (czy tematy), które będą cię pasjonowały i pochłaniały, na które będziesz uczęszczał z przyjemnością oraz takie, które niekoniecznie będą przez ciebie lubiane - przedmioty trudne albo prowadzone w mało ciekawy sposób. Jednak z jakiegoś powodu (np. umożliwiają zrozumienie innych zagadnień) znajdują się w programie studiów i po prostu trzeba je zaliczyć.

Motywacja na studiach, szczególnie na pierwszym roku, może także osłabnąć z powodu dużej ilości nowych obowiązków, zwłaszcza gdy moment rozpoczęcia studiów związany jest z wyprowadzeniem się z rodzinnego domu, podjęciem pracy i początkiem samodzielnego życia. W tym przypadku kluczem do sukcesu jest odpowiednia organizacja czasu. Musisz nauczyć się planować poszczególne zadania tak, by racjonalnie pogodzić wszystkie obowiązki. Dodatkowym elementem, który może nie wpływać korzystnie na motywację, jest brak bezpośredniego wsparcia i pochwał nauczyciela, które towarzyszyły ci na wcześniejszych etapach edukacji. Nie wolno się poddawać - pierwsze sukcesy, które przy odpowiednim wysiłku i determinacji z pewnością się pojawią, wpłyną na zwiększenie twojej motywacji.

Motywy, dla których uczymy się bywają bardzo różne, na ogół dzieli się je na 4 grupy: poznawcze, ambicyjne, lękowe i praktyczne. Psycholodzy uszczegółowili je i wyróżnili te najczęściej spotykane:

uczenie się dla samego uczenia,

uczenie się dla osiągnięcia osobistych korzyści,

uczenie się przez wzgląd na utożsamianie się z grupą,

chęć osiągnięcia sukcesu, a uniknięcia niepowodzenia,

uczenie się z powodu nacisku i przymusu,

poczucie obowiązku,

uczenie się z powodu chęci osiągnięcia praktycznych celów życiowych,

uczenie się ze względu na potrzebę społeczną.

Zwykle proces uczenia się jest motywowany wielostronnie, a motywy wynikają z uświadomionego celu, jaki pragniemy osiągnąć.

Warto mieć świadomość tego, czym jest motywacja, od czego zależy, a przede wszystkim - jak ją utrzymać.

Rodzaje motywacji

Wyróżnia się dwa rodzaje motywacji: motywację wewnętrzną i motywację zewnętrzną.

Z motywacją wewnętrzną czyli autodeterminacją mamy do czynienia wówczas, gdy człowiek podejmuje określone działania, które często nie mają wartości same w sobie, ale zaspokajają pewne wewnętrzne potrzeby. Jako przykład takiej motywacji można podać aktywność związaną z posiadaniem hobby czy zamiłowaniem do czegoś.

Motywacja wewnętrzna w odniesieniu do nauki wiąże się z:

przyjemnością czerpaną z uczenia się

większą ciekawością świata

z niższym poziomem lęku przed szkołą

z tendencją do lepszego przyswajania i przetwarzania informacji i wypracowywania w tym celu skuteczniejszych strategii

z dążeniem do samodzielnego podejmowania zadań, będących wyzwaniem intelektualnym

z lepszymi osiągnięciami w nauce

Motywacja zewnętrzna opiera się na wzbudzaniu potrzeb przez stosowanie różnych kar i nagród. Z tym rodzajem motywacji mamy do czynienia także wówczas, gdy jesteśmy poinformowani o możliwościach zawartych w różnorakich sytuacjach i możemy nimi manipulować.

Motywacja zewnętrzna w odniesieniu do nauki wiąże się z:

uczeniem się bez zwracania większej uwagi na przydatność przyswajanych wiadomości

brakiem czerpania przyjemności z uczenia się

wybieraniem zadań o niskim poziomie trudności, tak aby w ich wykonanie nie wkładać dużego wysiłku

koncentracją na uzyskiwaniu konkretnych ocen

ukierunkowaniem na cel, do którego zmierza (zwykle jest to uniknięcie kary, a zdobycie nagrody), mniej zaś na samej pracy, wkładanej w wykonanie zadania.

Podsumowując, główna różnica między motywacją wewnętrzną a motywacją wewnętrzną to cel, który leży u ich podstaw. W odniesieniu do motywacji wewnętrznej, związanej z uczeniem się, tym celem jest przede wszystkim podniesienie swoich kompetencji.

