MONITORING PRZYRODY OŻYWIONEJ -
system długookresowych, periodycznych pomiarów, obserwacji i badań flory i fauny, w celu badania stanu poszczególnych gatunków roślin i zwierząt oraz cennych zespołów roślinnych i zwierzęcych.
Obejmuje on:
•monitoring gatunków
•monitoring biocenoz i systemów ekologicznych
•monitoring lasów
Podsystem monitoringu przyrody - uzyskanie informacji o zmianach wybranych elementów przyrody żywej zachodzących w czasie, wykorzystywanych w procesach podejmowania działań ochronnych i konserwatorskich i oceny ich skuteczności.
W roku 2003 realizowany był program monitorinu przyrody rozpoczęty w latach 2000 - 2002.
Monitoring gatunków
określenie stanu populacji wybranych gatunków roślin i zwierząt,
określenie tendencji i dynamiki zmian zachodzących w danej populacji,
określenie zmian w obrębie przestrzennego rozmieszczenia wybranych populacji,
opracowywane prognozy stanu populacji wybranych gatunków.
•monitoring gatunków ginących, zagrożonych i rzadkich
•monitoring zwierząt łownych
•monitoring gatunków inwazyjnych i szkodliwych.
•monitoring roślin naczyniowych ( obserwacjami zostaną objęte gatunki rzadkie i “flagowe”, wskaźnikowe z poszczególnych typów, szczególnie gatunki ujęte w Konwencji Berneńskiej, Dyrektywie Habitatowej oraz umieszczone na polskiej “ Czerwonej liście” i prawnie chronione w Polsce)
•monitoring porostów ( na powierzchniach monitoringu fitocenoz leśnych oraz w ich pobliżu)
•monitoring grzybów (grzyby wielkoowocnikowe na powierzchniach monitoringu fitocenoz leśnych oraz w ich pobliżu)
•monitoring ryb ( w obrębie całych dorzeczy, informacje o strukturze ichtiofauny, jej zróżnicowaniu na obszarze kraju i zmianach w czasie)
•monitoring płazów i gadów
•monitoring ptaków - obejmie m.in.: monitoring gatunków flagowych (bocian biały, łabędź niemy, żuraw), monitoring przeżywalności i produktywności pospolitych ptaków wróblowatych,
występujących w siedliskach krzaczastych i szuwarowych;
•monitoring ssaków - kontynuacja obserwacji nietoperzy, dużych ssaków drapieżnych (niedźwiedź, wilk, ryś), susłów, bobrów oraz wydr
•monitoring biegaczowatych
Monitoring biocenoz i systemów ekologicznych -
określenie reakcji zespołów roślinnych i zwierzęcych na czynniki degradujące.
PODSYSTEM MONITORINGU LASÓW
Obowiązek prowadzenia monitoringu lasów wynika z ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o lasach z dn. 28 września 1991 r.
realizowany zgodnie z zasadami metodycznymi określonymi w zarządzeniach Unii Europejskiej oraz w Międzynarodowym Programie Koordynującym ICP Forests w ramach Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości, a także Konwencji o różnorodności biologicznej.
Cele:
• określenie przestrzennego zróżnicowania stanu uszkodzeń lasów
• określenie kierunków i dynamiki zmian stanu uszkodzeń i jego zmian w czasie
• ustalenie związków przyczynowo - skutkowych pomiędzy stanem zdrowotnym drzewostanu a czynnikami środowiskowymi
• określenie reakcji ekosystemów leśnych na zróżnicowaną dozę zanieczyszczeń powietrza w różnych warunkach ekologicznych.
• uzyskane informacje o florze i faunie będą gromadzone w centralnej bazie danych państwowego monitoringu środowiska.
MONITORING PRZYRODY CHRONIONEJ
- ewidencjonowanie struktury przestrzennej i funkcjonowania Parków Narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych tworzących krajowy system obszarów chronionych.
- opracowania kartograficzne, liczbowe i opisowe syntezy publikowane corocznie.
Głównym źródłem informacji są studia przyrodnicze i miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obiektów przyrody chronionej oraz wyniki badań i ocen funkcjonowania ekosystemów w czasie.
MONITORING TERENÓW LEŚNYCH - MTL
gromadzi dane źródłowe, prowadzi specjalistyczne pomiary i obserwacje, opracuje oceny stanu i prognozy zmian w strukturze przestrzennej zdrowotności lasu, daje wskazania do profilaktycznych i rekultywacyjnych działań.
