Język rosyjski należy do grupy języków słowiańskich (konkretnie wschodniosłowiańskich), wywodzących się z rodziny języków indoeuropejskich. Język pisany jest oparty o alfabet, zwany grażdanką, wywodzący się z cyrylicy. Do języka rosyjskiego najbardziej zbliżone w wymowie są inne języki z grupy wschodniosłowiańskiej: białoruski i ukraiński.
W języku rosyjskim wyróżnia się 3 grupy dialektów: północne, południowe i przejściowe. Różnice pomiędzy nimi sprowadzają się głównie do sposobu wymawiania litery "g", która na południu wymawiana jest raczej jako "h", z kolei na północy nieakcentowane "o", które w pozostałej części kraju wymawia się raczej jako "a", brzmi jako "o".
Zasięg języka rosyjskiego
Język rosyjski jest obecnie jednym z najbardziej rozpowszechnionych języków świata. Zasięg terytorium, na którym jest używany na co dzień daleko wykracza poza państwowe granice Federacji Rosyjskiej. Warto zaznaczyć, że język rosyjski posiada oficjalny status w: Rosji, Kazachstanie, Kirgizji, na Białorusi, a także jest jednym z sześciu oficjalnych języków w ONZ (obok angielskiego, francuskiego, hiszpańskiego, chińskiego, arabskiego). Język rosyjski jest także językiem urzędowym na Krymie oraz w nie uznawanej Republice Naddniestrzańskiej. Ponadto, językiem rosyjskim bardzo często posługują się mieszkańcy Ukrainy, Mołdawii, Armenii, Łotwy, Estonii, a także występuję w niektórych regionach Izraela, Niemiec, Kanady, czy też USA.
W Stanach Zjednoczonych język rosyjski zajmuje 10-te miejsce pod względem ilości osób posługujących się nim. Szacuje się, że ponad 700 tys. mieszkańców USA włada językiem rosyjskim. Najwięcej osób rosyjskojęzycznych zamieszkuje stan Nowy Jork - niemal 220 tys.
W Izraelu z ponad 6 mln wszystkich mieszkańców ponad 1 milion stanowią repatrianci z krajów byłego ZSRR. Co naturalne, wszyscy oni władają językiem rosyjskim. Dlatego też w latach 90-tych wiele izraelskich gazet i czasopism było wydawanych w języku rosyjskim. Z czasem liczba ta zmalała ale było to wynikiem przejścia na elektroniczne środki przekazu. W Izraelu działają dwie rosyjskojęzyczne stacje telewizyjne, nadające swój program całodobowo. Ponadto, każda z cieci kablowych i platform satelitarnych oferuje swoim abonentom transmisję rosyjskich kanałów telewizyjnych.
Popularność języka rosyjskego
Według różnych źródeł i metod badawczych język rosyjski zajmuje 5-8 miejsce na świecie pod względem popularności danego języka. Jeśli liczyć dla ilu osób język rosyjski jest językiem ojczystym to okaże się, że liczba ta wyniesie ok. 160 mln, co daje 8-me miejsce (po chińskim, angielskim, hiszpańskim, hindi, bengalskim i portugalskim). Dla porównania język polski jest językiem ojczystym dla ok. 46 mln osób. Według innych źródeł rosyjski jest językiem ojczystym dla 170 mln ludzi.
Z kolei w klasyfikacji języków, którymi posługuje się swobodnie dana liczba osób, język rosyjski plasuje się na szóstym miejscu (wg innych danych jest to miejsce piąte). Bez problemów posługuje się tym językiem aż 280 mln osób, głównie mieszkańców byłego ZSRR oraz emigrantów z byłych republik radzieckich.
Jako ciekawostkę można podać dane na temat popularności języka rosyjskiego w sieci. W 2003 roku szacowało się, że z sieci korzysta ok. 20 mln. osób rosyjskojęzycznych, co dawało 9-te miejsce. Język polski w tym rankingu plasował się kilka miejsc niżej, z 7 mln użytkowników.
W samej Rosji biegłą znajomość języka rosyjskiego zdeklarowało w 2002 roku 98,2% mieszkańców. Jest to wzrost odsetka osób posługujących się językiem rosyjskim o 0,4% w stosunku do wyników spisu z 1989 roku. Drugim najpopularniejszym językiem jest angielski, którego znajomość deklaruje niemal 7 mln Rosjan, kolejne miejsca zajmują języki: tatarski (5,3 mln), niemiecki (2,9 mln), ukraiński (1,8 mln).
Języki powstałe na bazie języka rosyjskiego
Język rosyjski posłużył także to stworzenia kilku innych quasi-języków. Jednym z nich jest tzw. Surżyk, zmutowany język ukraiński pod wpływem języka rosyjskiego. Język ten rozpowszechniony jest na sporej części Ukrainy oraz w regionach przygranicznych Federacji Rosyjskiej. Szacuje się, że nawet 15% mieszkańców Ukrainy posługuje się tym językiem. W przypadku Surżyka gramatyka oraz wymowa słów oparta jest na zasadach panujących w języku ukraińskim, natomiast słownictwo zaczerpnięto z języka rosyjskiego. Doza poszczególnych składników tej "mieszaniny" zależy głównie od stopnia wykształcenia danej osoby.
Innym pseudo-językiem jest tzw. Trasjanka - białoruski odpowiednik ukraińskiego Surżyka. Słownictwo pochodzi z języka rosyjskiego, zaś wymowa i gramatyka z białoruskiego. Trasjanka powstała jako środek komunikacji pomiędzy mieszkańcami wsi i miast na Białorusi. W mniejszym lub większym stopniu Trasjanką posługuje się większa część mieszkańców Białorusi.
Nieistniejący już russenorsk - język pidżynowy oparty na uproszczonym języku norweskim z wykorzystaniem wielu rosyjskich słów. Wykorzystywany był on w kontaktach handlowych pomiędzy Rosjanami i Norwegami, zwłaszcza wśród handlarzy i rybaków na morzach północnych. W tym języku zawierano wiele umów handlowych, ostatnią z nich zawarto w 1923 roku.
Na rosyjskiej gramatyce oparty jest także język zwany Fenia (Fenka). Posługują się nim więźniowie, złodzieje i inne grupy "okołokrymianlne". Dla przeciętnego Rosjanina jest to mowa niezrozumiała gdyż słownictwo niewiele ma wspólnego z rosyjskim.