Paulina Czapska

ZABURZENIA PSYCHICZNE W CZASIE I PRZESTRZENI

Przejawy zaburzeń psychicznych zmieniają się w zależności od kontekstu historycznego, podobnie więc zmieniają się i opinie co do tego, co jest zdrowe a co nie.
Rozmaite i sprzeczne były też teorie wyjaśniające przyczyny zaburzeń w zachowaniu.
Sposób, w jaki dane społeczeństwo pojmuje obłęd i jego przyczyny, wpływa istotnie na postrzeganie osób przejawiających zaburzenia psychiczne: osoby te bywały więc przedmiotem czci lub strachu, litowano się nad nimi lub zwyczajnie akceptowano. Z kolei od tego, jak osoby z zaburzeniami spostrzegano, zależał sposób ich traktowania: raz oddawano im hołd, innym razem osadzano w więzieniach, leczono lub porzucano.
Poglądy na istotę zaburzeń psychicznych zmieniają się wraz ze zmianą wartości; sposób rozumienia normalności i odchyleń od normalności wyznaczony jest bowiem przez dominujące w danej kulturze wartości.

DOMNIEMANE PRZYCZYNY ZABURZEŃ ZACHOWANIA NA PRZESTRZENI DZIEJÓW

Źródła zaburzeń psychicznych dopatrywano się w gniewie bogów lub opętaniu przez demony. Kiedy indziej odwoływano się do takich czynników jak: trzęsienie ziemi, przypływy i odpływy mórz, zarazki i choroby, konflikty interpersonalne lub zła krew.
Nasz sposób rozumienia patologii wyraźnie jest osadzony w dominujących w danej kulturze i epoce przekonaniach.
Trzy ogólne sposoby wyjaśniania zaburzeń psychicznych:

animistyczne
psychofizyczne
psychogenne.

Ad. a) Wyjaśnienie animistyczne: opętanie przez diabła

Przekonanie o tym, że świat natury zamieszkują duchy i demony, które podlegają kontroli czynników nadprzyrodzonych.
Animizm - wiara, że każdy człowiek i każdy przedmiot posiada duszę.
Wyjaśnienie obłędu - złe duchy brały człowieka w swe posiadanie i kontrolowały jego zachowanie
Otwory trepanacyjne - wykonywano je po to, by uwolnić demony lub złe duchy uwięzione wewnątrz czaszki człowieka.
Obłęd mogły rozpętać duchy przodków, zwierząt, bogów i herosów oraz nie pomszczonych ofiar.
Wierzono, że szamani, czarownicy, czarnoksiężnicy i czarownice mieli władzę nad siłami animistycznymi.
Mania tańca, tarantyzm (przejaw manii tanecznej; ukąszenie pająka tarantuli), wilczy obłęd (grupy ludzi nabierały przekonania, że są wilkami i stosownie do tego się zachowywały).
W połowie XV wieku do dziwacznych zachowań odnoszono się już mnie tolerancyjnie. Radykalnie zmienił się stosunek do czarownic i reakcja na nie. Trzysta następnych lat - paniczny strach przed czarownicami.

Ad. b) Przyczyny somatyczne

Jednym z pierwszych zaburzeń psychicznych wyjaśnianych przez odwołanie się do przyczyn somatycznych była histeria (występowała głównie u kobiet będących dziewicami i u wdów). Do objawów należały napady padaczki, rozmaite bóle w różnych częściach ciała, bezgłos, bóle i zawroty głowy, niedowłady, ślepota, chromanie, apatia i melancholia. Przyczyną była - wędrówka macicy (według starożytnych Greków).
Galen starał się udowodnić, że histeria ma podłoże seksualne. Zauważył, że po dłuższych okresach wstrzemięźliwości płciowej i mężczyźni i kobiety cierpią na podobne objawy. Pogląd ten jest dzisiaj powszechnie akceptowany.
Animalizm - istnieje niezwykłe podobieństwo między ludźmi obłąkanymi a zwierzętami. Podobnie jak zwierzęta, ludzie obłąkani nie mogą się opanować, w związku z czym wymagają ścisłej kontroli.
Wraz z rozwojem nowoczesnej medycyny wielu lekarzy poczęło uważać szaleństwo za przejaw choroby, podatnej na podobne sposoby leczenia jak choroby somatyczne. Ulubionymi metodami leczenia w wieku XVII i XVIII były lewatywy, puszczanie krwi i wywoływanie wymiotów. Metody te stosowane i wobec chorych somatycznie i wobec ludzi obłąkanych.

Ad. c) Przyczyny psychogenne

Galen nie tylko spojrzał w nowy sposób na histerię. Wniósł także istotny wkład w zrozumienie psychologicznych przyczyn zaburzeń psychicznych. Jeden ze szczególnie uderzających przypadków, opisanych przez Galena, to kobieta cierpiąca na bezsenność, apatię i ogólne złe samopoczucie. Galen zbadał tę kobietę, nie mógł znaleźć żadnych dowodów choroby somatycznej i w końcu postawił 2 konkurencyjne hipotezy. Albo kobieta cierpi na melancholię, czyli na chorobę somatyczną polegającą na zakłóceniu w jednym z 4 „humorów”, czyli płynów cielesnych, „albo trapi ją coś, o czym nie chce powiedzieć” - a więc przyczyna jest psychologiczna.
Aż do połowy XVIII wieku uważano, że histeria to zaburzenie neurologiczne kobiet mające swe źródło w chorobie narządów rodnych. Dopiero w połowie XVIII stulecia ponownie zauważono, że zaburzenia umysłowe mają przyczyny psychologiczne i że można je leczyć metodami psychologicznymi.
Mesmer wysunął sugestię, że wiele chorób, od padaczki po histerię, wynika z zablokowania przepływu niewidzialnej i nieuchwytnej substancji, którą nazwał najpierw „uniwersalnym fluidem magnetycznym”, a później magnetyzmem zwierzęcym. Według koncepcji Mesmera fluid magnetyczny ulega wpływom cykli księżyca, przypływów i odpływów, planet i gwiazd. Można przywrócić człowiekowi zdrowie stosując techniki wywołujące w organizmie „kryzysy”. Kryzysy należało prowokować wielokrotnie, lecz za każdy razem pacjent przeżywałby je słabiej, aż do ich zupełnego zaniku i przywrócenia w organizmie równowagi.
Magnetyzm zwierzęcy zaczęto nazywać mesmeryzmem.
Proces zwany początkowo mesmeryzmem zmienił nazwę i upowszechnił się pod pojęciem hipnotyzmu.
Charcot chciał odróżnić konwulsje pochodzenia histerycznego od drgawek na tle padaczkowym. W celu odróżnienia histerii od innych objawów na tle neurologicznym zastosował hipnozę.
Charcot wyszkolił całe zastępy neurologów i psychiatrów, w tym Zygmunta Freuda, ojca psychoanalizy. Freud wysunął hipotezę, że przyczyna obłędu są czynniki natury psychicznej.