CYKL MIESIĄCZKOWY
Cykl miesiączkowy - to okres między kolejnymi dwiema miesiączkami. W trakcie jego trwania zachodzą w układzie płciowym zmiany umożliwiające dojrzewanie komórki jajowej, jajeczkowanie i przygotowanie błony śluzowej macicy na przyjęcie zapłodnionego jajeczka. W przypadku gdy nie dojdzie do zapłodnienia dochodzi do zmian zanikowych śluzówki macicy, co objawia się krwawieniem. Na wstępie naszego krótkiego przeglądu metod antykoncepcyjnych zapoznamy się ze zmianami zachodzącymi w układzie płciowym podczas trwania cyklu.
Przyjęto, że pierwszym dniem cyklu jest pierwszy dzień krwawienia miesięcznego. Krwawienie jest spowodowane zanikiem rozrośniętej śluzówki macicy. Wraz z krwią wydalane są pozostałości błony śluzowej macicy (endometrium). Proces ten jest najintensywniejszy w pierwszych dwóch dniach krwawienia. Następnie krwawienie zmniejsza się. Faza ta trwa około 5 dni.
Kolejne dni to tzw. faza folikularna cyklu (bo dochodzi w niej do zmian w pęcherzyku jajnikowym). Pod wpływem hormonów produkowanych przez podwzgórze (LH i FSH) dochodzi w jajniku do dojrzewania kilku pęcherzyków zawierających komórki jajowe. W tym czasie śluzówka macicy ulega regeneracji po złuszczeniu warstwy powierzchownej. Za tą odbudowę odpowiedzialne są estrogeny, wydzielane przez dojrzewające pęcherzyki jajnikowe. Procesy te zachodzą do 13 dnia cyklu.
Wreszcie w 14 dniu następuje pęknięcie pęcherzyka jajnikowego i uwolnienie dojrzałej komórki jajowej. W błonie śluzowej macicy trwają zmiany przygotowujące ją na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Po jajeczkowaniu pęknięty pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko żółte, które wydziela hormon- progesteron. Rozpoczyna się faza lutealna cyklu (tłumacząc na polski- faza zależna od ciałka żółtego). Rolą progesteronu jest ostateczne przygotowanie endometrium do przyjęcia zarodka. Progesteron jest wydzielany w dużych ilościach od 15 do 26 dnia cyklu. Jeżeli nie dojdzie do ciąży to między 26 a 28 dniem cyklu ciałko żółta zanika i przez to gwałtownie spada wytwarzanie progesteronu. Powoduje to zaburzenie ukrwienia śluzówki macicy i w konsekwencji do oddzielenia się jej powierzchownej warstwy; co przejawia się kolejnym krwawieniem miesiączkowym.
W tym wypadku opisano długość trwania poszczególnych faz i dnia owulacji dla cyklu 28- dniowego. Wiadomo jednak, że czas między kolejnymi krwawieniami wynosi prawidłowo od 26 nawet do 32 dni (jednak statystycznie najczęstsze są cykle trwające 27-30 dni). Takie wahania długości trwania cyklu zależą od zmiennego czasu trwania fazy folikularnej. W przypadku cyklu 25- dniowego faza folikularna trwa 6 dni (a nie 8 jak w cyklu 28-dniowym), owulacja następuje w 11 dniu ale faza lutealna ma niezależnie od wszystkiego nadal 14 dni. W cyklu dłuższym niż 28- dni wydłużeniu ulega tylko faza folikularna.
Z punktu widzenia metod zapobiegania niechcianej ciąży ważne jest ustalenie dni płodnych i niepłodnych w czasie trwania cyklu. Podstawą do wyznaczenia tych dni jest założenie, że plemnik w narządach rodnych żyje 72 h (dla większego marginesu bezpieczeństwa przyjmuje się, że nawet do 5 dni), a komórka jajowa po owulacji około 24-48 godzin. Pierwsze dni po zakończeniu krwawienia miesięcznego to okres niepłodności przedowulacyjnej. Trwa on w przypadku cyklu 28 dniowego 4 dni. Jest to jednak okres niepłodności względnej- zawsze przecież może wystąpić wcześniejsze jajeczkowanie i dni te mogą stać się potencjalnie płodnymi. Pewnym dniem niepłodnym jest tyko pierwszy dzień po ustaniu krwawienia. Od 9 dnia trwania cyklu zaczynają się dni płodne. Trwają one do 3 dnia po owulacji, kiedy to niezapłodniona komórka jajowa obumiera. W przypadku cyklu 28- dniowego przyjmuje się, że ostatnim dniem potencjalnie płodnym jest 17 dzień cyklu. Od 18- dnia zaczynają się dni bezwzględnej niepłodności, które trwają do następnej miesiączki.