1. Ergonomia i jej cele.
Ergonomia pochodzi od dwóch greckich słow (ergon - czyn praca; nomos - wiedza prawo). Wiedza o pracy ludzkiej. Ergonomia to nauka stosowana zmierzajacego do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technoogii, organizacji i materialnego srodowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego uzytku do wymagań i potrzeb fiziologicznych psycicznych i społecznych człowieka.To zastosowanie informacji naukowych dotyczących ludzi doprojektowania obiektów, systemów i środowiska na potrzeby człowieka , aby obiekt techniczny ( stanowisko pracy) był produktywny, bezpieczny, łatwy w obsłudze w serwisowaniu . Estetyczny, wygodny i miły w uzyciu - dopasowanie do potrzeb i ograniczeń uzytkownika w aspekcie technicznym organizacyjnym i marketingowym.
2. Badania stosowane w ergonomii.
Zakres ergonomicznych badań diagnostycznych jest bardzo szeroki. W ujęciu tematycznym dotyczy wszystkich cząstkowych zagadnień, związanych działaniem systemu człowiek - obiekt techniczny w określonym otoczeniu i nadsystemie. W przedmiotowym dotyczy wszystkich obiektów technicznych, z którymi człowiek ma styczność w trakcie wykonywania określonych działań:
· używa ich do wykonywania pracy, przemieszczania się, komunikowania sięz innymi ludźmi, spełniania funkcji życiowych, wypoczynku, rekreacji itp.;
· są one obiektem jego działań np.: naprawiana maszyna, obrabiany materiał;
· są elementami otoczenia systemu, np. czynniki środowiska pracy, sprzęty wyposażenia.
Podstawowym celem diagnozowania ergonomicznego jest określenie poziomu ergonomicznej jakości systemu człowiek - obiekt techniczny w czasie jego eksploatacji. Wszystkie znane metody ergonomicznej oceny stanowisk pracy lub projektów i prototypów urządzeń technicznych opierają się na tej
samej koncepcji metodologicznej: ocena zaprojektowanego rozwiązaniatechnicznego dokonywana jest przy użyciu określonej listy kontrolnej dopiero wówczas, gdy rozwiązanie ma postać skończoną i proces projektowania całości lub znacznego fragmentu zadania został zakończony.
1. „Lista Dortmundzka” była pierwszą kompleksową metodą ergonomicznego diagnozowania systemów pracy w 1964 roku w Dortmundzie.Lista ta miała charakterkwestionariusza, zawierającego 323 pytania podzielone na dwie grupy: 135pytań ogólnych oraz 188 pytań szczegółowych
2. Lista kontrolna K. F. Murrela - Jest to jedna z najstarszych i bardziej znanych metod oceny gotowych wersji rozwiązywania problemu projektowego. lista ma charakter kwestionariuszazawierającego 11 pytań, na które powinien odpowiedzieć projektant
3. Ergonomiczny Test Kontrolny CET - II - Ergonomiczny Test Kontrolny CET powstał jako narzędzie pracy do przeprowadzania ergonomicznej analizy i oceny istniejących stanowisk pracy oraz prototypów maszyn i innych urządzeń technicznych jest 350 pytań podzielonych na cztery kategorie: A, B, C, D, zależnie od stopnia szczegółowości
4. Lista kontrolna CBKO - W Centralnym Biurze Konstrukcji Obrabiarek w Pruszkowie opracowano prosty i pomysłowy zestaw pytań, mający na celu uczulenie konstruktorów na problematykę ergonomiczną5.Treść 15 pytań jest nieco bardziej szczegółowa, gdyż adresowana jest do specyfiki określonych obiektów technicznych - obrabiarek
3. kierunki rozwoju ergonomii.
· Ergonomia wyrobów masowego użytku- dany wyrób spełnia przewidziane dla niego funkcje, dany wyrób jest wygodny i łatwy w użyciu; dany wyrób nadaje się do używania przez specjalnegrupy konsumentów (osoby starsze i niepełnosprawne).
