Filozofia nauki 05. 11. 2010r
Obserwacje:
/”Czy widzimy przez mikroskop” Hacking/
Zaangażowanie podmiotu dokonującego obserwacji: czy obserwacja może być w pełni obiektywna /1770r. Towarzystwo naukowe harlemu ogłosiło konkurs na esej naukowy dotyczący sztuki obserwacji i eksperymentu/
→ wielu naukowców głosiło, że obserwacja naukowa powinna być obiektywna, usuwać wszelki subiektywizm:
Michał Łononosow: sądził, że obserwatorem powinna kierować bezinteresowna ciekawość poznawcza → jeżeli włączają się przesłanki, np. utylitarne, to zakłócają wyniki;
Zimmerman: patrzeć trzeba świeżym okiem, a posiadana wiedza i tradycja naukowa przeszkadzają w bezstronnej obserwacji [należy odstawić całość wiedzy i obsrwować „okiem dziecka”];
C. Bernard: trzeba obserwować bez założonej z góry idei, umysł obserwatora musi zamilknąć - obserwator słucha natury i rejestruje to co ona dyktuje → gdy fakt zostanie dobrze zaobserwowany wtedy pojawia się idea;
/Nie można odłączyć od badań kultury swoich czasów/.
Fleck: szkoły naukowe kształtują swoje własne style myślenia, które są trudno uchwytne, lecz wyraźne → podobnie do stylów w sztuce. Obserwacja naukowa mocno zależy od tego...
Eksperyment ex post - /eksperyment po/ niektórych obserwacji w przyrodzie badacz nie jest w stanie zaaranżować → procedura doświadczalna, mająca na celu rozstrzygnięcie jakiegoś problemu teoretycznego, a w trakcie tej procedury wywołuje się samo zjawisko badane, albo wpływa się poprzez modyfikacje warunków na przebieg tego zjawiska /metaforyka: brania byka za rogi/. Aktywne, angażowanie się w, badanie przyrody. Badacz świadomie wywołuje pewne sytuacje niezależnie od naturalnych zjawisk /badanych/ → /F. Bacon/ badacz to osoba czynna i twórcza, stosuje narzędzia sztuki /alchemiczne/ aby „dręczyć przyrodę”.
Eksperyment crucis /krzyżowy/;
Eksperyment lucifera /niosący światło/;
Eksperyment fruetifera /owocne/;
Ernest Mach: 1838 - 1916r. /ojciec duchowy pozytywistów/ → doświadczalny i teoretyczny fizyk oraz historyk fizyki.
Autor koncepcji:
a) eksperyment realny → ewolucjonistyczno - behawioralny /1859r. Wydano „O pochodzeniu gatunków”, modny ewolucjonizm/: instynktowne podłoże działań o charakterze badawczym i eksperymentalnym /eksperyment jako szeroka kategoria, obejmuje również współodziaływanie człowieka ze środowiskiem [naturą]/, podłoże tego instynktu jest wspólne ludziom i zwierzętom, eksperymentowanie pomaga uporządkować świat wrażeń, pozwala ustanowić hierarchię, przewidywać, itp.
Między zwierzętami a ludźmi istnieje różny zakres zainteresowania badawczego.
b) eksperyment myślowy - /jako pierwszy wprowadził to pojęcie/; eksperyment myślowy w stosunku do eksperymentu realnego może mieć rozmaite zastosowania:
- poprzedzać eksperyment wykonywany realnie /powinien/;
- towarzyszyć eskperymentowi realnemu przez cały czas wykonywania /uczony dokonując manipulacji, pomiarów, ma przed oczyma wzorzec myślowy i porównuje czy wszystko się zgadza, interpretuje je na bieżąco/.
- może wybiegać w przyszłość przy opracowaniu wyników, po wykonaniu realnego eskperymentu.
- nie ma możliwości przeprowadzenia eksperymentu realnego /z różnych powodów: fiansowych, czy etycznych/.
Zauważył, że wielu badaczy wykorzystywało ten eskperyment.
Eksperymenty te są efektywne ponieważ sposób reagowania na świat człowieka
/zmysły - narzędzia, mózg - interpretator, itp./ są tworem przyrody, więc potrafią interpretować wzorce przyrody.
Ciśnienie ewolucyjne - instynktowna wiedza.
Myślenie, eksperyment myślowy to podstawowy sposób uprawiania nauki.
Pierre Duhem /francuz/: autor rozważań w których ujawnia czynnik subiektywny oraz czynnik konwencjonalny /bazujący na umowności pewnych zasad emipirii; podkreślający rolę pewnych interpretacji uczonego gdy dochodzi do sprawdzania pojedynczych wyników eksperymentów/.
