Europa Środkowa i Środkowo- Wschodnia
Pojęcie Europy Środkowej i Środkowo-Wschodniej:
Większość autorów zachodnich przyjmuje dwa terminy - „Europa Centralna" lub też „Europa Środkowo-Wschodnia", którą odgranicza wyraźnie od Europy Wschodniej (Rosja i europejskie kraje WNP). Termin drugi obejmuje także kraje leżące na wschód od Polski poza krajami bałtyckimi, które uważane są powszechnie za środkowoeuropejskie. Royen proponował sprecyzowanie używanego powszechnie w obiegu terminu Europa Środkowa, wyróżniając w nim następujące grupy państw o specyficznych cechach:
• zachodnia Europa Środkowa (Polska, Czechy i Słowacja, Węgry oraz Słowenia),
• północna Europa Środkowa (Litwa, Łotwa, Estonia).
• południowa Europa Środkowa (Bułgaria, Rumunia, kraje postjugosłowiańskie i Albania).
Klasyfikacja ta łączy wiele kryteriów, rozpatrując łącznie EŚW jako wyodrębniony region polityczny na tle istniejących różnic między poszczególnymi grupami krajów.
Czynniki wpływające na ukształtowanie się nowego położenia międzynarodowego krajów ES w latach 90. :
• pokojowa rewolucja, określana też jako Jesień Ludów w latach 1989-90
• pokojowe zjednoczenie Niemiec w 1990 r., którego następstwem było przezwyciężenie hegemonii ZSRR nad ES i wytworzenie się nowej sytuacji geopolitycznej dla poszczególnych krajów po rozwiązaniu RWPG i UW w 1991 r
• ujawnienie się napięć i konfliktów, głównie na tle narodowym i etnicznym, które były przez dziesięciolecia istnienia „realnego socjalizmu" jedynie tłumione.
Podział państw EŚW na podstawie oceny zaawansowania reform społeczno-gospodarczych:
• grupa czołowych krajów reformatorskich - Czechy, Polska, Węgry, Słowenia i początkowo Słowacja
• Litwa, Łotwa i Estonia jako małe i zaawansowane w reformach polityczno-gospodarczych kraje bałtyckie, choć posiadające wiele napięć i konfliktów z Rosją na tle statusu ludności pochodzenia rosyjskiego na swym terytorium,
• kraje mniej zaawansowane, choć przyspieszające od drugiej połowy lat 90. reformy - Bułgaria i Rumunia,
• pozostałe kraje postjugosłowiańskie - Nowa Jugosławia, Chorwacja, Była Jugosłowiańska Republika Macedonia, Bośnia i Hercegowina oraz Albania,
Organizacje międzynarodowe w EŚ i EŚW:
CEFTA- powstała 21 grudnia 1992, porozumienie weszło w życie z dniem l marca 1993. Sygnatariusze aktu: Czechosłowacja, Polska i Wegry. W wyniku zawartych ustaleń przewidywano trzystopniową redukcję stawek celnych do 2001 r., kiedy to całkowicie zwolnione od cel winny zostać produkty przemysłowe. Już w 1993 r. zniesiono cła na surowce i półfabrykaty (lista A). Dla wyrobów gotowych likwidacja cel miała nastąpić za 5 lat, czyli do końca 1998 r. (lista B). Natomiast cła na wyroby wrażliwe, zwłaszcza zaś stal i inne wyroby hutnicze, żelazo, samochody itp., miały obowiązywać do 2001 r. W zakresie artykułów rolno-spożywczych (lisia C), których nadwyżki występowały w prawie wszystkich krajach CEFTA nie zniesiono wprawdzie całkowicie ceł, zapowiadając jedynie ich obniżenie do 50% po 5 latach, czyli w 1998 r.
Współpraca w ramach CEFTA miała o tyle istotne znaczenie dla pogłębienia integracji regionalnej, iż stworzyła realną perspektywę dla intensyfikacji kooperacji w różnych dziedzinach rynku, obejmującego ok. 67 min mieszkańców. Atrakcyjność tej perspektywy spowodowała, iż w 1996 r. członkiem CEFTA stała się Słowenia, w 1997-Rumunia, a w 1998-Bułgaria.
