ZAGADNIENIA NA ZALICZENIE ĆWICZEŃ Z PRZEDMIOTU
WSTĘP DO NAUKI O PAŃSTWIE I PRAWIE
Pojęcie PAŃSTWA TRADYCYJNEGO
Państwo te, istniało do ok. XVIIw., miało całkowicie inny charakter od państwa nowożytnego.
Różnicowało je cechy wewn.,a takżę zewn. (relacja z innymi państwami). Główną cechą różnicującą był zakres władzy politycznej klasy rządzącej (państwo trad.=władza sfragmentaryzowana).
Władza ta była wybiórcza, jej rządzenie polegało na groźbie odwetu militarnego lub nieregularnie zbieranych podatków. Decyzje, które podejmowano, do rządzonych docierały bardzo rzadko, w szczególności w okresie mobilizacji wojennej.
Kontrola administracyjna nad poddanymi była ograniczona to egzekwowania podatków, które zresztą były zróżnicowane, na zasadzie takiej , że w centrum danego imperium podatki były niskie i pośrednie, a w pozostałych jego częściach, wysokie ,aż do granic możliwości mieszkańców.
Mamy tu do czynienia z władaniem w sposób pośredni, podstawą władzy staje się siła militarna.
Natomiast w większych państw.trad., zasadą jest ,że duża część potencjalnej lub rzeczywistej siły militarnej znajduje się poza kontrolą „centrum politycznego”. Stan bezpieczeńśtwa poddanych leży w gestii miejscowego pana, barona.
Typy państw tradycyjnych w epoce przednowożytnej:
- miasto - państwo
- państwo feudalne
- mocarstwo patrymonialne
- mocarstwo podoboju
- mocarstwo scentralizowanej biurokracji
2. Pojęcie PAŃSTWA SCENTRALIZOWANEJ BIUROKRACJI
Główną cechą jest autonomia sfery politycznej, pewnej grupy rządzącej, a „zorganizowane administracje” stają się oddzielnymi organami walki polit.
Taki rozwój biurokratyzacji, jest wyznaczony poprzez nowy system rekrutacji, który jest oparty na zdolności, bogactwie, osiągnięć, polit.lojalności wobec władcy.
Dygnitarze państwowi są opłacani, a dzięki to temu stają się uzależnieni bezpośrednio od władcy.
6 zasad elemantarnych, które ukazują co oddziela współczesne syst.polit. od trad.państw scentralizowanej biurokracji:
1. większe zróżnicowanie w dziedzinie aktywności polit., funkcji, jakie wypełniają rządzeni oraz intensyfikacja podziału władzy pomiędzy różne instytucje władzy
2. dystrybucja praw polit. - urzeczywistniona poprzez systemy wyborcze ,a w rezultacie większy obszar działań polit. w społ.
3. potencjalnie aktywne uczestnictwo różnych grup w określeniu celów polit.
4. znaczący rozwój specyficznie polit. i admin.organizacji, w tym szczególnie org. Partyjno - prawnych.
5. osłabienie trad.wzorów legitymizacji rządzących oraz rosnąca instytucjonalizacja formalnej odpowiedzialności rządzących wobec tych, którzy posiadają prawa polit.oraz ich reprezentantów.
6. formy instytucjonalizacji konkurencji o władzę i zdobycia pozycji władczej.
3.Pojęcie PAŃSTWA ANTYCZNEGO
1. Despotie wschodnie
Do nich zaliczamy 4 monarchie teokratyczne : Mezopotamię, Egipt, Indie, i Chiny.
Cechy wspólne:
- powstały z drobnych organizmów państwowych
- gosp.oparta na eksploatacji ludności , głównie niewolników, będących często własnością państwa
- względy gosp., zadecydowały o stworzeniu fachowego aparatu państwowego opartego na zasadzie centralizmu
- rozsądna i racjonalna organizacja polityczna połaczona była z wyobrażeniami magicznymi
- władza monarchy nad poddanymi była nieograniczona , miała charakter teokratyczny. Król był ucieleśnieniem bóstwa, bunt przeciwko jemu oznaczał bunt przeciwko bóstwu, król = pan życia i śmierci
- w gosp. brakowało postępu, działania ograniczone do nawadniania pól.