Hugo Dingler /niemiec/: autor „Experiment. Sein Wesen und seine Gese” /Eksperyment. Jego istota i jego historia/. Twórca konwencjonalizmu krytycznego /decernizm/: uczony sam rozstrzyga jaką przyjmuje konwencje → dowodził, że konwencje są dowolne, ale ograniczone przez aprioryczność.
Tworzenie narzędzi pomiarowych /stosowanych w fizyce, pomiarach astronomicznych, itp./: w odniesieniu do budowy tych narzędzi stosuje analogiczną aparaturę pojęciową do idealizacji i stopniowej konkretyzacji → idealizacja - realizacja /idealizacja: idealny model narzędzia, matematyczny, itp.; realizacja - jak najdokładniejsze odtworzenie narzędzia w rzeczywistości/.
Tradycja materialistyczno - dialektyczna /materializm dialektyczny/: w przyrodoznastwie /filozofia przyrody/ ma nadal sporą wartość → nawiązywano do dwóch kreacyjnych funkcji eksperymentu naukowego: z jednej strony w laboratiorach wytwarza się zjawiska niewystępujące w przyrodzie, z drugiej odtwarza niektóre zjawiska przyrodnicze → funkcje wytwórcze i odtwórcze /mimetyczne, np. odtwarzanie w laboratoriach zjawisk atmosferycznych - lata '20 i '30. → komory stosowane w badaniach jądrowych są pochodną komór wykorzystywanych niegdyś przez klimatologów/. Sposoby sprawdzania wiedzy zostają poszerzone /z wewnątrz naukowego/ o sprawdzanie poza naukowe /np. przemysł/.
Szkoła NHS /nowa historia i socjologia nauki; lata '60. XX. wieku/ - historyczne i socjologiczne refleksje nad nauką w których zwraca się uwagę na realia praktykę eksperymentowania; pokazuje kulisy laboratoriów w dawnej i współczesnej nauce /”Mocny prorgram socjologii wiedzy”; Steven Shapin o R. Boyle i o pompie próżniowej [„Rwolucja naukowa” ?]/.
Nowy eksperymentalizm /lata '80. XX. Wieku/ - przeciwstawiają eksperymentalizm teoretycyzmowi.
Myśliciele zajmujący się filozofią nauki:
Uprawiano opisową filozofię i metodologię nauk; W XIX. Wieku dominował nurt orientacji pozytywistycznej; powojenna filozofia nauki staje się mniej opisową a bardziej normatywna → bywała obrazoburcza, zmieniała myślenie /czycośtam/.
Ernest Mach /1838 - 1916r./: wykładał w Pradze;
Prowadził rozważania nad poruszaniem się z prędkością ponaddźwiękową.
Metafizyczne interpretacje fizyki, odrzucał tezę że nauka powinna opisywać jakąś obiektywną rzeczywistość, która ukrywa się za zjawiskami - była to dla niego metafizyka → naukowiec nie powinien spekulować nad tym co się kryje za badanymi zjawiskami /w międzyczasie 30. letnia wojna o atomy/.
Zasada ekonomii myślenia. Mach mówi, że istnieją tylko wrażenia.
V 5.11.2010 Obserwacja naukowa
Kwestia zaangażowania podmiotu dokonującego obserwacji.
czy może ona być obiektywna?
że niby tak właśnie powinno być
Michaił Łomonosow: obserwatorem winna kierować wyłącznie bezinteresowna ciekawość poznawcza, np. przesłanki utylitarne zakłócają wyniki
Zimmermann: patrzeć trzeba świeżym okiem, posiadana wiedza i tradycja naukowa przeszkadzają
Claude jakiśtam: obserwacja bez założonej z góry idei, umysł nasz musi być bierny, my tylko słuchamy natury i rejestrujemy to, co ona mówi, idea pojawia sie dopiero po zaobserwowaniu faktu
(ktoś tam chce wyrzucić wszystkie mikroskopy)
neopozytywizm: fakty ujęte w zdania protokolarne to właściwe oparcie dla tworzenia wiedzy teoretycznej
Jednak z poznaniu zawsze jest jakiś czynnik subiektywny (tradycja, kultura) - Fleck - szkoły naukowe kształtują własne style myślenia
Oberwację nazywano niekiedy eksperymentem naturalnym.
Eksperyment ex post - jeśli nie możemy czegoś zaaranżować (np. W astronomii), to możemy przynajmniej nastawić się na tę obserwację, kiedy dany fenomen ma nastąpić.