Dążenie do podniesienia swoich kompetencji przyczynia się do:

szukania zadań - intelektualnych wyzwań

ćwiczenia wytrzymałości i wytrwałości przy wykonywaniu zadań

w obliczu przeszkód - wzmożenia swoich wysiłków i analizowania dotychczasowych strategii w celu umiejętności podtrzymywania motywacji wewnętrznej

Zaś w przypadku motywacji zewnętrznej, związanej z uczeniem się, celem jest uzyskanie pozytywnej lub uniknięcie negatywnej oceny swoich kompetencji.

Dążenie do uzyskania pozytywnej oceny swoich kompetencji przyczynia się do:

unikania porażek

małej wytrwałości podczas wykonywania zadań

niewykorzystaniu w pełni swoich zdolności, zwłaszcza w obliczu przeszkód

skłonności do lęków w podejmowaniu jakichkolwiek działań

negatywnego postrzegania samego siebie

przypisywania popełnianych błędów brakowi zdolności

niepewności, co do jakości efektu końcowego.

Z uczeniem się związany jest także problem bezradności intelektualnej, która czasem dopada każdego. Jest to nieprzyjemny stan psychologiczny, którego symptomy zaczynają ujawniać się po wielogodzinnym siedzeniu nad pustą kartką, kiedy próbuje się wykonać konkretne zadanie. Osoba, chcąca pokonać syndrom bezradności intelektualnej, powinna być silnie motywowana do ponawiania prób pokonania trudności, mimo braku jakichkolwiek postępów.

Zapamiętaj:

W przypadku, gdy działania człowieka, także na płaszczyźnie uczenia się, mają swój początek w zaspokajaniu naturalnej potrzeby ciekawości, wynikają z jego zainteresowań, pragnienia odkrywania nowych, nieznanych mu jeszcze aspektów rzeczywistości, mówimy o wewnętrznej motywacji czyli autodeterminacji. Opiera się ona na swobodnym i indywidualnym wyborze, przez co jest bardzo twórcza. Bez zewnętrznego nacisku (motywacji zewnętrznej) umożliwia spełnianie się, realizację swoich zainteresowań, poznanie i sprawdzenie własnych możliwości.

Jak można zwiększyć swoją motywację?

Przeanalizowanie celów

Jest to czynność podstawowa. Jeśli wiemy, co jest dla nas naprawdę ważne i na czym nam zależy, łatwiej jest się za to zabrać. Jeżeli dane zadanie jest dla nas bardzo istotne, może to wzbudzić w nas motywację wewnętrzną, czyli tendencję do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na samą treść tej aktywności. Oznacza to, że samo działanie będzie dla nas ważne i nagradzające, zaś fakt, że istnieje jakaś zewnętrzna nagroda będąca konsekwencją tego działania, odegra mniejszą rolę.

Oznajmianie innym tego, co zamierzamy zrobić

Czyniąc to angażujemy własne ja. Wówczas niepodjęcie działania, bądź niewykonanie zapowiadanego zadania może wywołać w nas wewnętrzne, nieprzyjemne napięcie, wynikające z niezgodności tego co zapowiedzieliśmy, że zrobimy (działanie) z tym co robimy (czyli brakiem działania). Zaistniałe napięcie motywuje nas do jego usunięcia. Wówczas najkorzystniejsze dla nas jest podjęcie działania. Jeżeli tego nie zrobimy, może ucierpieć nasza samoocena, gdyż mamy świadków naszego niepowodzenia.

Wyznaczenie sobie nagrody za wykonanie celu

Dobrze jest zaplanować sobie przyjemną nagrodę za wykonanie zadania. Motywuje to również do pracy, ponieważ kieruje nasze myśli na oczekiwaną nagrodę, a nie na trudy podejmowanego działania. Pozytywne myśli i uczucia względem nagrody mogą zostać przeniesione na myśli i uczucia względem działania. Początkowo nieprzyjemne działanie może stać się dla nas czymś pozytywnym.

Wizualizacja celu - twórcze wykorzystanie wyobraźni

Korzystnie jest wyobrazić sobie to, co powinniśmy zrobić oraz cel naszych działań (np. nasz stan po zdaniu egzaminu - emocje, zachowanie). Dzięki takiej wizualizacji możemy przekształcić abstrakcyjny cel w żywy, realny obraz. Sprawia to, że może wytworzyć się rzeczywiste pobudzenie fizjologiczne - niezbędny motor do podjęcia działania.

Analiza negatywnych konsekwencji niezrealizowania celu

Wynikające z naszych decyzji negatywne konsekwencje zawsze, w mniejszym lub większym stopniu, są stratą. Świadomość tego, że nie podejmując określonego działania, narażamy się na pewną stratę, może zmobilizować nas do podjęcia tego działania i uniknięcia straty.

