Modele dystrybucji władzy : Pluralizm jest oparty na filozofii politycznej która zakłada że prywatne stowarzyszenia wszelkiej rangi powinny mieć większą rolę polityczną w społeczeństwie zaś państwo nie powinno mieć nieograniczonej kontroli nad wielością prywatnych stowarzyszeń. Decyzje polityczne podejmowane są na zasadzie ustalania pola kompromisu pomiędzy różnymi wpływowymi grupami. Obraz ten komplikuje się jeszcze bardziej ze względu na fakt że każdy obywatel może być członkiem kilku grup. Spory pomiędzy pluralistami dotyczą zakresu równoważenia się sił w obrębie systemu na zasadzie dynamicznej równowagi pomiędzy konkurującymi grupami. Pluraliści wyolbrzymiają znaczenie grup nacisku, minimalizując przy tym aktywną rolę państwa. Do tego stopnia że zamiast pojęcia państwo używają takich pojęć jak system polityczny, społeczności polityczne lub system władzy. Rząd jest tylko jednym z podmiotów biorących udział w wywieraniu presji na siebie rozlicznych i zróżnicowanych grup w obrębie systemu politycznego.
Elitaryzm ma dużo podobieństw z pluralizmem. Czasami w warunkach demokracji liberalnej traktowany jest jako jego odmiana, ze szczególnym naciskiem na rolę elit politycznych kontrolujących poszczególne grupy interesu, a czasem całe sfery aktywności społecznej. W pluralizmie można sobie wyobrazić że władza ma wiele wierzchołków. Natomiast model elitystyczny obrazuje piramida z bardziej lub mniej stromym wierzchołkiem. Można ukazać elity ze względu na przynależność do określonego segmentu władzy. Mówimy wówczas o elitach parlamentarnych, w obrębie władzy wykonawczej, sądowniczej, wysokich urzędnikach administracji państwowej, elitach lokalnych, wojskowych i służbach bezpieczeństwa publicznego.
Korporatyzm pierwotnie oznaczał pewien ideał ustroju społecznego w którym jednostki biorą udział w życiu politycznym i gospodarczym państwa poprzez grupy zawodowe do jakich należą. Owe grupy zawodowe zwiemy korporacjami. Istnieją trzy rodzaje korporatyzmu : katolicki, państwowy czyli autorytatywny oraz demokratyczny. Ten ideał zapożyczony został ze średniowiecza gdy nad aktywnością gospodarczą czuwały korporacje zawodowe. Współczesna wersja korporatyzmu w warunkach demokracji liberalnej zwana jest najczęściej neokorporatyzmem. Najprościej neokorporatyzm można scharakteryzować jako system dialogu pomiędzy przedstawicielami aparatu władzy a grupami reprezentującymi interesy sektorów gospodarczych czy grup społecznych. W neokorporatyzmie grupy interesu zyskują możliwość rzeczywistego współudziału we władzy a zatem współodpowiedzialność za jej efekty. Neokorporatyzm jest świadomą rezygnacją z prowadzenia polityki państwowej opartej na konfliktowej definicji polityki, a zatem będzie konstruowany na podstawie kategorii konsensu.
Istnieją co najmniej trzy koncepcje neokorporatyzmu :
neokorporatyzm pojmowany jest jako nowy system w ekonomi politycznej, różniący się od kapitalizmu i socjalizmu, a więc rodzaj trzeciej drogi. Do jego cech charakterystycznych należą zastąpienie swobody funkcjonowania prywatnego kapitału działaniami państwa, znaczna niezależność państwa wobec sektora prywatnego a w związku z tym możliwość narzucenia swojej woli producentom, ucieleśnienie woli powszechnej. Państwo kieruje w przeważającej części prywatnym biznesem według czterech zasad : jedność, porządek, nacjonalizm, sukces.
neokorporatyzm jako forma państwa w ramach systemu kapitalistycznego, gdzie korporatyzm pojawia się równolegle by wreszcie zdominować system parlamentarny. W ustroju parlamentarnym zostaje rozdzielony proces reprezentacji i interwencji.
neokorporatyzm pojmowany jako odmienny niż dotychczas sposób organizowania interesów oraz interakcji z państwem. Podstawowa teza tej teorii polega na próbie odróżnienia neokorporatyzmu od pluralizmu.
