IV. Źródła prawa UE
prawo pierwotne
Źródła prawa wspólnotowego /źródła prawa - prawo niepisane, które nie jest wyrażone w akcie prawnym, wynika z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości/.
- źródła prawa pierwotnego (to traktaty założycielskie i późniejsze zmieniające, traktaty akcesyjne, protokoły, załączniki do traktatów, /deklaracja - jest załącznikiem do traktatu, ale nie ma charakteru pierwotnego/;
Zasady ogólne prawa
Funkcje zasad ogólnych:
- znaczenie zasad prawa
- posiłkowe stosowanie zasad ogólnych w celu usuwania luk w porządku prawnym
/odgrywają funkcje pomocnicze/
- zasady ogólne jako samoistne źródło prawa /jako prawa niepisanego/;
W świetle orzecznictwa TS akty wydawane przez organy wspólnotowe muszą być zgodne z zasadami prawa wspólnotowego.
Zasady ogólne stoją wyżej, niż zasady (prawo wtórne).
Prawo wtórne - jeśli nie jest zgodne z zasadami ogólnymi, to jest to podstawa do unieważnienia aktu.
Niezgodność prawa z zasadą ogólną jest podstawą do zasądzenia odszkodowania.
Źródła zasad ogólnych:
- wywodzą się z orzecznictwa TS (TS wskazuje na pochodzenie aktu).
Źródła inspiracji TS:
- prawo krajowe państw członkowskich (wspólne tradycje państw członkowskich, to nie znaczy ze wspólne dla wszystkich państw)
- prawo wspólnotowe to prawo administracyjne
- umowy międzynarodowe, których stronami są państwa członkowskie, np. Konwencja Europejska o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
- traktaty wspólnotowe
Zasada równowagi instytucjonalnej
Zasada prawa do sądu /kontroli do sądu/
- Karta Praw Podstawowych UE - źródło niewiążące - ale to się zmieni po wejściu w życie Traktatu Lizbońskiego będzie dokumentem wiążącym
Na Kartę powoływali się dość często rzecznicy generalni oraz sąd I instancji (Karta Praw Podstawowych powoływała się na orzecznictwo TS).
Zakres związania z tymi zasadami:
- wiążą organy wspólnotowe
- organy prawa krajowego są związane obowiązkiem stosowania zasad ogólnych prawa wspólnotowego
- zasada pewności prawa (bezpieczeństwa prawnego) - mieści się szereg innych zasad
zasada nie działania prawa wstecz
zasada ochrony zaufania (związana ochroną uprawnionych oczekiwań).
Wspólnota ma możliwość nakładania sankcji.
- zasada proporcjonalności
- zasada równego traktowania (nie dyskryminacji)
- zasada dobrej administracji
- zasada poszanowania praw podstawowych (prawo do własności, prawo do prowadzenia działalności gospodarczej).
- prawo wtórne, charakterystyka poszczególnych kategorii aktów
(rozporządzenia, dyrektywy, decyzje)
- źródła prawa wtórnego (prawo pochodne), ma swoją podstawę w prawie pierwotnym. Mówi się o nim jako prawo instytucjonalne (wspólnotowe), bo zostało stworzone przez organy wspólnotowe.
Art. 288 - przepis ujawnia kategorię aktów wydawanych przez organy wspólnotowe:
- rozporządzenia - są źródłem prawa
- dyrektywy - są źródłem prawa
- decyzje - i tak, i nie
- zalecenia - nie są źródłem prawa
- opinie - nie są źródłem prawa.
Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej; są one niezaskarżalne.
Decyzje - to instrument wiążący - decyzja, która wskazuje adresatów, jest wiążąca; decyzja która nie posiada adresatów, mają charakter ogólny; te decyzje, które wskazują adresatów (skierowane są do indywidualnych adresatów) - to są decyzje administracyjne; decyzje, które nie wskazują adresatów - to można uznać za źródła prawa - jeśli mają charakter generalny, ogólny.
Dyrektywy - wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, w jaki sposób będzie cel realizowany, zależy to od uznania państwa (swoboda działania).
Przykład: umożliwienie dostępu do numeru 112
Określa termin, w jaki ma być cel, rezultat osiągnięty. Czas realizacji (długość) zależy od problematyki zagadnienia. Wymienia się okres 2 lat.
W ramach uznania, w zakresie sposobu realizacji celu, swoboda może być większa lub mniejsza.
Proces wykonania dyrektywy to implementacja dyrektywy.
Transpozycja - przeniesienie przepisów, które są w dyrektywie do prawa krajowego.