- nie było pojęcia rozwoju dziejowego, czas stanął w miejscu, historia to gotowa materia dana przez bogów
- wytworzyła się potrzeba współdziałania z naturą , od której ówcześni ludzie byli uzależnieni. Z nakazów wiary wynikało ponadto , że człowiek ma żyć w harmonii z przyrodą.
Państwa staroż. Bliskiego Wschodu były jednocześnie centrami kultury i centrami władzy. Tworzenie wielkich imperiów polegało na przyłączaniu do ośrodka centralnego okolicznych ziem podbitych. Najdalej oddalone tereny imperium uznawały władzę centralną raczej formalnie.
Proces upadku przebiegał odwrotnie, rozpoczynał się od peryferii, gdzie powstawały samodzielne państwa lub takie, które łaczyły się z innymi potęgami.
CYKL ROZWOJU PAŃSTW WSCHODU
FAZA I
jednoczenie i konstytuowanie się organizacji państwowej
FAZA II
koncentracja i umocnienie władzy w powiązaniu z ekspansją militarną
FAZA III
upadek władzy wraz z pojawieniem się konfliktów wewn.
konflikty takie prowokują inne państwa do interwencji w celu uzyskania korzyści
2. Grecja
Państwa greckie, obejmowały swym zasięgiem niewielkie terytoria.
Organizmy państwowe na obszarze dzisiejszej Grecji zaczęły powstawać ok.1000r. p.n.e.
Opanowanie Peloponezu przez szczep Dorów dało początek cywilizacji greckiej.
Do VIw.p.n.e. trwał ruch kolonizacyjny, ponieważ nie miano ziemi,a także potrzeba zajmowania się handlem.
Po najeździe Dorów wykształciła się - polis. Była to przede wszystkim wspólnota. Mury obronne , chroniły wspólnotę polityczną. Królowie mieli władzę od Zeusa ( do VIIIw. P.n.e.).
Bogowie troszczyli się o całą społeczność. Z biegiem czasu w życiu polit.uczestniczyła ludność wolna.
Rodzaje POLIS:
a) arystokratyczna - rządy najlepszych, władzę przejęła szlachta. W Atenach ok.50rodzin. Przejęli samowładnie władzę polit.,opanowali armię,zagarnęli najlepszą ziemię.
b) oligarchiczna - polis rządzona, oprócz dobrze urodzonych , także zamożni byli przy władzy. Dopuszczała większą liczbę obywateli do udziału w sprawach publicznych. Powstawały rady, urzędy, zgromadzenia, opanowane przez bogatych. Oligarchie niszczyły konflikty bogatych z biedotą. Chłopstwo domagało się takich samych praw polit.i sprawiedliwego sądu.
c) tyrania - podczas rywalizacji między bogatymi, biedota znajdowała sobie przywódcę. Takie właśnie rządy nad państwami - miastami nazywano tyrnią.
d) demokratyczna - istotą to rządy ludu. Demokracja dążyła do równości obywateli. Ubodzy mieli zapewnioną równość praw polit. Za piastowanie urzędów wypłacano pensję. Praw były pozbawione kobiety oraz liczni cudzoziemcy. Niewolnicy w rozumowaniu Greków ,w ogóle nie byli ludźmi.
3. Rzym
Rzym był dziełem jednego, genialnego człowieka, lecz owocem wysiłku militarnego i organizacyjnego całego państwa.
Rozwój dzielimy na kilka okresów:
- Królestwo - okres ten jest najmniej udokumentowany. Tradycja przekazała nam imiona 7władców, tylko 3 ostatnich pochodzących z Etrurii uważamy za postacie hist.
Wtedy naród rzymski opierał się na więziach rodowych. Ludność składała się z Latynów i Sabinów, trudnili się głównie rolnictwem. W 509r.p.n.e.obalono ostatniego króla.
- Republika - Rządy bogaczy , głównie plebejuszów i patrycjuszów. Lud czasami buntował się przeciwko ich rządom, jednak zważywszy na to,że państwo było w większości chłopskie, a chłopi byli podporą armii, to byli oni przyzwyczajeni do posłuszeństwa.
Od IIIw.p.n.e.najważniejszy był Senat , wszyscy urzędnicy byli wybierani i odpowiadali przed Zgromadzeniem Ludowym.