Analiza pozytywnych konsekwencji zrealizowania celu

Świadomość tego, jakie korzyści możemy mieć z podjęcia działania, a jednocześnie czego unikniemy - właśnie owych negatywnych konsekwencji - ma z reguły motywujący wpływ.

Gwarancja 5 minut - najtrudniejszy jest pierwszy krok - musisz po prostu zacząć!

Udowodniono, że pierwsze 5 minut jest najważniejsze. Jeśli już coś zaczniemy naprawdę robić, łatwiej jest to kontynuować. W przypadku, gdy rozpoczęcie działania będziemy ciągle odkładać na później (wymyślając nowe wymówki) to prawdopodobnie nie wykonamy go w ogóle.

Rozpoczęcie zadania od łatwej czynności

Jeśli zaplanowaną pracę zaczniemy od czegoś łatwego, to bardzo prawdopodobne, że na początku naszego działania osiągniemy sukces, który zachęci nas do dalszej pracy. Jeżeli zaczniemy od razu od trudnego zadania, jest ryzyko że poniesiemy porażkę, zniechęcającą do podejmowania kolejnych zadań.

Metoda szwajcarskiego sera

Zadanie, jakie stoi przed nami można sobie wyobrazić, wykorzystując analogię do szwajcarskiego sera: duże zadanie do wykonania to duży kawałek sera bez dziur. Z tego zadania można wydzielić mniejsze zadania, które są prostsze i zajmują nie więcej niż 5-10 minut (np. wykonanie telefonu, zdobycie jakiejś informacji, przeczytanie artykułu). W wolniejszych chwilach można zacząć od wykonywania właśnie tych zadań, a takich momentów zwykle można znaleźć co najmniej kilka w ciągu dnia - więc po co je tracić? Pracując tą metodą w rezultacie okaże się, że jakieś duże zadanie, czyli duży kawałek sera, stanie się serem szwajcarskim, mającym więcej dziur niż sera, które już bardzo łatwo sfinalizować. Dziury te to już wykonane małe zadania.

Zdobycie dodatkowych informacji o przedmiocie naszego działania

Prościej zmierzyć się z zadaniem, na temat którego dużo wiemy (np. znamy mechanizmy załatwiania danej sprawy, wiemy, czemu ona służy) - nie wydaje się ono wówczas takie trudne. Zupełnemu laikowi w danej dziedzinie, czynność którą ma wykonać, może jawić się jako niemożliwa do zrealizowania, a to z pewnością zniechęci go do działania. Zaznajomienie się z przedmiotem umożliwia także upracowanie lepszego planu działania, co przyczyni się do sprawniejszego wykonania. Wiedza ta pozwala również na wydzielenie z jednego dużego zadania mniejszych. Można je łatwo i szybko wykonać, a przez to efektywniej wykorzystać czas i swoje umiejętności. Wszystkie te czynniki są gwarantem sukcesu, a o wiele chętniej pracujemy nad czymś, co prawdopodobnie zakończy się sukcesem.

Opracowano na podstawie: J. Reykowski, Emocje i motywacja, Warszawa 1989.

Wiara w siebie

Bardzo jasno określ cel, który chcesz osiągnąć i do głębi uwierz w to, że ci się uda

Uparcie i konsekwentnie zmierzaj do celu, bez względu na to, czego to wymaga i jakie to trudne

Nie porzucaj wytyczonego przez siebie celu, nawet w obliczu porażek i zwątpień, lecz modyfikuj go w taki sposób, aby wydawał ci się bardziej osiągalny

Uwierz w swoje możliwości, nie bądź zbyt skromny w podkreślaniu swoich zalet i osiągnięć

Nie marnuj czasu na rzeczy, które nic ci nie przynoszą (warto często zadawać sobie pytania typu: co da mi obejrzenie tego programu, jaką korzyść będę miał z przeczytania tego artykułu) - zobaczysz ile czasu zyskasz

Wykorzystuj swoje osiągnięcia oraz zainteresowania w kontaktach z ludźmi (także na uczelni i w pracy)

Myśl, a przede wszystkim działaj pozytywnie - odnoś się do samego siebie z szacunkiem, i życzliwością, ale nie usprawiedliwiaj się i nie szukaj wymówek dla swoich wad i niezrealizowanych zadań. Stań w prawdzie przed samym sobą, wówczas dostrzeżesz swoją autentyczną wartość, a to pozwoli ci na uświadamianie sobie słabych i mocnych stron.

Pozytywne myślenie ma wartość tylko wówczas, gdy wesprzesz go swoim pozytywnym działaniem

Ćwiczenia, które przyczynią się do zwiększenia twojej motywacji

Usiądź przed kartką papieru i wypisz 10 swoich cech, za posiadanie których lubisz siebie najbardziej.