INICJATYWA ŚRODKOWOEUROPEJSKA: wywodzi się z Inicjatywy Czterostronnej (Quadragonale), powołanej w 1989 przez Austrię, Jugosławię, Węgry i Włochy. Po przystąpieniu Czechosłowacji w 1990 inicjatywa była znana jako Pentagonale, po przystąpieniu Polski w 1991 — Heksagonale. Pod obecną nazwą działa od 1992.Współpraca ta rozwijała się początkowo w ramach takich przygranicznych struktur lokalnych i regionalnych jak: Robocza Wspólnota Środkowego i Dolnego Adriatyku oraz Robocza Wspólnota Dunajska, koncentrując się przede wszystkim na rozwiązywaniu kwestii praktycznych (transport. ochrona środowiska naturalnego, turystyka itp.). Później przybrała ona charakter polityczny, stanowiąc na południu Europy ciekawy przykład współpracy państw o zróżnicowanym statusie międzynarodowym.
Celem ISE jest umacnianie spójności Europy, jej politycznej, gospodarczej i społecznej stabilności oraz bezpieczeństwa. Działalność ISE obejmuje m.in.: konsultacje polityczne, wspieranie instytucji demokratycznych i przestrzegania praw człowieka, współpracę transgraniczną, realizację różnych zadań gospodarczych i społecznych. ISE koncentruje się zwłaszcza na popieraniu transformacji gospodarczej, społecznej i prawnej w państwach członkowskich oraz ich dążeń integracyjnych, na sprawach walki ze zorganizowaną przestępczością, odbudowie Bośni i Hercegowiny.
Obecnie członkami ISE są Albania, Austria, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Czarnogóra, Chorwacja, Czechy, Macedonia, Mołdawia, Polska, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Ukraina, Węgry i Włochy.
RADA PAŃSTW MORZA BAŁTYCKIEGO powstała z inicjatywy rządów Polski i Szwecji, które w dniach 2-3 września 1990 roku przyjęły na konferencji w Ronneby w Szwecji Deklarację Morza Bałtyckiego. W dniach 5 - 6 marca 1992 na konferencji ministrów spraw zagranicznych w Kopenhadze powołano do życia Radę Państw Morza Bałtyckiego z udziałem: Norwegii, Szwecji, Finlandii, Danii, Litwy, Łotwy, Estonii, Rosji, Polski i Niemiec. W 1995 roku do grupy tych państw dołączyła Islandia. Komisja Europejska, ma status obserwatora przy tej organizacji.
Dziedziny działania organizacji:
* ochrona zasobów Bałtyku
* transport, komunikacja
* rybołówstwo
* turystyka
RADA BAŁTYCKA: to zawarte w 1990 r. przymierze polityczne Estonii, Litwy i Łotwy, mające na celu koordynacji polityki zagranicznej jego członków, zwłaszcza wobec Wspólnoty Niepodległych Państw. Współpraca obejmuje zarówno płaszczyznę polityczną, jak także gospodarczo-społeczną i kulturalną i jest korzystna dla wszystkich państw, pozwalając na uzgadnianie wielu stanowisk w różnych kwestiach szczegółowych. Nie eliminuje to występujących między nimi różnic interesów ani też rywalizacji, zwłaszcza zaś w dążeniu do integracji ze strukturami euroatlantyckimi.
WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA MORZA CZARNEGO: powstała w 1992 roku z inicjatywy Turcji, skupiająca kraje położone w regionie Morza Czarnego. Obecnie zrzesza 12 członków:
Albania, Armenia, Azerbejdżan, Bułgaria, Grecja, Gruzja, Mołdawia, Rosja, Rumunia, Serbia, Czarnogóra, Turcja, Ukraina.
Cele WGMC, zawarte w Deklaracji z 25 czerwca 1992 r., :
• występowanie na rzecz utworzenia europejskiej przestrzeni gospodarcze) oraz zwiększenia roli ugrupowania w gospodarce światowej,
• rozwijanie współpracy w rejonie Morza Czarnego,
• zabieganie o uczestnictwo w procesie integracji europejskiej,
• rozwijanie współpracy naukowej i kulturalnej,
• ochrona środowiska naturalnego, w tym szczególnie Morza Czarnego przed zanieczyszczeniami,
• przekształcenie Morza Czarnego w strefę stabilności i pokoju.