Streszczenie NA POMOC!
Wybrane formy pomocy psychologicznej - K. Sikora
Pomoc psychologiczna jako relacja. Jej specyfika w odniesieniu do dzieci i młodzieży -
Relacja ma na celu poprawę sytuacji osoby będącej w potrzebie.
Sęk: Pomoc psychologiczna jako szczególnego rodzaju działalność prospołeczna, oparta na motywacji empatyczno-autotelicznej. (poj. Szersze niż pojęcie psychoterapii)
Nieprofesjonalna pomoc psychologiczna - np. grupy wsparcia
Sęk wymienia cztery modele pomocy psychologicznej: moralny, kompensacyjny, medyczny i oświatowy (było to w wykładach).
Obecnie m. oświatowy i medyczny jako zbyt dyrektywne i pozostawiające za mało przestrzeni dla samodzielności i zdolności twórczych osoby. Duża samodzielność dobra w doradztwie zawodowym,w interwencji czasem wskazana daleko posunięta dyrektywność.
Wspólne cechy relacji pomocy psychologicznej to: wspieranie, zrozumienie, dostosowanie działań do potrzeb osoby wspomaganej oraz specyficzna postawa osoby pomagającej (empatia, zdolność spostrzegania społecznego i motywacja prospołeczna).
W modelu adaptacyjnego radzenia sobie ze stresem Lazarusa doświadczenie sytuacji jako trudnej zależy w równej mierze od cech samej sytuacji oraz od najszerzej rozumianych rozmiarów zasobów, z jakich może czerpać dana osoba. (wg psych. Zdrowia najważniejszy z nich to wsparcie społ). Wsparcie społ. Jest swego rodzaju buforem uodparniającym osobę na negatywne skutki trudnych sytuacji.
Najskuteczniejsze jest wsparcie instrumentalne i rzeczowe, najbardziej pożądane jest wsparcie emocjonalne.
Przy pomaganiu osobie małoletniej relacja jest jednostronna, nie będzie tu wymienności ról. (postawa dyrektywna wskazana).
W angielskim: counselling - pomoc w odniesieniu do dorosłych (doradztwo, konsultacje); guidance - w odniesieniu do dzieci (kierowanie, prowadzenie, przewodzenie).
W pomocy dzieci i młodzieży większy nacisk na prewencję niż leczenie.
wiele zab. Powstaje w okresie dojrzewania i dorosłości, więc dzieciństwo jest okresem gdzie można starać się zapobiegać ich wystąpieniu (prewencja pierwotna) lub minimalizować skutki przez wczesną interwencję (prewencja wtórna).
Adolescenci są skłonni do podejmowania ryzykownych zach., mogących w sposób nieodwracalny zaważyć na ich życiu (alkoholizm, kontakty seks.)
istniejący system opieki zdrowotnej i obowiązek nauki stwarazają okazje do przesiewowych badań i objęcia programami profilaktycznymi dużych grup dzieci i młodzieży.
Psychoprofilaktyka
Oddziaływanie mające na celu zapobieganie wystąpieniu zaburzeń lub zapobieganie ich skutkom.
Gerard Caplan: prewencja pierwotna (zapobieganie wystąpienia zab.), wtórna (wczesna interwencja, zapobieganie nasilenia się zab.) i trzeciego stopnia (minimalizowanie skutków istniejących, w pełni rozwiniętych zab. I zapobieganie społ. Skutkom zab.).
Podstawą oddziaływań profilaktycznych jest przekonanie i rozwojowych możliwościach człowieka.
Interwencja kryzysowa
Caplan: interwencja kryzysowa jest szczególną postacią prewencji wtórnej, podejmowanej w syt. kryzysu, tj. względnie krótkotrwałego (kilka tyg.) stanu zachwiania równowagi adaptacyjnej z towarzyszącym wysokim poziomem doświadczanego stresu i niezdolnością do radzenia sobie z kryzysową sytuacją. Reakcja kryzysowa: silne em. neg., wahania nastroju, zakłócenie kontroli em., pogorszenie funkcjonowania społ., zawężone myślenie. Ma ona char. adaptacyjny. Celem interrwencji kryzysowej jest:
zapewnienie osobie poczucia bezpieczeństwa i złagodzenie bolesnych objawów reakcji kryzysowej
zwiększenie zasobów osobistych
zapobieganie odległym skutkom kryzysu
wspieranie w powrocie do równowagi
nauczenie radzenia sobie w nowej, zmienionej sytuacji
Wiek dzieci i młodzieży sprzyja przeżywaniu kryzysów z powodu niedojrzałości poznawczej i emocjonalnej, niewielkiego doświadczenia w zakresie syt. trudnych. W DSM osobna skala dla dzieci siły stresorów psychspoł. (od łagodnych - zmiana szkoły, przez umiarkowane, ciężkie, skrajne do katastroficznych - śmierć obojga rodziców)
Syt. kryzysowa u dzieci zależy nie tylko od wystąpienia danego zdarzenia, lecz również od: wieku rozwojowego dziecka, jego syt. społ-ekonom., cech temperamentu/osobowości i subiektywnego znaczenia. Syt. utraty jest dla dziecka bardziej stresogenna niż zmiany czy konfliktu. Podstawę interwencji kryzysowej dzieci i młodzieży stanowi: usunięcie zagrożenia, zaspokojenie podstawowych potrzeb, zapewnienie dziecku wsparcia ze strony otoczenia, stałe monitorowanie przebiegu reakcji kryzysowej.