Następnie zastanów się, jakich wyrażeń używasz najczęściej, by czegoś nie zrobić. Wypisz je wszystkie, przeczytaj na głos, a następnie podrzyj kartkę z postanowieniem, że nigdy więcej nie będziesz ich używał. Stwierdzenia, które bardzo osłabiają motywację to: nie mogę, niemożliwe, zawsze, nigdy, to niewykonalne, przykro mi, że, to nie w porządku, nie dam rady, to nie dla mnie, nikt się na to nie zgodzi, nie nadaję się do tego, bez sensu, nie uda mi się to.

Poszukaj albo wymyśl anegdotę lub powiedzenie, które będziesz sobie powtarzać w momentach zniechęcenia czy porażki, np.

Muszę koncentrować się na tym, co robię.

Popełniłem błąd, ale to cenna lekcja na przyszłość.

Następnym razem na pewno zrobię to lepiej.

Przez trudy do gwiazd.

Przypomnij sobie jakąś swoją porażkę. Następnie przeanalizuj ją krok po kroku i zastanów się, gdzie popełniłeś błąd. Pomyśl, co mogłeś zrobić, aby tej porażki uniknąć lub ją zminimalizować.

Pomyśl o tym, jakie są twoje marzenia związane ze studiowaniem, ale obawiasz się, że nie zdołasz ich zrealizować? Uwzględnij kolejno: cele, ich realizację (jak i do kiedy, wyobraź sobie ewentualne przeszkody i zastanów się nad sposobem dawania sobie z nimi rady. A teraz odpowiedz sobie na pytania: które z tych marzeń są pewne w realizacji, a które mało prawdopodobne: dlaczego i czy na pewno?

Przygotuj sobie plik dużych, czystych kartek papieru i usiądź wygodnie - opracujesz swój życiowy plan.

Krok 1. Poddaj się swojej fantazji i sporządź swój plan na resztę życia. Zastanów się nad tym, co jest dla ciebie najważniejsze, czego oczekujesz, co sprawiłoby ci największą satysfakcję, jakie masz marzenia. Zapisz to wszystko na kartce papieru.

Krok 2. Plan pięcioletni. Na następnej kartce papieru opracuj plan na najbliższe 5 lat. Powyznaczaj sobie terminy.

Krok 3. Plan na najbliższy rok. Na kolejnej kartce napisz, co i w jaki sposób pragniesz osiągnąć w najbliższym roku. Ustal także w miarę dokładne terminy.

Krok 4. Plan kwartalny. Na następnej kartce zapisz swoje plany na najbliższe 3 miesiące.

Krok 5. Plan miesięczny. Na nowej kartce ustal plan na najbliższy miesiąc, zapisując szczegółowe zadania przy konkretnych datach.

Krok 6. Plan tygodniowy. Jeśli chcesz zrealizować swój plan życiowy, musisz planować swoje zadania konsekwentnie tydzień po tygodniu. Zaplanuj zatem najbliższy tydzień.

Krok 7. Plan na jutro. Zapisz 5 najważniejszych zadań do wykonania, które będą prowadzić cię ku osiągnięciu wyznaczonych wcześniej celów życiowych. Jutro je zrealizuj.

Motywacja to umiejętność mobilizowania siebie do osiągania niezwykłych celów. Odpowiednia motywacja ma kluczowe znaczenie, nie tylko w przypadku uczenia się, ale także w pracy zawodowej czy w życiu prywatnym. Stosując odpowiednie techniki i ćwiczenia, a przede wszystkim wiedząc, czym jest motywacja i jakie mechanizmy jej towarzyszą - możemy ją skutecznie wzbudzać i podnosić.

Trzeba mieć marzenia i dążyć do ich realizacji, ponieważ obrany cel nadaje sens naszemu życiu. Należy jednak pamiętać, że posiadanie zbyt wybujałych ambicji, pragnienie osiągania perfekcji za wszelką cenę, może dać skutek odwrotny. Mało prawdopodobne jest to, że ktoś, kto nigdy nie jest usatysfakcjonowany rezultatami swoich działań na polu zawodowym, znajdzie zadowolenie ze swojego życia rodzinnego czy przyjacielskiego. A to w rezultacie oznacza, że nie będzie nigdy szczęśliwy.

Zapamiętaj:

Posiadanie planu pełni niezwykle motywującą funkcję. Przede wszystkim przyczynia się do konsekwentnego i systematycznego realizowania naszych celów. Dobrze przemyślany i dokładnie opracowany plan powinien opierać się na podziale całości zadania na zadania mniejsze, cząstkowe, odpowiednim ustaleniu priorytetów oraz wytyczeniu orientacyjnych terminów realizacji poszczególnych części.