· Ergonomia zadowolenie z pracy (humanizacja pracy)- zintegrowaniewysiłków zmierzających do poprawy warunków wjakich wykonywana jest praca. Wykorzystanie dorobku naukowego socjologii, organizacji i ekonomii
· Ergonomia osób w starszym wieku- Uwzględnienie w ergonomii koncepcyjnej: cech fizycznych i właściwości psychicznych innych grup ludności niż mężczyźni (kobiety, osoby starsze i sprawni inaczej);
· Społeczne i ekonomiczne aspekty ergonomii- Powiązanie ergonomii z założeniami polityki społecznej i ekonomicznej w odniesieniu do pojedynczego pracownika i jego maszyny lub stanowiska pracy, jak iw odniesieniu do projektowania systemowego.
4. Zadania Ergonomii.
Zadaniem ergonomi jest racjonalne ukształtowanie stanowisk pracy przy jak najmniejszym koszcie biologicznym człowieka.Zadaniem ergonomii jest optymalne kształtowanie systemu pracy, zarówno poszczególnych jego elementów jak i relacji między nimi. Oznacza ono zapewnienie wydajności pracy wykonywanej w warunkach nie tylko pełnego bezpieczeństwa, ale pozwalających na wszechstronny rozwój pracownika - intelektualny, psychiczny i społeczny. Te optymalne warunki pracy stwarzają możliwości i motywację u pracownika do zwiększania wydajności.
5.Podstawowy układ ergonomiczny.
Układ „człowiek - maszyna - środowisko” jest uznawany za podstawowy układ ergonomiczny. Najtrafniejszym pojęciem jest więc układ człowiek - maszyna - środowisko. Termin "układ" rozumiany jest tu jako "system". Jest on wieloznaczny, dotyczy zbioru zasad postępowania względnie sposobów zorganizowania, uporządkowania lub podporządkowania elementów tworzących całość.
Człowiek - jednostka lub grupa ludzi.
Maszyna - narzędzie lub stanowisko pracy, jedno urządzenie lub ciąg
produkcyjny.
Środowisko - otoczenie zewnętrzne.
6. Projektowanie ergonomiczne.
Projektując układ należy pamiętać, że człon biologiczny - człowiek - charakteryzuje się nadanymi przez przyrodę, a opisanymi przez ergonomię i nauki towarzyszące - cechami i możliwościami. Są one w określonych, wąskich granicach stałe i nie można ich zmieniać. To drugi człon układu, maszyna, dostosowywany jest w procesie projektowania ergonomicznego do człowieka. Projektowanie ergonomiczne wymaga zastosowania odrębnej procedury, różniącej się od procedury stosowanej w projektowaniu samego tylko obiektu technicznego, bez brania pod uwagę relacji zachodzących między nim i człowiekiem. Jakkolwiek procesy decyzyjne w projektowaniu tworzą skomplikowane sieci i algorytmy, to procedura projektowania daje się sprowadzić do kilku podstawowych etapów. Procedura projektowania technicznego stanowi strukturalną podstawę do projektowania ergonomicznego, specyficznego tym, że odnosi się do układu biotechnicznego
7. Antropometria - zakres zastosowania
Udział ergonomii w projektowaniu przestrzeni pracy sprowadza się do realizacji jej podstawowego celu, jakim jest przystosowanie pracy i narzędzi do psychofizjologicznych właściwości budowy ciała człowieka. Masa ciała, cechy anatomiczne człowieka oraz jego predyspozycje fizyczne i psychiczne, ze względu na swą stosunkowo małą elastyczność, warunkują kształtowanie struktury przestrzennej miejsca pracy oraz jego elementów składowych. Informacji na temat budowy, wielkości i proporcji ciała człowieka dostarcza nauka zwana antropometrią.W praktyce projektowej parametry właściwości maszyn są dobrze znane, podczas gdy znajomość właściwości człowieka w odniesieniu do specjalistycznych potrzeb projektowania jest znikoma. Aby wyeliminować niedogodności dla potrzeb ergonomii, prowadzone są badania antropometryczne, które zajmują się dostarczaniem obiektywnych i możliwie dokładnych danych liczbowych charakteryzujących
budowę ciała ludzkiego w powiązaniu ze stanowiskiem roboczym
8.Pozycje ciała człowieka przy pracy.