Jeden z najskuteczniejszych czynników ochronnych jest: normalizacja życia przez jak najszybszy powrót dziecka do obowiązków codziennych. Następnie konfrontacja ze wspomnieniami traumatycznego zdarzenia w celu realistycznego oglądu syt. i zmniejszenia występowania nieadaptacyjnych reakcji i poczucia utraty kontroli. (U starszych można zastosować procedurę DEBRIEFINGu, czyli wyrażania emocji, obaw, dzielenia się wspomnieniami traumatycznymi - tylko w syt. gdzie nie mamy do czynienia z ostra reakcją kryzysową, zab. Posttraumatycznymi o char. Psychotycznym i gdy osoby uczestniczące świadomie akceptują taki przebieg spotkania). U młodszych pomaga stabilność, obecność dorosłego, możliwość rozmowy o traumie, uporządkowane, stabilne środowisko i możliwość zabawy. Sposób radzenia sobie z kryzysem u dorosłych może utrudniać przebieg reakcji u dziecka. (dla dziecka najkoszystniejsza jak najszybsza możliwość zabawy i przepracowanie w niej trudnej sytuacji - np. zabawa w pogrzeb).
Inne formy pomocy dzieciom i młodzieży
Np. we współpracy z innymi specjalistami. Zalicza się tu: resocjalizacją, terapię pedagogiczną, socjoterapię czy terapię zajęciową.
Istnieje również pomoc socjalna i materialna - psycholog bierze w nich udział pośrednio.
Psychoterapia dzieci i młodzieży - Grzegorz Iniewicz
Podstawowym celem psychoterapii dzieci i młodzieży NIE jest przyśpieszenie rozwoju, ale jego umożliwienie. Psychoterapia jest sposobem leczenia zab. psychicznego lub psychogennego, odbywającego się metodami psychologicznymi, które są świadomie stosowane przez terapeutę. Jedna z podstawowych trudności w terapii dzieci i młodzieży to motywacja.
Źródła psychoterapii dzieci i młodzieży
Pierwszą szczegółowo opisaną terapię dziecka przeprowadził (jak można się tego domyślić) Z. Freud ;D - historia Hansa.
W latach 20stych ubiegłego stulecia doszło do wyodrębnienia się dwóch podst. podejść w psychoanalizie dzieci: jedna Melani Klein (psychoanaliza dzieci na wzór psychoanalizy dorosłych; u dorosłych wolne skojarzenia, a u dzieci zabawa poddawane były analizie; „technika zabawowa”; wg niej dziecko jest zdolne do wytworzenia przeniesienia na analityka oraz jest zdolne do wglądu), a druga Anny Freud (klasyczna psychoanaliza nie jest możliwa w przypadku dzieci, gdyż w dziecięcym i nastolatkowym przeniesieniu odnajdujemy przede wszystkim elementy aktualnych relacji).
Terapia behawioralna powstała w opozycji do psychoanalizy. Próba wykorzystania podejścia behawioralnego w leczeniu moczenia, polegająca na stosowaniu awersyjnego bodźca, jakim był dźwięk dzwonka pojawiający się za każdym razem, gdy łóżko dziecka zostało zmoczone.
Dokonująca się w trakcie terapii zmiana zach. wpływa na zmianę sposobu myślenia i emocji. W tym podejściu terapeuta jest dość dyrektywny. Często stosowana w przypadku takich zab. jak: nadpobudliwość psychoruchowa, zab. zach., zab. lękowe, zab. obsesyjno-kompulsyjne czy zab. odżywiania.
Podejście poznawcze wydaje się mieć mniejsze zastosowanie w terapii dzieci i młodzieży (przez słabszą zdolność do analizowania i rozwiązywania problemów). Podst. strategiami w pracy z nastolatkami jest: samowzmacnianie (dostrzeganie i docenianie własnych sukcesów), uczenie się strategii radzenia sobie z problemami lub poznawcze przeformułowanie (tak jak u dorosłych).
W przypadku wielu zab. dzieci i młodzieży metodą, która jest najbardziej zalecana, jest terapia rodzinna (wynika to z silnej zal. dziecka od rodziców). Obecnie ter. Rodzinna stosowana jest również w terapii dorosłych. Początkowo ter. Rodzin rozwijała się w opozycji do psychoanalizy (mimo, że Freud dokonał opisu relacji rodzinnych - kompleks Edypa). Cyrkularność (do tamtej pory linearność, kładąca nacisk na jednokierunkową sekwencję bodźca i reakcji). Symptom, który zaczął być rozumiany jako zachowanie, którego funkcją jest utrzymanie rodzinnego status quo, albo jako sygnał o konieczności dokonania zmiany. Nosiciel symptomu, pacjent, stał się wyrazicielem problemu, który faktycznie dotyczył całej rodziny.