Obowiązywały 2 zasady KADENCYJNOŚĆ i KOLEGIALNOŚĆ.
W Iw. p.n.e . Rzym podwoił swój obszar i zarazem przechodził wielki kryzys. Szlachta senatorska była skłócona z kwitami, chłopi biednieli, lud miejski ulegał demoralizacji. Dochodziło do mordów polit. Biedni sprzedawali swoje głosy dla bogatych. Odrzucono demokratyczne tradycje. Zwycięzcy wodzowie mogli dyktować własne reguły. Zawierano prywatne umowyo podziale państwana strefy wpływów, np. I triumwirat zawarty przez Gajusza Juliusza Cezara, Pompejusza i Marka Licyniusza Krassusa.
- Cesarstwo - po śmierci Cezara władzę przejął Oktawian , zwany Augustem.
Wyróżniamy 2 podokresy:
- pryncypat - princeps Senatu - pierwszy w Senacie, ustrój wprowadzony przez Oktawiana w 27roku. Polegał on na skupieniu wszystkich ważnych urzędów republikańskich w rękach 1 człowieka.
- dominat - reformy wprowadzone przez cesarza Dioklecjana w 284r. ostatecznie przekształciły się w monarchię absolutną opartą na armii i urzędnikach.
Cesarz nakazał , aby oddawano mu cześć boską już za życia, a nie dopiero po śmierci. Władza była poza kontrolą. Wola pana była najwyższym prawem!
Rzym rozpadł się ponieważ zaczęły najeżdżać na niego ludy germańskie, strona zachodnia nie zdołała oprzeć się atakom, działo się to od początku V wieku. W 395r. Teodozjusz I Wielki podzielił państwo na 2 części ( na 2synów), wtedy jedność państwa miała się zachować. Imperium jednak podzieliło się na Konstantynopol i Rzym. W 476r. upadło państwo Zachodniorzymskie, gdy Odoaker obalił Romulusa Augustulusa.
4. Państwo w wiekach średnich.
System feudalny.
Europa średniowieczna była najeżdżana przez liczne plemiona i ludy, dlatego niezbędna była ochrona, jednak władza centralna nie była w stanie jej zapewnić. Władca Franków Karol Mlot utworzył grupę rycerzy, a dla ich utrzymania przeznaczył ziemię odebrane Kościołowi. Możni otrzymywali grunty w zamian za to , że przy pomocy swych rycerzy będą lojalnie wspierać króla w walce. Aby posiadać rycerzy, trzeba było mieć konie, zapewnić wikt i opierunek samemu rycerzowi, wyposażyć go w niezbędne dla niego akcesoria. Nie każdego z panów było na to stać, dlatego oddawał rycerzowi część ziemi , którą otrzymał od króla, a rycerz podobnie jak jego pan, mógł mieć swoich wasali ,którzy na niego pracowali.
Obowiązywała zasada WASAL MOJEGO WASALA NIE JEST MOIM WASALEM. Obszar ziemi, który otrzymywał wasal to lenno.
Pierwsze państwo feudalne w Europie to Imperium Romanum.
Państwo patrymonialne.
Pojęcie stworzone w XVIII / XIX w. Przeciwstawiono suwerenność narodu , suwerenności monarchy.
Patrymonialna koncepcja państwa ujmowała to jako dziedziczną własność narodu dynastii panującej. Nie była wtedy znana rzymskie rozumienie państwa jako dobra publicznego. Król dysponował terytorium państwa, i wszystkimi jego dobrami.
Później nastąpiło feudalne rozbicie dzielnicowe. W Polsce miało to miejsce w 1138roku.
Monarchia stanowa.
Przezwyciężenie rozbicia dzielnicowego oraz prawne i społeczne wyodrębnienie grup społ. ,a także udział duchowieństwa i szlachty oraz mieszczaństwa w zarządzaniu państwem były podstawą nowej formy państwa średn.
Były zgromadzenia stanowe, różne formy samorządu stanowego. Władze króla ograniczały uprawnienia stanu.
Monarcha stracił cechy władzy patrymonialnej i lennej. Następstwo było dziedziczne i elekcyjne.
Odnowienie cesarstwa na Zachodzie.