Konsekwencje braku posiadania implementacji dyrektywy:
- państwo członkowskie może zostać pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Sprawiedliwości
- wniesienia skargi przez inne państwo
- wniesienie skargi przez Komisję Europejską
Art. 258-160
- istnieje zagrożenia nałożenie kary finansowej
- odpowiedzialność odszkodowawcza za szkody spowodowane brakiem (prawidłowej) implementacji dyrektywy
- odpowiedzialność odszkodowawcza w stosunku w stosunku do osób, które poniosły szkodę; postępowanie wówczas toczy się przed organami krajowymi
- skutek bezpośredni dyrektywy polega na tym, że jeśli państwo nie dokonało prawidłowej implementacji dyrektywy, to w niektórych sytuacjach organy krajowe mogą wydawać rozstrzygnięcia bezpośrednio w oparciu z dyrektywą.
Co do zasady, bezpośrednio na dyrektywę się nie powołujemy.
Rozporządzenie (art. 288) - ma zasięg ogólny, wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowany we wszystkich państwach członkowskich.
Zasięg ogólny - rozporządzenie to akt o charakterze generalnym, ogólnym. Określa cechy adresatów, nie indywidualizuje ich.
Co do zasady rozporządzenie ma charakter ogólny. Czasem zdarza się, że rozporządzenie ma charakter aktu indywidualnego (wskazujący indywidualnych adresatów).
Przykład: cła antydumpingowe
Dumping - gdy produkt jest sprzedawany za cenę poniżej jego wartości.
Rozporządzenie dot. zamrożenia aktywów osób podejrzanych o działalność terrorystyczną.
Co do zasady osoby indywidualne nie mogą wnieść skargę na rozporządzenie, ale w drodze wyjątku, jeśli wykażą, że dot. to ich bezpośrednio i indywidualni.
Rozporządzenie wiąże w całości.
Rozporządzenie stosuje się do wszystkich podmiotów, nie tylko na państwa członkowskie.
Organy krajowe państw członkowskich muszą wydawać rozstrzygnięcia o przepisy wspólnotowe (na podstawie rozporządzenia).
Jeśli organ ma możliwość wydania rozporządzenia czy dyrektywy - to powinien składać się ku dyrektywie.
Nie ma hierarchii w/w źródeł prawa; muszą one być zgodne z prawem pierwotnym.
Podstawa prawna daje instytucji wybór pomiędzy dyrektywą a rozporządzeniem (art.296 - jeśli traktaty nie narzucają, czy to ma być dyrektywa czy rozporządzenie - to wybór należy do instytucji).
Akty niewiążące - jej granice nie są dokładnie sprecyzowane; bierze się pod uwagę wytyczne Komisji UE.
Jeśli akt niewiążący zmierza do wywołania skutków prawnych, to skarga w drodze wyjątku może być dopuszczalna.
Wytyczne Komisji Europejskiej - są to akty niewiążące; za pomocą tych wytycznych Komisja Europejska nie może nakładać obowiązków dla strony trzeciej, ale w pewnym sensie są wiążące dla Komisji:
- określa szczegółowo jakie sankcje i jakie grzywny będą nakładane
- określa okoliczności, które zaostrzają sankcje jak i te, które łagodzą sankcje.
Podział na akty:
- prawodawcze
- delegowane
- wykonawcze
Akty prawodawcze - to akty wydawane przez Radę i Parlament Europejski w ramach procedury prawodawczej; są wydawane na podstawie traktatów.
Akty delegowane - są wydawane przez Komisję Europejską, na podstawie aktów prawodawczych; są wydawane w takim zakresie, w jakim Komisja upoważnia do wydania takiego aktu.
Musi nastąpić delegacja kompetencji przez Radę i Parlament Europejski na rzecz Komisji.
Komisja może wydawać akty o charakterze delegowanym.
Może uzupełniać akty prawodawcze albo może zmieniać - ale nie może to dotyczyć istotnych elementów aktu prawodawczego (bo istotne elementy są zastrzeżone dla aktu prawodawczego).
Akt prawodawczy określa warunki, w jakich Komisja może dokonywać zmiany. Cel tego przekazania uprawnienia musi wskazywać zakres oraz okres, na jaki uprawnienia zostały przekazane.
Parlament i Rada mogą zastrzec, że akt wydany przez Komisję wejdzie życie tylko pod warunkiem braku zgłoszenia sprzeciwu przez Parlament i Radę.
Parlament i Rada mogą zastrzec że w każdej chwili mogą cofnąć przekazanie kompetencji.
Akty wykonawcze - są wydawane przez państwa członkowskie.
Jeśli zachodzi konieczność, aby te akty były wydane w sposób jednolity w Wspólnocie, to mogą one powierzyć przekazanie kompetencji Komisji Europejskiej, żeby ona wydała akt.
Ma powstać nowa procedura, w ramach której działania Komisji wydającej akty, podlegałyby kontroli państw członkowskich.