Istnieje wiele pozycji ciała, w jakich człowiek musi pozostawać podczas wykonywania czynności roboczych. Jako zasadnicze przyjmuje się pozycje: stojącą, siedzącą i leżącą oraz formy pośrednie jak pozycja kuczna czy klęcząca, Najmniejszy koszt występuje przy pozycji leżącej w stanie odpoczynku i wynosi 64,8 kcal/godz .Jak wykazały badania fizjologiczne, każda inna pozycja pociąga za sobą wzrost tego kosztu, ponoszonego jedynie na utrzymanie w niej ciała17:
· w pozycji siedzącej organizm zużywa o 4,0% energii więcej;
· w pozycji klęczącej organizm zużywa o 8,5% energii więcej;
· w pozycji stojącej organizm zużywa o 12,0% energii więcej
pozycji stojącej organizm zużywa o 12,0% energii więcej.
Powyższe dane dotyczą postawy nie wymuszonej. Stan wymuszenia może spowodować wzrost wydatkowania energii do 60%. Długotrwałe oddziaływanie monotypowych ruchów roboczych i monotypowych pozycji może stanowić przyczynę występowania negatywnych skutków funkcjonalnych i morfologicznych. Możliwość zmiany pozycji ciała w czasie pracy powoduje, żeszkodliwość ewentualnych nieprawidłowości jest stosunkowo mniejsza.
9.Antropometryczne zasady kształtowania obszarów pracy
Antropometryczne zasady kształtowania obszarów pracy winny stanowić wytyczne dla właściwego rozmieszczenia urządzeń informacyjnych czyli sygnalizacyjnych i sterujących . Urządzenia te stanowią wyposażenie stanowisk pracy. Urządzenia sterujące powinny znajdować się w strefie przestrzeni manipulacyjnej, czyli w zasięgach ruchów, a informacyjne - w strefie pola widzenia. Urządzenia sterujące wykorzystują sprawność procesu motorycznego oddziaływania człowieka na proces produkcji (uruchomienie, zatrzymanie, zmiana kierunku i szybkości). Posiadają cechy: zdolność rozróżniania, operatywność i dostępność. Zależne są od: swej konstrukcji, usytuowania przestrzennego i przystosowania do właściwości i cech antropometrycznych człowieka. Zasady rozmieszczenia urządzeń sterujących i pomiarowych:
1.grupowania według ważności (najważniejsze powinny być w strefach łatwo dostępnych i najlepiej widocznych; awaryjne - łatwo dostępne, wyraźnie oddzielone i oznakowane, w obrębie kąta 20 od centralnej linii wzroku),
2 kolejności użycia (rozmieszczone w takiej kolejnosci w jakiej będą u- żywane, aby zachować ruch ciągły i płynny, ze strony lewej do prawej),
3.częstości użytkowania (najczęściej używane powinny być w strefach op-tymalnych pod względem dostępności i widoczności).
10.Charakterystyka narządu ruchu człowieka.
W skład układu ruchu człowieka wchodzi układ szkieletowy i układ mięśniowy. Układ szkieletowy stanowi bierną część układu ruchu, a jednocześnie jest osłona i podporą miękkich części ciała. Mięśnie obsługujące szkielet powodują ruchy kośćca i dlatego traktowane są jako część czynna układu ruchu.Szkielet zbudowany jest z kości i chrząstki. Wyróżnia się kości długie, np. ramienna, udowa, krótkie, np. kości nadgarstka, kości stępu, różnokształtne, np. kości części twarzowej czaszki, płaskie, np. łopatka i pneumatyczne, zawierające jamy wypełnione gazami, np. kość skroniowa. Mięśnie szkieletowe znajdują się w organizmie w stanie stałego napięcia, określonego mianem napięcia tonicznego. Stan taki utrzymuje się wówczas, gdy mięsień lub zespół mięśni nie jest związany z ruchem, lecz stanowi pewna formę usztywnienia ciała, względnie jego części, np. przy utrzymywaniu postawy siedzącej, wyprostowanej. Napięcie toniczne w mięśniach szkieletowych jest utrzymywane na drodze odruchowej pod wpływem impulsów płynących z proprioreceptorów przez rdzeń kręgowy.