Ród Karolingów w państwie Franków przejał władzę , dokonał tego Karol Mlot w 732r., gdzie zwyciężył Arabów pod Poitiers. Jednocześnie zatrzymał ekspansję Islamu w Europie.
Rozpad monarchii karolińskiej nastąpił w 814 roku, zmarł cesarz , i 30 lat póżniej jego dzieło legło w gruzach. Po rządach Ludwika Pobożnego jego 3 synowie podzielili państwo na dzielnice.
Święte cesarstwo Rzymskie.
Papież Jan XII zagrożony przez jednego z władców północnowłoskich wezwał na pomoc króla niemieckiego Ottona I ,ten pokonał najeźdźców i został w 962roku koronowany w Rzymie na cesarza.
5. ROZWÓJ NOWOCZESNEGO PAŃSTWA
Nowoczesne państwo jest wytworem europejskiej historii ery nowożytnej. Rozwijało się w XVIII i XIX wieku.
Dokonujące się procesy rozwojowe oznaczały m.in. wytworzenie się suwerenności zewn. i wewn. , zmianę struktur panowania - państwo terytorialne, zmiany w administracji -wykształceni urzędnicy, utrzymanie stałego wojska.
Wprowadzony kapitalizm, pojawił się racjonalny system wartości, podkreślano wartość ludzkiej jednostki, w sferze rządzonych i rządzących wyklarowała się symboliczna umowa społeczna.
Priorytetem państwa stała się ochrona naturalnych praw i wolności obywateli.
Wraz z narodzinami państwa konstytucyjnego ukształtowały się podstawowe instytucje liberalno - prawne.
Wprowadzono prawa wyborcze,, dualizm polityczny.
W XX i XXI wieku rozwój w państwach następował w różnym czasie, było to związane z dwoma wojnami światowymi.
I wojna , doprowadziła do podziału państwa na liberalnodemokratyczne, autorytarne i tolitarne, o orientacji faszystowskiej lub jak w ZSRR komunistycznej.
II wojna, gdzie dwie potęgi ZSRR i mocarstwa zachodnie wygrały ją , umożliwiło ZSRR stworzenie komunistycznych państw na wschodzie i środku Europy.
Dopiero od połowy lad 70 do 1989roku, zaczęły następować demokratyczne przemiany. Stało się to dzięki legitymizacji państw autorytarnych.
6. GLOBALIZACJA , A PAŃSTWO
Globalizacja na oddziaływanie w stosunkach międzynarodowych wprowadza do gry GLOBAL PLAYERS, z którymi państwa musza działać. Nie ma tu już wyłączności w stosunkach międzynarodowych dla państw narodowych. W erze globalizacji ,pojawiły się korporacje ponadnarodowe, org.pozarządowe,które mają stały udział w stos.międzyn.
Wprowadzony jest termin govermance, czyli nowa forma polityki siły. Kładzie ona nacisk na dochodzeniu do porozumienia pomiędzy stronami, stosunków międzyn.
Dzięki globalizacji zanika , linia podziału między polityka zagr. ,a wewn.
Społeczeństwa, regiony , jednostki komunalne stają się uzależnione od decyzji podejmowanych z dala od ich miejsca.
Przyśpieszyła ona proliferację polit. zagr. W obszarze wewnątrzpolitycznym.
7. NACJONALIZM W EUROPIE I W AFRYCE
Idea narodu powstała w twórczości Herdera, a zaczęli ją przejmować nacjonaliści z Niemiec,Włoch, Framcji, Polski, Czech. W 1848r. następuje Wiosna Ludów. Giuseppe Mazzini i Joachim Lelewel, mają koncepcje stworzenia porządku europejskiego na drodze pokoju, jednak Niemcy niewyobrażają sobie powstawania narodu bez starć i walk.
Wg. niemieckich nacjonalistów rozwój jednego narodu ma się odbywać na drodze drugiego słabszego.
Podobnie rzecz się ma w Afryce, gdzie państwo kolonialne , pozostawiło po sobie klasyfikację grup etnicznych,ponieważ granice polityczne i etniczne w przedkolonialnej Afryce rzadko nachodziły na siebie.
W Europie Środ. i Wsch. odwoływano się do dziedzictwa przeszłości.