W ramach tego monitoringu wyróżnia się:
•monitoring struktury lasów - MSL
•monitoring zdrowotności drzewostanów leśnych - MZL
Monitoring struktury lasów
Ma gromadzić dane źródłowe o ekologicznym i użytkowym stanie lasu oraz analizować położenie i funkcjonowanie lasów w strukturze użytkowania ziemi na terenie przyrodniczych i planistycznych jednostek.
Monitoring zdrowotności drzewostanów leśnych prowadzi pomiary i obserwacje niekorzystnych czynników i przejawów życia, opracowuje oceny i prognozy zagrożeń, opracowuje wskazania profilaktycznych i rekultywacyjnych działań.
Instytut Badawczy Leśnictwa oraz Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej realizują następujące cele:
-określenie przestrzennego zróżnicowania stanu zdrowotnego drzew i jego zmian w czasie
•określenie rozkładu przestrzennego i dynamiki zmian wybranych elementów środowiska leśnego
•ustalenie związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy stanem zdrowotnym drzew, a czynnikami środowiska.
System monitoringu lasów ma następujące programy:
•monitoring techniczny
•wielkopowierzchniowa inwentaryzacja stanu zdrowotnego i sanitarnego lasu
•sieć stałych powierzchni obserwacji
•monitoring zintegrowanych systemów leśnych i grupy tematów badawczych, tworzących teoretyczne podstawy monitoringu lasów.
Realizowany monitoring lasów stanowi część Państwowego Monitoringu Środowiska.
Jest on także powiązany z międzynarodowym programem koordynującym ocenę stanu zdrowotnego lasów w Europie.
Monitoring lasów jest finansowany przez Generalną Dyrekcję Lasów Państwowych i Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska.
MONITORING RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ
Celem monitoringu różnorodności biologicznej jest gromadzenie w ujęciu dynamicznym, przetwarzanie i udostępnianie informacji ilościowych i jakościowych o stanie jej elementów (genotypów, gatunków, ekosystemów i układów ponad ekosystemalnych), w różnych warunkach środowiskowych na obszarze całego kraju.
W oparciu o uzyskane dane możliwa jest ocena kierunków i tempa zachodzących zmian, a także ich prognozowanie.
Do chwili obecnej, w Polsce nie wdrożono jeszcze kompleksowego systemu monitoringu przyrody ożywionej. Funkcjonują jednakże cząstkowe programy monitoringowe, a także prowadzone są badania pozwalające na ocenę zmian, jakim podlegają różne elementy tworzące różnorodność biologiczną.
Konieczność prowadzenia monitoringu różnorodności wynika z tekstu Konwencji o Różnorodności Biologicznej, a także polskich aktów prawnych oraz decyzji, dyrektyw i rezolucji Unii Europejskiej, pośrednio lub bezpośrednio odnoszących się do monitoringu różnorodności biologicznej. Należą do nich m.in.:Dyrektywa Rady w sprawie ochrony dzikiego ptactwa , o ratyfikowaniu Konwencji Berneńskiej, o ratyfikowaniu Konwencji Bońskiej, w sprawie ochrony siedlisk naturalnych dzikiej fauny i flory, Rezolucje H1 i H2 Drugiej paneuropejskiej ministerialnej konferencji na temat ochrony lasów w Europie (Helsinki, 1993).
Na potrzeby Państwowego Monitoringu Środowiska opracowano koncepcję i założenia realizacyjne systemu monitoringu przyrody ożywionej. Obejmuje on: zbiorowiska roślinne, porosty i mszaki, rzadkie i zagrożone gatunki roślin naczyniowych, lądowe bezkręgowce (ślimaki lądowe, mrówki, motyle, dziko żyjące pszczoły), grzyby wielkoowocnikowe, płazy i gady, ptaki, ssaki lądowe, biocenozy torfowisk, przyrodę ekosystemów wodnych, przyrodę ponadekosystemalnych układów ekologicznych.
Jako materiał porównawczy dla potrzeb monitoringu służą także dane z rejestrów i dokumentacji zasobów przyrody: parków narodowych, rezerwatów przyrody, itp.
Cechy monitoringu mają niektóre prace badawcze i obserwacje prowadzone przez instytucje naukowe i organizacje pozarządowe.
Pośrednich informacji o różnorodności biologicznej dostarcza także działający od wielu lat i stale rozwijany w ramach Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (PIOŚ) system Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). System ten dostarcza informacji na temat jakości poszczególnych komponentów środowiska (wód, powietrza i gleb), a tym samym, pośrednio, stanu i zagrożeń wybranych siedlisk.