Mezokoporatyzm dotyczy organizacji które kumulują interesy na poziomie sektora czy branży.
Mikrokorporatyzm to dwustronne negocjacje pomiędzy państwem a poszczególnymi firmami.
Makrokorporatyzm główny nacisk położony jest na rynek pracy oraz organizacje, które wpływają na jego funkcjonowanie.
Tworzenie polityki państwowej przypomina niesłychanie skomplikowany mechanizm, gdzie istnieją rozliczne ośrodki decyzyjne w obrębie trzech gałęzi władzy państwowej. Proces kształtowania decyzji państwowych ma cztery fazy : faza pierwsza identyfikacja problemu, rozstrzyga o sposobie w jaki jednostkowy lub grupowy problem wchodzi w obieg dyskursu publicznego. Faza druga to tworzenie programu, moment kiedy problem do tej pory marginalny nabrał cech strukturalnego elementu polityki państwa. Władza ustawodawcza i wykonawcza zajmują się sformułowaniem i znalezieniem rozwiązania. Faza trzecia to realizacja określonej polityki, prawo pisane jest w ten sposób aby pozwolić na maksymalną elastyczność w interpretowaniu intencji ustawodawcy przez administracje państwową. Faza czwarta to ocena realizacji politycznej problemu. Inicjatorzy wprawienia w ruch całej machiny państwowej twórcy programu oraz jego wykonawcy oceniają cały proces pod kątem pierwotnego celu oraz jego konsekwencji.
Występują rozliczne typologie współczesnych ustrojów politycznych. Mają one jak zwykle moc nade wszystko wyjaśniającą a więc i porządkującą.
Podstawowa zasada demokracji jak wskazuje etymologia słowa demokracja (demos lud, kratia władza) to suwerenność ludu. Lud oczywiście nie rządzi zazwyczaj na sposób starożytnych, deleguje swoich przedstawicieli do rządzenia a wszystkie sprawy rozstrzyga wolą większości.
Wolny wybór dokonuje się tylko wówczas gdy istnieją po temu moralne i racjonalne możliwości. Te zaś zapewnić może oświata i edukacja obywatelska a nade wszystko wolność słowa i wygłaszania opinii.
Autorytarny system polityczny, historycznie rzecz biorąc pojęcie autorytaryzmu ma długą tradycję wyrażaną takimi pojęciami jak: autokracja, dyktatura, oligarchia, patrymonializm i sułtanizm. Cztery modele autorytaryzmu : państwo partyjne, państwo policyjne, państwo korporacyjne, państwo pretoriańskie. Ta ostatnia kategoria ma swoje rozwinięcie w postaci państwa jednoosobowego, państwa oligarchicznego, państwa biurokratyczno-autorytarnego.
Trzy rodzaje państw autorytarnych:
Reżimy konserwatywne - monarchie tradycyjne z tradycyjną grupą rządzącą, dyktatury konserwatywne , teokracje reżimy rewolucyjne oparte na mobilizacji masowego poparcia, przede wszystkim kraje islamskie.
Fasadowe demokracje liberalne.
Reżimy wojskowe. Dyktatury wojskowych różnią się od innych form autorytaryzmu źródłem legitymizacji oraz zakresem penetracji społeczeństwa. Możemy tutaj wyróżnić następujące formy rządzenia : bezpośrednie rządy wojskowych wojskowi zazwyczaj zdobywają władzę przez zamach stanu, władza cywilów i wojskowych daleko większa stabilność polityczna ale rozkład władzy pomiędzy tymi dwoma grupami w obrębie instytucji państwowych trudny do rozstrzygnięcia, radykalne ustroje wojskowe najbardziej konserwatywna kategoria, ponieważ elementy dwóch poprzednich są tu obecne ta kategoria ma zastosowanie do krajów socjalistycznych.