11. Budowa i funkcje kręgosłupa.
kęgosłup jest utworzony z 33 lub 34 kręgów, należących do pięciu odcinków: szyjnego (7 kręgów), piersiowego (12 kręgów), lędźwiowego (5 kręgów), krzyżowego (5 kręgów zrośniętych w kość krzyżową), ogonowego (4-5 kręgów). Typowy kręg składa się z trzonu, łuku i odchodzącego od niego różnych wyrostków, za pomocą, których kręgi łączą się ze sobą oraz z żebrami i mięśniami. Pomiędzy trzonem a łukiem znajduje się otwór kręgowy. Otwory kolejnych kręgów tworzą kanał kręgowy, w którym mieści się rdzeń kręgowy. Zasadniczą rolą kręgosłupa jest utrzymywanie pionowej i wyprostowanej postawy, tworzenie odpowiednich przyczepów dla pozostałych elementów ciała, ochrona rdzenia oraz wytwarzanie komórek krwi.
12. Przepływ informacji w organizmie ludzkim (łącze informacyjne).
13. Działanie odruchowe - łuk odruchowy
Podstawową czynnością układu nerwowego jest odruch. Odruchem nazywamy utrwaloną, automatyczną reakcję na bodziec, zachodzącą z udziałem ośrodkowego układu nerwowego. Na drodze odruchowej regulowane są liczne czynności życiowe, np. oddychanie, odruch kolanowy. Łuk odruchowy to droga impulsu nerwowego od receptora do efektora. W skład łuku odruchowego wchodzą: receptor, neuron czuciowy, ośrodek nerwowy (w nim neuron pośredniczący), neuron ruchowy, efektor.
14. Rodzaje receptorów.
Receptorem nazywamy zakończenie nerwowe, wyspecjalizowaną komórkę lub narząd składający się z wielu komórek, który odpowiada za odbieranie bodźców.
Receptory można podzielić ze względu na rodzaj bodźca na jaki reagują:
- Fotoreceptory - odbiór bodźców świetlnych
- Termoreceptory - odbiór zimna i ciepła w skórze.
- Mechanoreceptory - odbiór nacisku (zmysł dotyku), bodźce mechaniczne.
- Baroreceptory - reagują na różnice w ciśnieniu krwi.
- Chemoreceptory - obierają bodźce chemiczne.
Receptory można też podzielić uwzględniając źródło bodźca:
- Eksteroreceptory - odbiór bodźców ze środowiska zewnętrznego.
- Teloreceptory - odbiór bodźców, których źródło znajduje się w pewnej odległości od ciała (np. słuch, wzrok).
- Kontaktoreceptory - odbiór bodźców, których źródło znajdujące się blisko receptora (np. nacisk, ból, smak).
- Interoreceptory - odbiór bodźców z wnętrza organizmu.
- Prioporeceptory - odbiór bodźców z narządu ruchu (np. z wiązadeł, ścięgien i mięśni) co jest niezbędne do poruszania się i utrzymywania równowagi.
- Wisceroreceptory - odbiór bodźców z narządów wewnętrznych
15. Przetwarzanie informacji przez człowieka - lejek informacyjny."
Główne etapy tworzenia i przywoływania pamięci, z punktu widzenia przetwarzania informacji, to:
zapamiętywanie (zachowywanie)
przechowywanie informacji (magazynowanie)
przypominanie (odtwarzanie)