Specyfika psychoterapii dzieci i młodzieży
Donald W. Winnicott: nie istnieję niemowlę samo w sobie, ale tylko w relacji z matką.
Selma Fraiberg: obszar psychoterapii od ok. 30 lat, analiza relacji matka-dziecko. Podstawowe elementy tej relacji to: intensywność, częstotliwość, czas trwania emocjonalnego kontaktu z dzieckiem, uwzględnienie przez rodziców kontekstu, w jakim odbywa się interakcja, adekwatność relacji rodziców do poziomu rozwoju dziecka, odpowiedzi rodziców na neg. Zach. dziecka, możliwość rozpoznawania przez nich jego stanów emocjonalnych. Terapeuta w pracy z matką i dzieckiem częściej niż interpretacje (które mogą prowadzić przez frustrację do pogorszenia relacji) stosuje empatyczne zach. W odniesieniu do dzeici przedszkolnych możliwa jest już terapia indywidualna (ale nie powinna wykluczać pracy z rodzicami). Ważne to jest, bo: aby zmiany zach. dziecka były możliwe, rodzice również muszą dokonać zmian oraz dla współpract terapeuty z dzieckiem ważny jest stosunek rodziców do terapeuty jak i do terapii (wyjaśnienie odwołuje się do przeniesienia). Jednym z niebezpieczeństw jest pojawienie się rywalizacji (rodzice-terapeuta), gdy rodzice spostrzegają relację dziecka z terapeutą jako lepszej od ich relacji z dzieckiem. Rodzice mogą tez sami wejść w rolę dziecka i oczekiwać pomocy.
Nawiązanie relacji z dzieckiem trudne przez lęk - dobrze zaprosić na pierwsze spotkania rodzica lub inna znaną dziecku osobę. Czasem wskaźnikiem stwierdzenia dobrej relacji przez dziecko jest wyrażanie przez nie negatywnych emocji (czuje się ono na tyle bezpieczne, by o nich mówić). Należy uważać, by nie wejść w rolę „lepszego rodzica” (mogłoby to prowadzić do pojawienia się w pacjencie - dziecku, nastolatku - konfliktu lojalności). Praca opiera się na tym co się aktualnie dzieje u dziecka (gdyż dziecko ma małą zdolność do retrospekcji i wglądu w siebie). Zach. dzieci łatwiejsze do interpretacji, bo nie maskują swoich emocji z powodu słabych mech. obronnych. Specyficznej techniki, z powodu małych możliwości u dzieci werbalnych ekspresji swoich przeżyć (zabawa, rysunek, zajęcia ruchowe, opowiadanie i dokańczanie bajek czy techniki kukiełkowe). Pełnią one funkcję diagnostyczną jak i terapeutyczną.
Terapia młodzieży ciężka → wynika to z charakterystyki adolescentów: słabe ego (wpływa na dużą zmienność emocjonalną), trudność z werbalizacją swoich przeżyć. Implikacja: utrudnia to stworzenie długotrwałej relacji (może być przerwana z powodu silnych napięć emocjonalnych, które nie będą mogły zostać zwerbalizowane).
Anna Freud: skierowane u nastolatków na siebie libido uniemożliwia kateksję, a co za tym idzie, stworzenie emocjonalnego związku z terapeutą i pojawienie się przeniesienia. Dlatego też pomoc w konkretnych problemach.
Nieprzygotowani do opuszczenia domu przez dzieci rodzice, z powodu własnych lęków, mogą zablokować ten proces (wzbudzając poczucie iny u nastolatka, że zostawia rodziców samych).
Terapeuta w terapii młodzieży konfrontowany jest z b. silnymi emocjami przeniesieniowymi, ambiwalencją emocjonalną char. U nastolatków w stosunku do dorosłych, podważaniem autorytetu psychoterapeuty oraz częstym balansowaniem na granicy zerwania terapii. Częstą pokusą dla terapeuty jest wejście z nastolatkiem w koalicję przeciw rodzicom lub upodobnienie się do młodzieżowego stylu życia (chwilowo mogą przynieść korzyści, ale nie na dłuższą metę - wpływają destrukcyjnie na terapię!).
Dość powszechna wśród dzieci i młodzieży jest terapia grupowa. Kwalifikując dziecko do ter. Grup. Przede wszystkim zwrócić uwagę na to czy posiada ono wystarczającą zdolność do zaufania innym oraz czy ma rozwiniętą autonomię i inicjatywę. Ważna tez zdolność do identyfikowania się z innymi dziećmi. W przeciwnym razie grupa przytłoczy dziecko - co może być niekorzystne dla jego rozwoju.
Ter. Grup. Najczęściej równolegle do innych form terapii. Grupy z dziećmi w wieku przedszkolnym nie powinny mieć więcej niż 4 uczestników, grupy starszych dzieci i nastolatków, powinny być większe, by mogły zadziałać mechanizmy dynamiki grupowej. Najczęściej poruszane tematy w grupie nastolatków to: relacje i konflikty z dorosłymi, choroba, kwestie związane ze światopoglądem czy seksualnością.