Komunistyczny system polityczny przybierał nade wszystko formy totalitarne aczkolwiek po 1956roku można było zaobserwować systematyczną ewolucję niektórych krajów europy środkowo-wschodniej w stronę autorytaryzmu. Dyktatura totalitarna wymaga totalnej dominacji, która nie jest ograniczona ani prawem, ani kodeksem, ani nawet granicami funkcji rządowych, gdyż zaciera ona różnice pomiędzy państwem a społeczeństwem. Totalitaryzm ograniczony jest tylko potrzebą utrzymania wielkiej liczby ludzi w państwie w stanie pełnej aktywności kontrolowanej przez elitę.
Istoty władzy totalitarnej :
Oficjalna ideologia nazywana marksizmem leninizmem lub maoizmem obejmująca wszelkie aspekty życiowe ludzkiej egzystencji. Ta totalność penetracji ideologii widoczna jest na każdym poziomie życia społecznego przenika życie rodziny, szkoły, pracy.
Monopartyjność lub partia hegemoniczna jedna masowa partia organizowana hierarchicznie z jednym przywódcą na czele, mogą istnieć partie satelickie ale są bezwzględnie podporządkowane partii komunistycznej.
Centralne planowanie gospodarki brak lub słaba własność prywatna, kontrola nad gospodarką przez partię lub jej organy.
Ograniczenie wolności zrzeszania się i słowa przez formalną kontrolę nad organizacjami i cenzurę.
Brak rozdziału władz a więc i niezawisłości sądów.
Kontrola polityczna oparta na terrorze wobec wrogów klasowych i społecznych. Ten element terroru widoczny jest na każdym kroku i przybiera często formy ludobójstwa.
To co jest najistotniejsze w tym systemie to posługiwanie się kłamstwem. Kłamstwo było zarówno instytucjonalne jak i grupowe.
Postkomunistyczny system polityczny - podstawowy problem dla dzisiejszych raczkujących demokracji liberalnych w Europie Środkowo Wschodniej polega na tym że system komunistyczny wyjałowił glebę, na której mogły by się te alternatywne wobec niego systemy przekonań rozwinąć: destrukcja niepaństwowych sektorów gospodarki, ograniczanie inicjatywy jednostki, likwidacja niezależnych od państwa stowarzyszeń i samorządów. Państwo jako instytucja polityczna jest słabe i traktowane z podejrzliwością. System partyjny jest wysoce spolaryzowany, wielość partii walczących o władzę z mizernie wyartykułowanymi programami, przywódcy partyjni nie skorzy do kompromisu. Prawa obywatelskie traktowane marginalnie zwłaszcza jeśli chodzi o stosunek do mniejszości narodowych. Duża własność państwowa rodzi zjawisko klientyzmu politycznego. Niski poziom kultury politycznej - obywatelska kultura uczestnicząca.
Na początku XX wieku wiedeńska szkoła prawa ustaliła hierarchię systemu prawa w ramach którego konstytucja stała się najwyższym aktem normatywnym wobec innych aktów w tym ustawy.
Jedną z funkcji legitymizacji jest produkcja i dystrybucja symboli. Rządzący bowiem tworzą lub odwołują się do symboli które mają na celu utrwalenie danego porządku politycznego. Spełniają tę samą funkcję co argumenty, działania i procedury. Symbole państwowe i narodowe , rocznice, święta narodowe są elementem rytuału politycznego który ma na celu uprawomocnienia danego sposobu rządów.
Delegitymizacja systemu politycznego :
Pucz i zamach stanu należą do odmian przewrotu politycznego. Zamach stanu rezerwowany jest zwykle dla przewrotu który jest dziełem ludzi z aparatu władzy lub samych panujących. Pucz jest z kolei dziełem politycznych outsiderów.
Rebelię i rewoltę odróżniają od rewolucji brak organizacji oraz uporządkowanej wizji przemian. Rebelianci potrafią naruszyć istniejący porządek prawny i polityczny nie potrafią zainicjować w sposób zorganizowany nowego typu panowania.
Rewolucja to zmiana u steru rządów w państwie dokonana z użyciem siły kiedy to przynajmniej dwa ugrupowania wysuwają przeciwstawne roszczenia do władzy a każde z nich ma za sobą znaczącą liczbę obywateli gotowych poprzeć ich żądania.