Eksperyment - próba, badanie, procedura doświadczalna, mająca na celu rozstrzygnięcie jakiegoś problemu teoretycznego, a w trakcie tej procedury wywołuje się zjawisko badane, albo wpływa na jego przebiego poprzez modyfikację warunków.
Historia.
Francis Bacon - pierwszy od eksperymentów, eksperymentowanie jest zajęciem twórczym, badacz jest czynny, twórczy, stosuje narzędzia sztuki (metody badawcze), aby "dręczyć" przyrodę, która "łamana kołem tortur ujawnia swe tajemnice" (feministki się wypluły na utożsamianie natury z kobietą, zaś ekolodzy na znęcanie się nad przyrodą)
experimenta crucis, lucifera et fructifera
Ernest Mach (1838 - 1916) ojciec duchowy pokolenia pozytywistów, fizyk, historyk sztuki, autor koncepcji ewolucjonistyczno-behawioralnej
eksperyment realny
eksperyment myślowy
Instynktowne podłoże działań o charakterze eksperymentalnym i badawczym, podłoże jako wspólne ludziom i zwierzętom, eksperymentowanie umożliwia orientację w przyrodzie i przewidywanie.
Eksperymentowanie zwierzęce różni się od ludzkiego zakresem i sferą zainteresowań, wiedza gatunku (u ludzi też) jest dziedziczna, chroni przed zachowaniami ryzykownymi (wiemy, że kamienie nie latają).
(1859 - Charles Darwin "O powstawaniu gatuków")
Konwencjonalizm - Pierre Duhem, Hugon Dingler
Duhem - czynnik subiektywny oraz konwencjonalny, bazujący na umowności pewnych elementów empirycznych.
Dingler - "Das Experiment, sein Wesen und seine Gesichte" ("Eksperyment, jego istota i historia" - 1928)
Konwencjonalizm krytyczny - decernizm, uczony sam rozstrzyga, jaką przyjmuje konwencję, konwencje są aprioryczne (najprostsze, najściślejsze, najbardziej oczywiste).
Aspekt techniczny - tworzenie narzędzi pomiarowych, w odniesniu do ich budowy Dingler stosuje analogiczną apraturę pojęciową.
Idealizacja realizacja
(idealny model narzędzia) (z określoną dokładnością w danym materiale)
Tradycja materializmu dialektycznego.
W laboratoriach wytwarzane są zjawiska nie występujące w przyrodzie, lub odtwarzane te wystepujące - funkcje odtworcze (mimetyczne) i twórcze. Sposoby sprawdzania wiedzy zostają poszerzone poza naukę (przemysł).
Lata 50 XX w.
Radzieckie eksperymenty kosmiczne, eksperyment wykonywany w warunkach pozaziemskich.
Lata 60 XX w.
Szkoła NHS (Nowa Historia i Socjologia Nauki), nurt brytyjski, w refleksjach zwraca się uwagę na realia eksperymentowania, kulisy laboratoriów i pracy naukowej ("Mocny program socjologii wiedzy")
Lata 80 XX w.
Nowy Eksperymentalizm - USA, przeciwko teoretycyzmowi.
Główni myśliciele filozofii nauki.
najpierw jako opisowa filozofia i metodologia nauk.
XIX w. - pozytywizm z elementami scjentyzmu
po wojnie - mniej opisowo, a bardziej normatywnie i obrazoburczo, im dalej tym mniej nabożny stosunek do nauki
1. Ernest Mach - z pochodzenia Czech, wykłada w Pradze, fizyk (jednostka macha - prędkość dźwięku), zwlacza metafizyczne interpretacje fizyki, odrzuca tezę, że nauka winna opisywać obiektywną rzeczywistość ukrywającą się za zjawiskami.
"Wojna trzydziestoletnia o atomy" - Mach jest antyatomistą (wszak unika metafizyki, a atomów nie widać), tylko ekonomiczny opis działań między zjawiskami, skrajny empiryzm w teorii poznania, elementy świata tworzą zmienne konfiguracje, zaś zasada ekonomii myslenia pozwala nam je nazywać.
Eksperyment myślowy w stosunku do realnego.
Eksperyment myślowy
może poprzedzać relany (planowanie)
może mu towarzyszyć przez cały czas (uczony ma przed oczami wzorzec myślowy, sprawdza czy obserwacja się z nim zgadza)
wybiega w przyszłość po wykonaniu realnego (interpretacja wyników)
zastępuje realny (gdy wykonanie realnego jest z jakichś przyczyn niemożliwe)
Eksperymenty myslowe są efektywne, bo aparat poznania człowieka jest wytworem przyrody, umysły ludzi i zwierzat odtwarzają wzorce zaprojektowane przez naturę.
"Eksperyment realny jest wyspą na Morzu Myślenia".