Komitologia - państwa członkowskie sprawują nadzór nad Komisją w sprawie wydawania aktów wykonawczych. Przedstawiciele państw członkowskich opiniują te akty, zanim Komisja taki akt wyda. Komisja musi brać pod uwagę stanowiska państw członkowskich.
zwykła procedura prawodawcza
Co do zasady organ, który posiada inicjatywę prawodawczą, jest Komisja Europejska, ale mogą to być również państwa członkowskie (grupa państw), Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Centralny - takie akty wydawać.
Traktat daje Radzie i Parlamentowi możliwość żądania do Komisji wniesienia projektu aktu, ale Komisja nie jest tym związana.
Traktat Lizboński wprowadza instytucję inicjatywy obywatelskiej - prawo do zwrócenia się z wnioskiem do Komisji o wydanie aktu. Trzeba uzyskać przy najmniej milion podpisów zebranych wśród osób pochodzących ze znacznej liczy państw członkowskich.
Procedura prawodawcza: (Traktat Lizboński)
a. Zwykła procedura prawodawcza - Tok procedury prawodawczej wynika z Traktatu; z danego przepisu wynika, czy dany środek ma być przyjęty w zwykłej czy specjalnej procedurze.
Są III czytania oraz między II a III czytaniem pojawia się procedura pojednawcza.
Projekt jest złożony przez Komisję, ale Rada i Parlament musi to zaakceptować.
Art. 294 - Traktat o Funkcjonowaniu UE
I czytanie - Parlament uchwala swoje stanowisko odnośnie projektu wniesionego przez Komisję; jeżeli Rada zatwierdzi, to projekt może się zakończyć, jeżeli nie zatwierdzi stanowiska Parlamentu, to trafia ono do Parlamentu - II czytanie; jeśli Parlament zgodzi się ze stanowiskiem Rady, to akt zostaje przyjęty.
Jeśli Parlament w II czytaniu odrzuci propozycję Rady - akt nie zostaje przyjęty - koniec procedury.
Jeżeli Parlament zaproponuje poprawki, to treść projektu wraca do Rady, to Rada może zaakceptować poprawki Parlamentu - to akt uważa się za przyjęty;
Jeśli Rada nie przyjmie poprawek, to rozpoczyna się procedura pojednawcza pomiędzy Radą a Parlamentem. Toczy się ono w ramach tzw. Komitetu Pojednawczego, w skład którego wchodzą przedstawiciele Parlamentu. Komitet ma 6 tygodni na to, aby wypracować wspólne stanowisko, zaakceptowane przez przedstawicieli Rady i Parlamentu. Jeżeli przez 6 tygodni nie uda się osiągnąć kompromisu - to akt nie zostaje przyjęty.
Jeżeli Komitet Pojednawczy wypracuje wspólne stanowisko, to sprawa trafia do III czytania (do Parlamentu i do Rady).
Parlament i Rada mają 6 tygodni - muszą zatwierdzić wersję opracowaną przez Komitet Pojednawczy; jeśli jej nie zatwierdzą, to procedura się kończy - akt nie zostaje przyjęty, a jeśli zatwierdzą - akt zostaje przyjęty.
W ramach zwykłej procedury prawodawczej przyjęto zasadę głosowania większościowego kraju (nie ma prawa veta). Akt zostaje podpisany przez przedstawicieli instytucji, które go przyjęły.
Akt podlega publikacji albo notyfikacji (art. 297).
Publikacji podlegają:
- rozporządzenia - wszystkie
- dyrektywy - skierowane do wszystkich państw członkowskich
- decyzje - które nie wskazują swojego adresata.
Są publikowane w Dzienniku Urzędowym:
- w serii L - dot. legislacji
- w serii C - akty które nie mają charakteru legislacyjnego.
Notyfikacji podlegają:
- inne dyrektywy - które nie są kierowane do państw członkowskich,
- decyzje - które wskazują indywidualnego adresata.
Akty publikowane w Dzienniku Urzędowym wchodzą w dacie, która została określona albo gdy dany akt nie określa daty wejścia w życie - to 20 dnia po jego publikacji.
Akty notyfikowane wchodzą w życie z chwilą doręczenia (stają się skuteczne).
b. Specjalna procedura prawodawcza - to zbiór innych procedur, niż ta zwykła.To traktat określa, jak ma wyglądać specjalna procedura prawodawcza.
Umowy zawierane przez UE - kolejne źródło prawa. Art. 300
Umowy mieszane - są to umowy, do których sama Unia nie może przystąpić, bo nie posiada w tym zakresie wystarczających kompetencji. UE może przystąpić, ale jednocześnie do umowy muszą przystąpić państwa członkowskie. Polega na tym, że przystępuje do umowy UE i państwa członkowskie po jednej stronie, a z drugiej strony inne państwo, np. Chiny.
UE jest odpowiedzialna za wykonanie pewną część umowy, a państwa członkowskie - za pozostałą cześć umowy.