Partią jest ciało ludzi zjednoczonych wspólnym poglądem na interes narodowy odnośnie do pewnych partykularnych zagadnień, co do których wszyscy są zgodni. Pierwszy a przy tym podstawowy cel każdej partii polega na osiągnięciu przewagi, która umożliwia dojście do władzy albo pozostanie przy niej. Partia polityczna zapewnia spójność strukturom władzy. Partia zajmuje się mobilizacją sympatyków i ich rekrutacją.
Prawica i lewica - jeśli użyjemy tych dwóch par pojęć okaże się że scenę polityczną każdego kraju podzielić można na cztery części. Na skrajnej lewicy sytuują się doktryny ruchy i partie autorytarne i jednocześnie egalitarne. Do centrolewicy zaliczamy doktryny ruchy i partie jednocześnie egalitarne i liberalne np. liberalizm socjalny. Centroprawica odnosi się do opisu ruchów jednocześnie liberalnych i nie egalitarnych. Do skrajnej prawicy należą ruchy antyliberalne i antyegalitarne tak można opisać faszyzm czy nazizm.
Partie są elementem większej całości jaką jest system polityczny.
W dwudziestu jeden demokracjach współczesnych wyróżnia się siedem wymiarów które różnicują systemy partyjne :
Wymiar socjoekonomiczny ma za zadanie ukazać kwestie i problemy które różnicują partie prawicowe od lewicowych.
Wymiar religijny Europa przeorana jest walkami religijnymi wywołanymi reformacją co wiąże się z wielkimi napięciami pomiędzy ludnością katolicką a protestancką.
Wymiar kulturowo etniczny uważany jest za niezwykle ważny ze względu na różnice kulturowe wzmacniane jeszcze przez fakt współistnienia różnojęzycznych społeczności.
Wymiar miejsko wiejski zdaje się zatracać swoją ostrość w krajach rozwiniętych, natomiast ma duże znaczenie w Europie Środkowo Wschodniej. Różnice cywilizacyjne były głównym powodem protestu środowisk wiejskich i powstania doktryny agraryzmu.
Wymiar poparci ustroju wziął swój początek wraz z powstaniem partii antysystemowych których działalność obrócona była przeciw danemu porządkowi politycznemu. Ta kwestia odnosi się nade wszystko do partii komunistycznych które już przed wojną realizowały strategię Międzynarodówki Komunistycznej polegającej najpierw na osłabieniu państwa a potem na zmianie ustroju.
Wymiar polityki zagranicznej podziały i spory programowe partii przenoszą się na politykę zagraniczną.
Typologia systemów partyjnych :
System jednopartyjny charakterystyczny jest dla państw totalitarnych gdzie działa zasada monocentrycznej władzy. Reguła takiego systemu jest likwidacja wszelkiej zorganizowanej konkurencji politycznej.
System partii dominującej obecnie jest charakterystyczny dla krajów pozaeuropejskich ale przede wszystkim Afryki i Azji.
Wyraźny system dwupartyjny dotyczy zwłaszcza krajów anglosaskich : USA partia demokratyczna i republikańska, Nowa Zelandia partia narodowa i partia pracy.
Zamazany system dwupartyjny inną sytuację mamy gdy system partyjny jest wilopolarny, wówczas mamy do czynienia z silną polaryzacją intensywność konfliktu jest duża, a szansa osiągnięcia konsensu mała. Pojawiają się małe partie z radykalnymi hasłami programowymi. Ten system ma silne centrum przez co przeważa model dominacji odśrodkowej.
System dwu i pół partyjny odzwierciedla sytuację polityczną w Niemczech. Istniały dwie wielkie partie socjaldemokraci SPD i chadecy CDU/CSU oraz niewielka partia liberałów. Partia wolnych demokratów stanowiła słabe centrum ale jednocześnie przy braku większości w parlamencie jednej z wielkich partii odgrywała rolę partii obrotowej.
Stabilny system wielopartyjny - umiarkowanie spolaryzowany oznacza to że istnieją dwa pola rywalizacji wyznaczone przez diadę centrolewica - centroprawica.
Niestabilny system wielopartyjny występuje tu znaczna ilość partii politycznych których trwałość jest krótka. Fragmentaryzacja systemu partyjnego może wynikać z niestabilności elektoratu następują duże odpływy i przypływy sympatyków danej partii.