15. Rola kobiety w społeczeństwie i wierzeniach paleolitu.
w społeczności zbieraczo - łowieckiej następuje wyraźny podział ról na typowo męskie i żeńskie; kobiety, z uwagi na to że muszą opiekować się dziećmi i nie mogą się oddalać, zajmują się zbieractwem - zapewnia ono ok. 60-80% całej żywności, jednak jest ona mniej ceniona niż ta uzyskana z łowów (mięso); podobny podział ról nie występuje w stadach małpich
kobieta (schemat Wiercińskiego):
a) zasadnicze funkcje życiowe: duże obciążenie biologiczne: macierzyństwo:
- Pasywne zachowania koitalne (tzn. podczas zachowań seksualnych jest stroną bierną, uległą - nie chodzi tylko o stosunek)
- przejmowanie
- ciąża i rodzenie, protekcja nad niedojrzałym potomstwem
b) uwarunkowany funkcją życiową podział ról społeczno — kulturowych: stabilizacja rodziny:
- zbieractwo: głównie płodów roślinnych w niedużej odległości od miejsca pobytu grupy, później - proawdzenie domu z dalszym zmniejszeniem przestrzeni życiowej
- karmienie osesków i przygotowanie posiłków
- wychowywanie niedojrzałego potomstwa
c) stopień rytmizacji życia: przywiązanie do codziennego rytmu zajęć:
- podleganie wymogom cykliczności własnego ciała oraz wegetacyjnej i społecznej
d) ogólne nastawienie poznawcze: stosunek analityczno — poznawczy
- ograniczona i wyspecjalizowana eksploracja otoczenia
- duży udział podświadomej intuitywności w związku z koniecznością wyczuwania potrzeb małego dziecka i stanów emocionalnych mężczyzny
- znoszenie informacji o zachowaniach ludzi
- rozwój potrzeby emocyjnego kontaktu społecznego
e) postawa wobec świata: nastawienie na „ten mały świat"
- postawa przedmiotowa; gromadzenie obiektów pokarmowych i użyteczności domowej
- zachowawczo — utylitarna na skutek dośrodkowego egocentryzmu rodzinnego
- rozwój potrzeby szczególnego (konkretnego) sensu życia
społeczności zbieraczo - łowieckie są względnie egalitarne (pasterskie - patriarchalne, rolnicze - matrylokalne); jednak nie ma równości płci ale „wbudowanie w ideologię plemienia fundamentalnego charakteru relacji męskie - żeńskie dla zachowania równowagi kosmicznej”; podział ról wymusza zależność - mężczyźni mogą polować, bo kobiety zajmują się dziećmi i domostwem, oprawiają zwierzynę i przyrządzają posiłki.
kobieta (schemat Szyjewskiego):
- prokreacja, narodziny i śmierć → inicjacja
- protekcja, mądrość normatywna (technika i socjotechnika)
- rodzina, ład społeczny
- obfitość, płodność i obdarzanie
zbieractwo → rozpoznanie trucizn → polowania na gruba zwierzynę plejstoceńską => kobiecie należy się sakralne miejsce w panteonie myśliwych; rola kobiety była znacząca (ale niższa od roli mężczyzny): była Matką, dawczynią życia, opiekunką, nauczycielką, dysponentką dóbr które dostarczali mężczyźni, karmicielką, strażniczką ogniska domowego; „odkąd `skazana' na osiadłość kobieta (w odróżnieniu od samicy małpiej) nie mogła brać udziału w polowaniu i musiała poświęcić się zbieractwu produktów roślinnych, sfery męskie i kobiece zaczęły niezależnie od siebie rozwijać swoją kulturę i psychologię”; dowodem na znaczenie symboliki kobiecej w kosmografii paleolitu jest duża liczba rzeźb, figurek i znaków (ale to odp. na inne pytanie)
kompleks Potnia Theron - Pani Dzikiej Zwierzyny - dawczyni wszystkiego, co żyje (nie mylić z Boginią Matką! to jest dopiero u rolników w neolicie!!)
W. Schmidt / Campbell - rozróżnienie „progów” systemów religijnych na podstawie Pigmejów afrykańskich, Negrytów inochińskich, Andamańczyków, Eskimosów, Indian Ziemi Ognistej:
1. najpierwotniejsze społeczności zbieraczo - łowieckie: bez pierwszeństwa jednej płci, te same rytuały inicjacyjne (inkluzywne i jawne)
2. społeczności totemiczne: utajnienie rytuałów inicjacji i wykluczenie z niej kobiet, cykle inicjacyjne są odrębne (mimo że sobie odpowiadają, np. obrzezanie - defloracja), męska strona faworyzowana, przypisanie kobietom cech skalania, zła i podległości, stopniowe powstawanie męskich stowarzyszeń łowieckich, których sanktuariami miałyby być jaskinie i ich polichromia
3. Społeczności pierwszych rolników - faworyzowanie strony kobiecej, mężczyźni nieświadomi swojej zapładniającej roli
ALE: kompleks umierającego i zmartwychwstającego zwierzęcia oraz postać Pana/Pani Dzikiej Zwierzyny nie biora pod uwagę płci (tzn. może być Pan Dzikiej Zwierzyny,a może być Potnia Theron); w większości tego typu kultur występuje bezpłciowość czczonych duchów czy zwierząt; „płeć bóstw nie stanowi istotnego kryterium różnicującego systemy religijne pierwotnych łowców, a raczej wyraz opartej na opozycjach binarnych ideologii wzajemnych związków tego, co męskie z tym, co żeńskie i sakralności sytuacji `liminalnych' ”